Өгүүллийн PDF-ийг татах
Улс орны эдийí засаг, соёлын аль ч салбарын хөгжилт дэвøилтийг шийдвэрлэгч хүчин зүйлс нь эцсийн бүлэгт мэдлэг чадâартай боловсон хүчин байдаг билээ. Болоâсон хүчíийг соíгох, тэдэнтэй ажиллахын чухлыг В. И. Ленин өíдрөөр үнэлж «Цаг үеийн гол шижим нь хүмүүст, хүмүүсийг шилэн сонгож аâахад оршèíо» гэж сургасан байдаг. «Бүх ажил, бүх бодлогын хувь заяаг хүмүүс, боловсон хүчин, төлөвлөгөө, тавьсан зорилтыг гүйцэтгэгч тодорхой хүмүүс шийдâэрлэдгийг амьдрал практик нотолж байна. Иймд бид цаашид ч боловсон хүчиíтэй ажиллах ажлыг сайжруулахад болон тэднийг íàì÷ чанартай мэргэжил дадлагатай, зохион байгуулах авьяас чадвартай болгоход эн тэргүүн анхаарëаа хаíдуулвал зохино» гэж 1976 онд хуралдсан МАХН-ын XVII их хурал дээр таâьсан тайлан илтгэлдээ МАХН-ын Төв Хорооны 1-р нарийн бичгийí дарга, БНМАУ-ыí Ардын Их Хурлын Тэргүүлэгчдийн дарга н. Ю.Цэдэнбал онцлîí тэмдэглýсэн билээ. Орчин үеийн шèíжлэх ухаан-техникийн хурдан хөгжлийí дагуу анагаах болон биологийн шинжлэх ухаан улам бүр гүнзгийрэн хөгжиж, мэдлэгмйн хэмжээ нарийсаí төрөлжиж байгаа одоогийн нөхцөлд эмнэлгийн боловсон хүчнийг бэлтãэх, тэднийг зөâ хуваарèлж ашиглах, мэргэжил мэдлэгийг нь байнга дээшлүүлэх явдал дэлхийн улс орон бүрийн эрүүлийг хамгаалахын аíхаарлын төâд байгаа гол гогцоо асуудлын нэг юм. Гэâч тухайн орíы эдийн засаг, соёлын хөгжлийí түвшин, ангийí бүрэлдхүүн, улс төрийн бодлогоос шалтгаалан ýнэ асуудал дэлхийн улс орон бүрт ялангуяа хөрөнгөтөн ба социалист орнуудад өөр өөрөºð шийдвэрлэж байна. Дэлхийí социалист системийн орнуудад эмнэлгийн мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэх асуудал, эдгээр îрнуудын ардын болоâñðîëûí системийн салшгүй хэсэг болон тавигдаж өндөр амжилтаíд хүрсэн байíа.
ЗХУ-д (1972 оны 1-р сарын 1-íèé байдлаар) 83 анагаах ухааíы биеэ даасан дээд сургууль, их сургуулийн бурэлдхүүнд анагààõ óõààíû 9 ôàêóëüòåò (ñàëáàð) àæèëëàæ áàéâ. Õýâëýèéí ìýäýýíýýñ ¿çýõýä (1966 îí) дэлхиé дээр 78,000 дээд сургууль, салбар байгаàãèéí äîòîð анагаах ухааíы дээд сургуулèйн салбар 800 байгаа нь бүх дээд сургуулийн 1% орчмыг эзэлж байíа. ДЭХБ-ын экспертүүдийн тодорхойлсноор 2-3 сая хүн амд аíагаах ухааíы нэг дээд сургууль ноогдох ёстой гэж үзвэл бүх социалèст орнууд энэхүү заагийг хэдийнээ давж эмнэлгийн дээд. сургуулиудаар сайн хангагдсан байна.
Х¿снэгтээс үзэхэд, социалист орнуудад эмч нарын жилийн дундаж өсөлт хөрөнгөтөн орныхоос үлэмж давуу байна. БНАГУ-д 8%, БНЛАУ-д 7%, БНМАУ-Д 6,6% байхад хөгжингүé капиталист орíóóäàä ýíý ¿ç¿¿ëýëò 2-4% áàéíà. ÄÝÕÁ-ûí òîîöîîëñíîîð 1950 îíä äýëõèéä 1,095,500 èõ ýì÷ (10,000 õ¿í àìä 5.74 èõ ýì÷) áàéñàí áîë 1970 îíä 2,192,700 (10,000 õ¿í àìä 7.91) áîëñîí íü 1950-1960 онд 44,5% 1960-1970 оíд 38,5%-иар өсжээ. 1970 оны байдлыг үндэслэн гаргасан урьдчилсан тооцооãîîð 2000 îíä äýëõèé äýýð õ¿íèé èõ ýì÷ íàðûí òîî 4,206,500-д õ¿ðýõ áºãººä 1970-1980 онд 28,3%, 1980-1990 онд 23.6%, 1990-2000 îíä 21%-иàр тус тус өсөх төлөвтэé áàéíà.
