Д. Дүнгэрдорж

Химийн тинхэм

Эмнэлгийн практикт хэрэглэгдэх нийлэг, эрдэс, ургамал, амьтан, бичил биетний гаралтай эмийн дан бэлдмэлүүдийн тоо сүүлийн  10 жилд эрс нэмэгдэн 2—3 дахин өсөж 4500 орчимд хүрсэн байна. Эд-гээр эмийн дан бэлдмэлүүдийг өөр   хооронд нь хослуулан хэрэглэж   * байгаа эмүүдтэй нэгтгэн бүртгэвэл хэдэн арван  мянган эм дэлхий даяар үйлдвэрлэдэг гзж хэлэх болно. Орон бүрийн э^ийн үйлдвэр # нэг эмийг *нз бүрийн нэртэй гаргах нь олонтаа тохиолддогоос нэг ?)( эм дунджаар 1 — 10 хүртэл адил нэртзй болжээ.

Дурдсанаас үзэхэд эмчилгээнд хэрэглэгдэж байгаа бух дан ба нийлмэл бэлдмэлүүдийг тэдгээрийн адил нэрийн хамтаар мэдье гэ- т вэл хэдэн зуун мянган нэр цээжилнэ гэсэн үг. Энэ нь бэрх асуудал 5] юм. Гэвч эмч хүн өөрийн орны болон өөрийн оронтой эмийн худал- 1Щ даа хийдэг орнуудын эмүүдийн бүх адил нэрийг мэдэж байж л эмийн |гос! эмчилгээнд хамгийн ашигт үйлчлэлтэйг нь сонгон авч чадах тулЩ түүнийг зайлшгүй мэдэх шаардлагатай билээ.

Иймд эмийн адил нэрийг цөөлөн нэг нэрлэл тогтоох ба дэлхийн }бг улс хоорондын эрүүлийг хамгаалах харилцааг улам хөгжүүлэхийн Щ тулд Дэлхийн эрүүлийг хамгаалах байгууллагаас эрхлэн химийн бүт-ш цийг түшиглэсэн, металлоидуудын латин нэрийн язгуурыг гол бол-Дс гон эмийн олон улсын латин нэрлэл гаргасан байна. Энэ нь 1967 онд | гарсан олон улсын 2-р фармакопей, 1968 онд гарсан ЗХУ-ьгн 10-р & фармакопей зэрэгт тусгагдсан бөгөөд Дэлхийн эрүүлийг хамгаалах :|_и байгууллагын гишүүн орнууд мөрдөж эхэлж байна. ^

Учир иймд эмийн олон улсын латин нэрийг эмүүдэд яаж өг сөн Щ\ болон эмнэлгийн мэргэжлийн ажилчид яаж нэрлэх талаар химийн || ойролцоо шинжтэй эмүүдээс жишээ болгон авч түүн дээр мон гол |и нэртэй нь харьцуулан тайлбарлаж бичье. ^

Хүчилтөрөгчид хүчлээс үүссэн давсыг нэрлэхдээ хүчлийн нэрийн дараа металлын нэр залгасан   (Жишээ нь-ийг хүхэрхүчлийн магни /тш^пегШт  зиНипсит,  2п80₄-ийг хүхэрхүчлийн  цайр  гШсит (8иНиг1сит гэх зэргийн) латин нэр ихэнхдээ хэрэглэж байсныг метал лоидуудын латин нэрийн язгуураас авсан (М^80₄-магнийн сульфатта^пезИ зиИаз,   2п50₄-ийг цайрын сульфат гШс! зи1га    гэх зэргийн) нэрийг олон улсын латин нэр болгосон байна.

Хэрэв уул давс хүчилтөрөгчгүй хүчлээс үүссэн бол металлын I нэрийн өмнө металлоидын нэрэнд (Т) (а(шп) (эсвэл (1сит) (сүүл зал- ^ гасан нэр) жишээ нь №Се-ийг хлорт натри-Ыаспит сЫога1шп (Ыа1г1ит и сЫог!]сит, СаС1-ийг хлорт кальци-Са1с!ит сЫога1ит (сЫог!сит) гэж) | гол төлөв хэрэглэж байсан бол металлоидын латин нэрийн язгуург 1$ (ид) (1с1ит) (сүүл залгаж (Жишээ нь ЫаС1-ийг натрийн хлорид-Ыа1г1 сЫоПйит, СаСЬ-ийг кальцийн хлорид-Са1с11 сЫогкШт гэж) нэр-лэх нь олон улсын латин нэр юм.