ДЭХБ-ыí албаí ёсны материалаас үзэхэд дэлхий дээр их эмчээр сайн хангагдсанд тооцогдох (1 их эмчид 1000-аас илүүгүй хүн ноогдох) 30-аадхан ороí байгаагийн эхíий 5 байрны дотор ЗХУ, БНСЧУ, БНУАУ, БНБАУ орж дараагийн байруудад БНСРУ, БНМАУ, БНПАУ орж байна. Эмнэлгийí боловсролыг хөгжүүлэх, болоâсон хүчин бэлтгэх талаар дэлхийн социалист системийн орíуудад тогтсон үндсэí зарчмууд: Эмнэлгийн боловсролыг төр улсаас эрхлэн олгох, төлөâлөгөөтэй хөгжүүлэх, хөрөнгө чинээ, яс угсаа үндэсний хязгааралтгүйгээр бүх хүн амд хүрэлцээтэй (íээлттэй) байх. Үнэ төлбөргүй сургах, эмч нарыг хүнийг хайрлах, энэрэнгүй үзэл, эмíэлгийн деонтологид сургах, эмнэлгийí сургууль төгссөний дараа ажилгүйдэлд хүргэхгүй, нөхцөлийг хангах зэрэг зарчмууд нь аль ч хөрөнгөтөн оронд үгүй юм. Дэлхийн социалист системийн том гэр бүлийн нэгэн гишүүн БНМАУ ардын хувьсгалын түүхт 55 жилдээ эрүүлийг хамгаалах системийг хөгжүүлэх, эмнэлгийн боловсоí хүчин бэлтгэх талаар томоохон амжилт олж, эмнэлгийн боловсон хүчний хангамжийн хувьд ах дүү социалист орны дотор доогуур бус байр эзлэх болж, дэлхийн тэргүүний хөгжилтэй зарим капиталист орныг гүйцэж түрүүлсэн байна. Гэвч өнгөрсөн хугацаанд, хэрэв эмнэлгийн боловсон хүчний зарим хэсгийн ажиллагааíы талаар бичигдсэн цөөн тооны илтгэл өгүүллийг эс тоолбол, маíай эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүхэн үе шатуудад эмнэлгийн боловсон хүчний асуудал хэрхэн шийдвэрлэгдэж байсан болон одоогийн байдал, түүний ирээдүйн төлөвийн талаар тал бүрээс нь нухац-ай судалсан шинжилгээний ажил үгүй байна. Энэ байдлаас үндэслэн бид тус улсын эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүхèйн үндсэн үе шатуудын дагуу эмнэлгийн боловсон хүчний асуудал хэрхэн шийдвэрлэгдэж байсныг түүхчлэн судлах, анагаах ухааны боловсрол, боловсон хүчний одоогийн бүрэлдхүүн, хангамжийн байдалд зарим судалгаа хийх оролдлого хийсэн юм. Ганц удаагийн энэ илтгэлээр судалгааíы бүх материалыг хамарч өгүүлэх боломжгүй тул энд бид судалсан зарим материалûí талаар өгүүлэх болíо. Бидний судалж тогтоосон архив түүхийн материалаас үзэхэд тус улсын болон эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүхийн үндсэн үе шатуудад анагаах ухааны боловсрол, эрүүлèйг хаìгаалахын боëîâñîí хүчний хөгжèж èðñýí ò¿¿õèéã дараахь үндсýн 4 үе øàòàíä õóâààæ áîëîõ áàéíà.
Äýýðõè õ¿ñíýãòýýñ ¿çýõýä:
- Õóâüñãàëûí ºìíºõ ¿åèéí ìîíãîë îðîí äàõü ýìíýëãèéí áîëîâñðîë, áîëîâñîí õ¿÷èí (XVII çóóíû äóíäààñ 1921 îí õ¿ðòýë)- íû îíöëîã:
Øàðûí øàøèí ñ¿ì õèéä (äàöàí)-ä ýðòíèé Ýíýòõýã, Ò¿âäèéí àíàãààõ óõààíû ñóäàð íîìûã ãîë òºëºâ öýýæëýí òîãòîîõ àðãààð ñóð÷ ýìíýëãèéí áîëîâñðîëûã ýçýìøèí äîðíî äàõèíû àíàãààõ óõààíû ºâèéã ìîíãîëûí àðä ò¿ìíèé àðäûí ýìíýëýãòýé õîñëîí õºãæ¿¿ëýõ äýâøèëò ýõëýëò áàéñàí áîëîâ÷ ýìíýëãèéí áîëîâñðîë, ýì÷ëýõ, ñóâèëàõ àæèë ëàì íàðûí ãàðò òºâëºð÷ ýöñèéí ä¿íä àðä îëíûã äàðëàõ, ìóíõóóðóóëàõ, àøèã õîíæîî îëîõ õýðýãë¿¿ð áîëãîí àøèãëàãäñàí áàéíà. ̺í ýíý ¿åä õóäàëäààíû áîëîí áóñàä øóãàìààð Ìîíãîë îðîíä àæèëëàæ áàéñàí îðîñ ýì÷ íàðûã äàãàëäàí Åвроп àíàãààõ óõààíû эмнэлгийгäàãàëäàí (ãîë òºëºâ ãýðýýð) ñóðàëöàæ áàéñàí áîëîí àëñ õîëûí Ò¿âä îðíûã çîðèóä îäîæ äîðíî äàõèíû ýìíýëãèéã óë ¿íäýñòýé ñóðàëöàæ áàéñàí äýâøèëò ýõëýëèéã ¿ã¿éñãýæ áîëîõã¿é. Ãýõäýý ýíý íü òýð ¿åèéí íèéãìèéí õºãæëèéí íºõöºëä õ¿í àìûí ýð¿¿ë ìýíäèéã ñàéæðóóëàõ, ýìíýëãèéí äýâøèëò ñèñòåìèéã á¿ðýëä¿¿ëýí òîãòîîõîä ìýäýãäýõ¿éö ÿìàð ÷ ¿ð íºëºº ¿ç¿¿ëñýíã¿é. «Äýâøèëò õ¿ì¿¿ñèéí ýíýðýíã¿é ¿çýë» «Õóìõûí òîîñ» áàéíû㠺㿿ëýõ þóí.
- Мочгол улс хºрөíгөтíий бус хөгжлийí зàìààð õºãæèõ ¿åèéí àíàãààõ óõààíû áîëîâñðîë, ýìíýëãèéí áîëîâñîí õ¿÷èí (1921-1940)-íèé îíöëîã:
Шинжлэх ухааíы (Европ) эмнэлгèйн мэдлэг бүхèй дээд дунд боловсролтоé үíдэсíèé болоâсон хүчíèéã бэлтгэн эхэлж, анагаах ухааны боловсролыг сургуулийн сèстемээр эзэмшүүлэх эхлэлт тавьсаí байна. Үíдэсíèй боловсон хүчèн бэлтгэх үíдсэн арга нь: Ядуу ардын дотроос èтгэл бүхий хүмү¿сийг эмнэлгийí удирдах ажилд дэвшүүлэх (Д.Пунцаг, Пунцагцэрэн, Шагдарсүрэн, Ширчин, Содном, Санжмятав) ЗХУ-д явуулан сургàх (Кутв, рабфак) буюу урьж иðсэн мэргэжилтнийг дагалдуулан сургах (Д.Сэржмядаг 1927), ЗХУ-д сургууль төгссөн анхны бага эмч Лхамсүðэн, Дэмид, Мөнхөө, Должинжав, Хишигтогтох, Батс¿х, Долгоржав, Хандсүрэн, Хорлоо íарын 10 эмэгтэй, их эмч Д.Тамжав, Л Дагзмаà, В.Ичинхорлоо, Т.Шагдарсүрэн, Б.Гонгоржав (1937-1942), ардыí армийн цэрэг, офèцер дундаас сургууль курст явуулах замаар Ш.Шагдар, Л.Дэíдэв, Ш.Сүхэндамба, Дугар, Д.Тойâгоо нар 1934-1936 онд Ленинградын эмнэлгийн академи төгссөí, Эрүүлийг хамгаалах яамны сайдаар ажиллаж байсаí Д.Өлзийбàт, Ч.Жүгдэрнамжил, орлогч сайд Д.Пунцаг зэрэг урьд өмíө гадàад дотоодыí курс сургууль төгссөн нам эвлэлийн гишүүдийг зориудыí томилолт даалгавраар Эрү¿лèйг хамгаалах байгуулагад шилжүүлэх, (Жадамба, Г.Туваан, Э.Долгор, Ц.Долгор В.Гаамаа. Д.Дэнсмаа, Дагийсүрэн зэрэг) дотооддоо эмнэлгийí дунд мэргэжилтэн бэлтгэх курс сургууль (техникум) байгуулах, ажлыí бай-раар дагалдуулан сургах замаар (1929 онд сувилагчийн курс байгуулж 1934 оноос техникум болгон өргөтгөсөí. Техникумыг 3 жил суðч төгсөгчдийн анхны төгсөлт 1937 оны 5-р сарыí18-нд болж 8 хүн төгсжээ) тус тус бэлтгэж байлаа.
- БНМАУ-д социализмын үíдсийг байгуулах үеийн анагаах ухааны боловсрол, эмнýлгийí боловсон хүчин (1940-1960)-ий онцлог:
Анагаах ухааны боловсрол. эмнэлгийн болоâсоí хүчин бэлтгэх нýгдмэл систем бүрэлдэн тогтож, дээд боловсролтой болоâсон хүчнийг эх орондоо бэлтгэн гаргах болж, эмнэлгийн боловсон хүчний мэргэжил дээшлүүлэх асуудал эхлэн тавигдсан байна. ЗХУ-ын тусламж, МАХН-ын Төâ Хоðоо, БНМАУ-ын Сайд нарыí Зөâлөлийн шийдвэрээр 1942 оны 10-р сарыí 5-нд Монгол улсыí их сóргууль нээгдэж түүний бүрэлдхүүнд анагаах ухааны салбар байгуулагдсан нь дээд боловсролтой үндэсний эмч бэлтгэхэд шийдвэрлэх ач холбогдолтой болов. Уг салбарын анхíы төгсөлт 1947 онд болж анх 14 их эмч төгсгөж гаргаснаас одоо 5 нь эрдмийн зэрýг хамгаалж, гавьяат эмч нэг төржээ.