Хүчиллэг давсыг нэрлэхдээ хүчлийн ба мсталлын нэрийн хооронд «хүчиллэг»-«Ьу<1го» (гэдэг үг оруулан) жишээ нь ЫаНСОз,-ийг нүүре-хүчлийн хүчиллэг натри КаШит ЬусНосагЫоЫсит гэж нэрлэж байса» бол олон улсын латин нэрээр металлоидын латин нэрийн язгуураас авсан үгэнд «-би» буюу «гидро» «Ы» буюу «Ьус1го» гэдэг угтвар зал-гаж (жишээ нь: .ЫаНС0₃-ийг натрийн бикарбонат буюу натрийй гидрокарбонат Ка1г11 ЫсагЬопаз буюу №1гИ ЬусНосагЬопаз гэж) нэрлэнэ.

Сууриллаг   давсыг нэрлэхдээ хүчлийн ба металлын нэрний хоо-ронд «сууриллаг «зиЬ» гэдэг үг оруулж жишээ нь:

В1. (ОН)2 Ы_гийг азотхүчлийн сууриллаг висмут В1зти1Ьшп зивШШсит гэж нэрлэдэг байсныг эмийн олон улсын латин нэрээр металлоидын латин нэрийн язгуураас авсан үгэнд «сууриллаг» «$иЬ» гэдэг угтвар залгаж (жишээ нь В1 (ОН)₂ Ы0₃-ийг висмутын суурилаг нитрат-В1згги1Ы зиЬпйгаз гэж) нэрлэх болжээ.

жоронд*Ма&пезН зиНаИз,** 21пс1 зиИаИз гэж бичнэ.

жоронд***Ыа!гИ сЫогкН,****Са1сН сЫоПсИ гэж бичнэ. ^Органик биш ислийн нэгдлийг нэрлэхдээ үг бүрийг нэрлэхийн тийн ялгал дээр (жишээ нь: 2пО-ийг цайрын исэл-21псип оху(1а1ит гэж) бичиж байсан бол металлын нэрий нь харьяалахын тийн ялгал дээр исэл гэдэг үгээ латин нэрийн язгуураас авсан үгийн дагуу би-чиж) жишээ нь 2пО-цайрын исэл 21пс1 охусЬип, магнийн исэл-Ма^пезИ охуйит гэж) нэрлэхийг эмийн олон улсын латин нэрэнд заасан байна.

Бүх хүчил, шүлтийг латин нэрийн дагуу эмийн олон улсын ла-тин нэрэнд хэрэглэх юм (тухайлбал: НС1 давсны хүчил-Аайит ЬуйгосЫопсит, салицилын хүчил-АсШит ЗаНсуПсит).

Органик ердийн нэгдлүүдийг янз бүрээр нэрлэж байсныг зөвхен химийн бүтэц тусгасан нэрийг (Жишээ нь: уротропинийг №о1гор1пит гэж байсныг гексаметилентетрамин Нехате1Ьу1еп1е1гат1пит, аспирин Азр1г1пит-ийг ацетилсалицилын хүчил АсШит асе1у1заИсуИсит, амидопирин буюу пирамидон Аггаборуппит, РугатШопи п-ийг АтШор-Ьепагопит гэх зэргээр) эмийн олон улсын латин нэрэнд оруулсан байна.

Химийн сууриллаг шинжтэй органик нэгдэл нь ямар нэг хүчил-тэй давс байдлаар эмийн бодис болж байвал түүнийг хүчлийн нэрний өмнө нэрлэхийн тийн ялгалд бичиж (жишээ нь: атропины сульфат МгорЫит зиНипсит, кодены фосфатыг СойеШшп рЬозрЬог1сит гэж нэрлэдэг бол эмийн олон улсын латин нэрээр хүчлийн лати» нэрийн язгуураас авсан нэрний өмнө сууриллаг органик нэгдлээ харь-яалахын тийн ялгалаар бичин (жишээ нь: кодейны фосфат-СойеШ! рЬозрЬаз, атропины сульфат А1горШ1 зиНаз гэж) нэрлэх болжээ.

Эмийн тарилгын уусмалыг жоронд тун шилтэй Ш атри1Нз гэж бичдэгийг эмийн олон улсын латин нэрэнд «тарилгын» рго т]ес110ШЬиз гэж нэршүүлэхээр бичжээ Энэ нь сүүлийн жилүүдэд эмийн чанарт өндөр шаардлага тавигдаж байгаагаас болж тун шил-тэй эмийн уусмал бүхэн нянгийн хүүргүй (апирогенность) хийгддэ-гээ больсон тул тун шилтэйэмийн уусмал бүхнийг тарилгаар хэрэглэж болохгүй, зөвхөн тарилгын-рго Ш]ес11оп1Ьи8 гэсэн тун шилтэй эмийн уусмалыг нянгийн хүүргүй болтол цэвэрлэн гаргаж тарилгаар хэрэг-лэж болно гэсэн үг юм.

Дээр дурдсан үндс.эн зарчмыг баримтлан эмүүдийг эмийн олон улсын латин нэрээр нэршиж сурахад тус дөхөм болох болов уу гэж энэ-өгүүллийг бичлээ.