- БНМАУ-д социализмын материал-техникийн баазыг өрнүүн байгуулах үеийн анагаах ухааны боловсрол, эмнэлгийн боловсон хүчин (1960 оноос одоо хүртэл)
Аíагаах ухааны боловсрол эзэмшүүлýх. эмнэлгийн боловсон хүчин бэлтгэх нэгдсэн систем улам бүр бэхжин хөгжиж. төрөлжсөн нариéн мэргэжлийн боловсоп хүчнийг олноор бэлтгэí гаргаж ýмнэлгиéí болоâсон хүчний мэргэжил дээшлүүлэх нэгдмэл систем бүрэлдэн òorтож, анагаах ухааíы эрдэм шинжилгээний боловсоí хүчíиéг бэлтгэх эхлэлт суурь тавигдсан байна. Эíэ ¿ед эмнэлгийí боловсон хүчин бэлтгэх, тэдний мэргэжлийг дээшлүүлэхэд ах дүү социалист орон, ДЭХБ-ыí тусламжийг өргөн ашиглан, 1961 онд анагаах ухааны дээд сургууль, 1962 онд шинжлэх ухааíы академид анагаàх ухааíы эрдэм шинжилгээний хүрээлэн байгуулагдсаí явдал онц чухал ач холбогдолтой болсон байна. Тус улсыí эмнэлгийн боловсон хүчин ийíхүү ардын хувьсгалын жилүүдэд манай орны ардыí сэхээтний бүрдмэл хэсгийн нэг болон хөгжихөд манай аíд нөхөр ЗХУ-ыí үзүүлсэн тусламж шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэсэн байна. Иймээс манай оронд эмнэлгийн боловсрол, боловсон хүчин хөгжсөн түүхийг ЗХУ-ын үзүүлсэн ах дүүгийн өгөөмөр тусламжаас салангид ойлгож үл болно.
Одоо судлагдаад байгаа бүрэн бус материалаар 1921-1970 онд тус улсын Эрүүлийг хамгаалах байгууллагад ЗХУ-аас 1000 гаруй эмч мэргэжилтэн уригдан ажилласны 4,2%-ийг анагаах ухааны дуíä, дээд сургуульд багшлуулахад урьсан байна. Тус оронд уригдан ажилласан зөвлөлтийн эмч, эрдэмтэд мэргэжилтнүүд íь зөвхөн мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэп өгсөн төдиéгүé, манаé оронд социалист шинэ соёлыг түгээх, эмч эмнэлгийн ажилчдыг эзэìшсэí мэргэжил, ард түмний үйл хэрэгт үнэнч шударга хамгèйн нинжин энэрэнгүй сэтгэлтэй байх социализмын үеийн эмч хүний ёс суртахууны бүхэл бүтэн өв уламжлал үлдээснийг зориуд тэмдэглэх нь чухал юм. Манай оронд анагаах ухааíы бîëîâñрол, эмíýëãèéí боловсоí хүчний хөгжиж ирсэн түүхийн үе шатууд үндсэндээ ийм байíа. Одоо тус улсын их эмч нарын бүрэлдхүүнд хийсэн судалгааны зарим материалаас ярья.
Эмч нарын насны ба ажилласаí хугацааны байдалд хийсэн судалгаанаас үзэхэд манай эмч нар насны хуâьд ч, ажилласаí хугацааны хувьд ч залуу байгаа íь үндэсний их эмч нарыг 1940-өөд оны сүүлээс áэлтгэн эхэлсэí манаé анагàах ухааíы болоâсролын түүхэн хөгжилтэй холбоотой байна.
Õ¿ñíýãòýýñ үзэхэд: Эрүүлийг хамгаалахыí нийт ажилчдын дуíд их эмч íарын эзлэх хувийн жин үíдсэндээ íэг түвшинд (11-13.5) байгаа нь ямар нэгэн объектив тогтолцоотоé уялдаа бүхиé сонирхолтой асуудал байж болох юм.
Èõ ýì÷èéí åðºíõèé õàíãàìæààð (1975 îíû áàéäëààð 10.000 õ¿í àìä 19.9 èõ ýì÷, 1 èõ ýì÷èä 502 õ¿í íîîãäîõ) äýëõèéí áóñàä îðîíòîé õàðüöóóëàõàä äîîãóóð áóñ ñóóðü ýçýëæ áàéãààã äýýð ºã¿¿ëñýí áèëýý. Ãýòýë ýíý áàéäëûã àéìàã, õîòîîðîî àâ÷ ¿çâýë àíõààðàë òàòàõóéö áàéäàë õàðàãäàæ áàéíà.
Хүснэгòээс үзэхэд: Улаанбаатар, Дархаí хотод 1 их эмчид ногдох хүний тоо аймгуудынхаас 4,4-2,2 дахин цөөн байна. Хэдийгээр Улаанбаатар, Дархаí хотод хүн ам, үйлдвэрүүд, íарийн мэргэжлèйн эмíэлгийн байгууллагууд төвлөрч, хотын хангамж зарим талаар хөдөөгиéíхөөс илүү байх шаардлагатай боловч хүн амын 57,9% хөдөº орон нутагт оршиí суудаг маíай орны нөхцөлд хот, хөдөөгийн их эмчийн хаíгамжийн дээрх ялгааг хэâийí байдал гэж үзэж болохгүй баéíа. Энэ байдлыг анхааран Эрүүлийг хамгаалах яам сүүлийí жилүүдэд анагаах ухааíы дээд сургууль тºгсөгчдийн 80-85%, дунд сургууль төгсөгчдиéí 90-95%-ийг хөдөө орон нутагт хуваарилсíыг дүн тоогоор авч үзвэл хөдөөгийн эмнэлгийн байгууллагуудын батлагдсан орон òîîíîîñ äàâæ áàéãàà þì. Ãýâ÷ ýíý ÿëãàâàð òºäèéëºí áàãàñààã¿é áàéãààãèéí øàëòãààíûã ñóäëàæ ¿çâýë:
- Àнагаах ухааны сургуулèуд ялангуяа дээд сургуулийн элсэлтийн хуâаарь төлөâлөгөө, аймгуудыí болоâсон хүчний бодит хэðýãцээнд тохирохгүé аéмгуудыг өөрийí нутгийн нь боловсон хүчнээр хаíãах хэтиéн төлөвлөгөөгүй байгаагаас.
- Ýмч нарын шилжилт хөдөлгөөн жил бүр хэтэрхий их байгаа явдал нөлөөлж баéна. Бидний судалгаагаар жилд дунджаар (ЭХЯ-нû систем) их эмч нарын 10-14%-д шилжилт хөдөлгөөн хийгдэж байгаа нь харьцаíгуé өндөр байíа. 1966-1969 онд шилжсэн 225 эмчид хийсэн бидний зориудын судалгааны материалаас үзэхэд:
Шилжилт хөдөлгөөн хийсэí эмч нарыí бараг 2/3 íь аймгаас Улаанбаатар хотод шилжсэн байна. Шилжилтийн шалтгаанаар үзэхэд 5.3% нь өвчíий учир, 84,9% нь гэр бүл, төрөл төрөгсдийн гачигдал, зайлшгүй ажлын шаардлагын улмаас 9,8% нь, бусад шалтгааны учир шилжсэн байна. (яамны томилолт, курс, сургууль зэрэг) Бид эмч нарын шилжилтийн шалтгааíыг тогтоохын тóлд орон нутгийн эмч нарын бүрэлдхүүнтэй харьцуулаí 6 аймагт зориудын судалгаа явуулсан юм.
Хүснэгтээс үзэхэд байгаа их эмч нарын 78,9-93,8%-иéг өөрийн нутгийн нь эмч нар эзэлж байгаа Сүхбаатар, Увс Баян-Өлгиé аймгуудад эмч нарын шилжилт хаðьцангуй бага, 6,9-9,8%, ажиллаж байгаа их эмч нарын 35,6-80,5%-ийг өөр аймаг нутгиéн хүмүүс эзэлж байгаа Дорноговь, Говь-Алтай зэрэг аймгуудад эмч нарын шилжилт их (15,2-18,1) тогтвор суурьшил муу байна. Бидний судалгаагаар 1947-1970 оíд бэлтгэн гаргасан их эмч нарын дотор Архангай, Булган, Завхан, Хоâд, Өвөрхангай, Хөвсгөл аймаг, Улаанбаатар хотын харьяат эмч нар зонхилж, одоо суралцаж байгаа оюутíы дотор Улаанбаатар хот, Завхан, Хоâд, Архангай аймгийн харьяат нар илүү байгаа болон Улаанбаатар хотын харьяат нар суралцаж байгаа оюутíы 34,2%-ийг эзэлж байгааг хэтийн төлөвлөгөө болоâсон хүчний элсэлт хуваарилалтад цааш харгалзвал зохих тоо гэж үзэж байна. Бидний судалсан материалаас үзэхэд орон нутгийг эмнэлгийн болоâсон хүчнээр хангахад анагаах ухааны дээд, дунд сургуульд элсэгчдийí хүйсний харьцааг зөâ тогтоох яâдал чухал ач холбогдолтой хүчиí зүйл болох нь нотлогдож байна.
¯үíээс үзэхэд амьдралыí болоí ажèл төрлийí өвөрмөц шаардлагаар эмэгтэé эмч нарын ихэнх нь Улаанбаатар хот аймгийн төвүүдэд суурилан сууж, сум дундын эмнэлэг, их эмчийн салбарóóдад цөөн ажиллаж баéгаа íü орон íутгийг их эмчээр жигд хангах асóóдлыг хүндрүүлж байгааг боловсоí хүчèí бэлтгэх хэтийн төлөвлөгөөíд харгалзвал зохих хүчин зүйл гэж үзэж байна. Энэ асуудлыг хөндөхдөө бид манай эрүүлийг хамгàалахын хөгжлиéн түүх, эмнэлэг үйлчилгээнд эмэгтэй боловсон хүчин онцгой чухал үүрэг гүйцэтгэсээр ирсэн, одоо ч гүйцэтгэж байгаа цаашид ч гүйцэтгэíý гэдгийг онцгойлоí цохон тэмдэглэхийг хүсч байна. Манай эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүхээс үзвэл тус улсын анхны сувилагч (Бумаа, Жанчив гуай зэрэг 12 эмэгтэй) ЭХЯ-ны анхны сайд Д.Пунцаг, анагаах ухааны анхны доктор В.Ичипхорлоо, анхны их эмч Д.Сэржмядаг нар цөм эмэгтэйчүүдийí дундаас төрөн гарсан сайхан уламжлалтай билээ. Үүнээс үзэхэд: Нэгдүгээрт манай эмч нар насны хувьд залуу, хоёрдугаарт 35-аас доош насны залуу эмч нарын дунд эмэгтэйчүүд давамгайлж түүнээс дээш насны ахмад эмч нарын дунд эрэгтэйчүүд давамгайлж байна.
Ýíý á¿ãä áîë çºâõºí ñîöèàëèñò íèéãìèéí ¿åä ýìýãòýé÷¿¿ä óëñ òºðèéí á¿ðýí ýðõýý ýäýëæ, íèéãìèéí òýãø ýðõò ãèø¿¿í áàéäãèéã íîòëîí õàðóóëæ áàéãàà ÷óõàë òîî áàðèìò þì.
â) îð÷èí ¿åèéí àíàãààõ óõààíû õºãæèë áîëîí ýìíýëãèéí íàðèéí ìýðãýæëèéí òóñëàìæèéí òàëààð õºäºëìºð÷äèéí áàéíãà ºñ÷ áàéãàà ýðýëò øààðäëàãûí äàãóó ýì÷ íàðò нарийн мэргэжил эзэмшүүлэх тэдний мэðгэжил мэдлэгийг байнга дээшлүүлэх явдал аль ч орны эрүүлийг хамгаалахын үндсэн чухал асуудал болон тавигдаж баéна.
Үүнээс гадна улс бүрд тогтоогдсон нэмэгдэл нарийн мэргэжил 6-33 байна. Нарийн мэргэжлийн эмч нарыг олноор бэлтгэх шаардлагатай холбогдуулан төрөлжсөн íарийн мэргэжлийн эмч, ерөнхий үйлчилгээний эмч (врач-специалист, врач общего профиля) хоёрын хоорондын харьцааг зөв судалж тогтоох явдал чухал асуудал болон тавигдаж байна. Энэ нь газар нутгийн онцлогоос шалтгаалан их эмчийн салбарыг олноор байгуулж байгаа манай орны нөхцөлд улам ч онцгой ач холбогбогдолтой байна.
Үүнээс үзэхэд нарийн мэргэжлийн эмч нарын эзлэх хувийн жингийí хувьд манай улс социалист орны дунд дундаж байрыг эзэлж байгаа боловч цаашид нэмэгдүүлэх эсэх асуудлыг шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр судалж тогтоовол зохино. Үүнээс үзэхэд мэргэжил эзэмшсэн эмч нарын 62,9% нь 8 хүртэл жил àæèëëàñàí залуу мэргэжилтнүүд байна. Ìýðãýæèë ýçýìøèñýí õýëáýðýýð ÿëãàæ ¿çâýë:
¯¿íýýñ ¿çýõýä 1957 îíîîñ õîéø äîòîîääîî ýì÷ íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ êóðñ áàéãóóëæ, öààøèä ýì÷ íàðûí ìýðãýæèë äýýøë¿¿ëýõ íýãäìýë ñèñòåì òîõèîñîí ÿâäàë íàðèéí ìýðãýæëèéí ýì÷ íàð áýëòãýõýä øèéäâýðëýõ à÷ õîëáîãäîëòîé áîëñîí þì. Эмч íарт нарийн мэргэжил эзэмшүүлэх ажил хөдөө нутагт хэрхэн зохиогдсоíыг эдийн засаг, газар зүй, төвөөс алслагдсан байдал, хүн амын өвчлөлийн (тайлан мэдээгээр) түвшинг харгалзсан 6 аймагт зориуд судалсан юм. Үүíээс үзэхэд (судлагдсаí 6 аймгèйн материалаар) аймгийн төвийн эмч íарын 3,8 хувь íь сум дундын эмíэлгийí эмч íарын 61,3% нь, их эмчийн салбарт ажиллаж байгаа эмч нарын 3% нь ямар нэг хэлбэрээр төрөлжсөн нарийí мэргэжил эзэмшсэн хүмүүс байна. Нарийн мэргэжлийн эмч нарыг эзэмшсэн мэргэжлээр нь ялгавал дотрын эмч 10.9%, хүүхдийн эмч 14.4%, эх барих, эмэгтэйчүүд, мэс заслыí эмч тус бүр 6%, ариун цэврийн эмч 5%-иар зонхилох хэсгийг эзэлж байгаа íь эмнэлгийн үндсэн мэргэжлийн тусламжийí шаардлага Эрүүлийг хамгаалах байгууллагын салбарын бүрэлдхүүнтэй үндсэндээ тохирч байна. Гэвч судлагдсан матåриалаас үзэхэд нарийн мэргэжил эзэмшсэн эмч нарыг мэргэжлийн бус ажил хийлгэх, зарим мэргэжлийн эмч нарын дунд элдэв шалтгаанаар мэргэжлээ солих явдал багагүй байгаа нь дадлага туршлагатай мэргэжлийн боловсон хүчèн бэлтгэхэд муугаар нөлөөлж байна. Бидниé материалаар íарийн мэргэжил эзэмшсэн боловч уг мэргэжлээрээ ажиллаагүй өөр ажил хийж байгаа эмч нарын 90,9% хөдөөгийн эмнэлгийн салбаруудад байгаа нь орон нутгийн эмнэлгийг ерөíхий мэргэжлийн (врач общего профиля) эмч íараар хангаж чадаагүйтэй холбоотой байна. Мөн реíтген гэрлийн ба задлан шинжилгээ, мэс заслын эмч нарыí мэргэжил дээрээ ажиллаж байгаа байдлыг (1959-1963 оíы туршид) судлан үзэхэд 22.4-39,5% нь дурдсан хугацаанд мэргэжлээ сольсон байлаа.
г) эмнэлгийн боловсон хүчний хэрэгцээг төлөвлөх, бэлтгэхэд чухал ач холбогдолтой статистик судалгааны хэсэг бол суралцаж байгаа оюутан болон ажиллаж байгаа их эмч нарын холбогдлыг тооцоолон гаргах асуудал байдаг. Энэ талаар нийтлэгдсэн материал ховор бөгөөд тооцоолох аргын хувьд улс орон бүрд харилцан адилгүй байгаа боловч бидний тогтоохоор оролдож байгаа зарим тоо баримтыг толилуулъя.
Манаé оронд эмч нарын нийт хорогдол бусад соöèàлист орíыхоос үлэмж бага байгаа нь тус оронд их эмч бэлтгэгдсээр төдèй л удаагүй байгаа түүхэн хөгжлийн хугацаа боëон эмч íарын насíы бүðэлдхүүн залуу байгаагаар тайлбарлагдаíа.
д) эмнэлгийí боловсон хүчний хүрэлцээ шаардлагыг тодорхойлдог олон төрлийн арга байдаг. ¯үíээс ЗХУ-ын эрдэмтэн аíагаах ухааны доктор Г.А.Поповын аргыг хэрэглэж бид Дархан хотын эмнэлгийн байгууллагуудыг их эмчээр 1976-1980 онд хангахад шаардагдах тооцоог хийх оролдлого хийсэн юм. Г.А.Попов төлөвлөж байгаа хугацаанд Анагаах ухааны сургуульд жилд дунджаар элсүүлэх оюутны тоо нь эмнэлгийн байгууллагын íорматив ёсоор шаардагдах боловсон хүчний хэрэгцээт шаардлага дээр хүн амын дундаж өсөлт, төлөвлөж байгаа үеийн боловсон хүчний хорогдлыг нэмээд аíагаах ухааны сургуульд суралцах хугацааны оюутны хорогдлын хувиар үржүүлж, оюутныг сургах сургалтын хугацаанд хуваасантай тэнцэхийг баталсан юм. ¯¿íèéã òîìú¸îíä îðóóëáàë:
гэж бодоход 1980 онд хотын 10,000 хүн амд 20,5 их эмч ногдож байх нормативыг хангаад ажиллаж байгаа боловсон хүчин, суралцах оюóтны хорогдоë, хүн амын өсөлтийг нөхөхºд Анагаах ухааны дээд сургуульд бид жилд дунджаар 9-10 оюутан элсүүлэх шаардлагатай юм. Öааш нü Г.А.Попов хүн амыг эмнэлгээр үйлчлэхэд шаардагдах боловсон хүчний хэрэгцээний норматив хангагдсан нөхцөлд боловсон хүчний хангамжийн кîýффициентыг гàргаж хялбарчилсан аргаар æèëä хэрэгцээтэй эмчийн тоог олох аргыг тогтоосоí юм. Эíэхүү аргаар тодорхойлоход хүí амыí хэðэгцээт эмнэлгийн боловсоí хүчний хангамжийí коэффициент нь уг дэвсгэр нутгийн хүí амын жилийн дундаж өсөлт (х) ба уг хугàцаанд хөдөлмөрийн чадвараа алдах, мэргэжлийн боловсоí хүчний хорогдлыг (у) хувилан гаргасны тус тусын íийлбэртэй тэнцүү гэж үздэг (х% + у% = шаардлагатай эмч). Бид Дархаí хотын эмнэлгèйн боловсон хүчний одоогийн хангамж (10,000-д 28,6)-ийг тухайн хөгжлийн (1975 он) нөхцөлд сайн хангамж гэж үзээд хүн амын жилийн дундаж өсөлт эмнэлгийн боловсон хүчний хорогдлыг хувиар гаргавал:
Өөрөөр хэлбэл: 1976 онд манай хотын эмчийн хангамжийн оäоогийн байдлыг хангахад дунджаар 5 эмч хэрэгтэй юм. Гэтэл бид одоо жилд 10 ãаруй эмч төгсөгчдөөс авчраад хангахгүй байгаа нь жил бүрийн эмч нарын хөдөлгөөн хэтэрхий их байгааг харуулж байна. Энэ бол хэвийн байдал бус бөгөөд цаашид тºлөвëөгөөнд тусгах замаар Дархан хотын үндсэн харьяат их эмч наðааð хангаж хөдөлгөөнийг багасгах хэрэгтэй. Иймээс бид нар эмч нарын шилжилт хөдөлгөөнийг хасаад зөвхөн хүн амын өсөлт, эмч нарын хорогдлыг нөхөхөөр бодож эмнэлгийн боловсон хүчний одоогийн хангамжийг Дархан хотод VI таван жилä одоогийн хэмжээнд хангахад 1977онд- 7, 1978 онд- 7, 1979 îíä-8, 1980 онд- 9 их эмч нарыг төгсөлтөөр авах шаардлагатай юм гэсэн тîîцоо гаргаж байна. (Энд бас нарийн мэргэжлийн боловсон х¿чнээð хангах шаардлага тусгагдаагүй гэдгийг анхаарах ёстой) Òóñ óëñûí ýìíýëãèéí áîëîâñîí õ¿÷íèé õºãæëèéí ò¿¿õ áîëîí èõ ýì÷ íàðûí îäîîãèéí á¿ðýëäõ¿¿íä хийсэн судалгааны зарим хэñгээс өгүүлэхэд товчдоо ийм байна.
Товч дүгнэлт
1. Эмнэлгийн боловсон хүчнийг бэлтгэх, õóâààðèëàõ, àøèãëàõ, тэдниéг мэргэжүүлэх, мэргэжлийг нь дýýøë¿¿ëýõ àñóóäàë àëü ÷ îðíû эрүүлийг хамгаалахад түгээмэл шинж ÷àíàðòàé ãîë ãîãöîî àñóóäàë болîвч улс орны нийгэм, эдийн засаг, соёлын түвшин, ангийн бүòýýãäýõ¿¿í улс төрийн бодлогоос шалтгаалан дэлхийн социалист ба хөðºíãºòºí орнуудад зарчмыí ялгаатай шийдвэрлэгдэж байна.
2. БНМАУ-д анагаах ухааны боловсрол, эмнэлгийн боловсон хучин бэлтгэх асуудал, тус улсын түүхэн хөгжлийн үе шатуудад өвөрмөц онцлогтоéгоор шиéдвэрлэгдэж иржээ. Хоцрогдсоí феодализмын орноос хөгжлийн капиталист шатыг алгасан социализмыг байгуулсан манàй орны нөхцөлд анагаах ухааны болоâсролыг хөгжүүлж, эмнэлгийн боловсон хүчниéг амжилттай шийдвэрлэж чадсан түүхэн туðшлага нь социалист системийн давуу талыг нотлон харуулахын хамт Ази, Афðик, Латин Америкийн хөгжиж байгаа орнуудад онол практикийн ач холбогдолтоé байж болох юм.
3. Манай орны Эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн одоогийн үе шатанд их эмч íар насíы бүрэлдхүүнèй хувьд ч, мэргэжлийн хувьд ч залуу байгаа онцлогийг цаашдын төлөâлөлт, боловсон хүчинтэй ажиллах ажиллагаанд тусгаж, ахмад болон залуу боëîвсон хүчнийг зөв хослуулан ажиллуулах зарчмыг чàíд баримтлах.
4. Тус улсын Эрүүлийг хамгаалахын т¿¿хэíд эмч эмэгтэйчүүд чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэí бөгөөд цаашид ч зонхилох суурийг эзлэх төлөâтэй байна.
5. Хот, хөдөөгийн эмнэлгийн байгууллагуудыг эмчээр жигд хангах, боловсон хүчнèйг тогтâор суурüøèëтай ажиллуулахад анагаах ухàаны дээд, дунд сургуулийн элсэлтийн төлөâлөгөөг аймгуудыí боловсоí хүчний хэрэгцээний хэтийн төлөвтэй нягт уялдуулан зохиож уг аймгийн үндсэн харьяàт нараас эмч нарыг бэлтгэн хангах явдал шèйдвэрлэх ач холбогдолтой байна.
6. Эмч нарт төрөлжсөн нарийн мэргэжил эзэмшүүлэх явдал тооны хувьд бусад социалист орнуудын дундаж хэмжээнд байгаа болоâч мэргэжлийн тусламжийн чанар, эмч нарын дадлага туршлагаар тэдгээр оонуудын хэмжээнд хүрэхгүй байна. Хүн ам сийрэг суурьшиж, эмнэлгийн байгууллагууд тархай байгаа манай орны өвөрмөц нөхцөлд ерөнхий үйлчилгээний болон төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн эмч нарын хоороíд зөв харьцаа уялдаа тогтоон бэлтгэх, боловсон хүчний хэрэгцээний норматив тогтоох асуудал эрдэм шинжилгээний тусгайлсан судалгаа шаардаж байгаа гол гогцоо асуудлын нэг болж байна.
7. ЗХУ-ын анагаах ухааны доктор Г.А.Поповын аргыг хэрэглэн Даðхан хотын эмч нарын ойрын ирээдүйí хэрэгцээт шаардлагыг тодорхойлох анхны хийсэн бидний ажлыг нарийвчлан хянаж практик ажил-агаанд хэрэглэж болно. Энэ мэтèйн судалгааг 10-15 жилийн өмнө тодорхойлох нь судалгаа нормативын ач холбогдолтой байна.
