Туяа Л, Герасимов A.М., Панченко Л.Ф

Биологèéí èсэлдëèéí процессын үр дүнд синглет хүчиëòөрөгч (O¹₂) суïероксидыí анион (Î^-₂), гèдроксилыí радикал (НО), хэт исэл (ROOR) зэрэг бүсад маш их идэвхт хэлбэрийí хүчилтөрөгч бий болгодгийí сү¿лийн үед íîòîëñîí байна. Бие махбодь эволюц пðоцессын үед идэвхжсэí хүчилтөðөгчийг хоðгүй болгохын тулд фермент ба бага молекултай бодис çэðýã èсэлдлèйн эсрэг тусгай хамгаалах систем бий болгосон байíа. Эсийн, исэлдлийн эсрэã хамгааëах үндсэí зүéлиéн нэг болох суïероксиддисмутазыг (СОД) 1969 îíä (1) илрүүлэн цэврээр ялган авчээ. СОД-нь чөлөөт радикал хэлбэрийн хүчилтөрөгчийí супероксидын анионийг устөðөгчèйн хэт исэл (Н₂Î₂) áà хүчилтөрөгч áîëòîë ºөрчлөх урвалыг түргэсгэнэ. Î^-₂+Î^-₂+2Í⁺СОД Î₂+ Н₂0_2. Дээр дурдсàн урвалд СОД íөлөөлөхгүй бол асар их хүчтэй исэлдэгч-синглетын хүчèлтөрөгч (2) бий болдог байнà. Ийм гайхамшигт чанартай биологийн чухал үүрэг гүйцэтгэдэг СОД фермент сүүлийн үед судлагдаж, àнхаарлыг ихээхэí татаж, түүний тухай бичих явдал цөөнгүй боллоî. (3, 4, 5, 6), Үүний зэрэгцээ яíç бүрийн эмгэгийн үеä СОД-ыí үйлчèлгээг тодорхой боëгох асуудал сонирхолтой юм. Анагаах ухààíû зàйлшгүй шèйдвэрлэâэл зохèх чухал асуудëуудад ялангуяа „Чөлөºт радикалûí эмгэг"-ий мехаíизмыг тайлбарлахад СОД ферментийг судлах явдàл туí ирээдүйтэй юм. Цэвэр хүчèлтөðөгч, эсвэë их даралтыí дорхè хүчилтөрөгчөөр амьсгалахàд бèе махбодод хэт исэлдэлт (гèпеðоксия) болох бөгөөд эíэ үед радèкал хэлбэрийí хүчилтөрөгч ихээхэí хэмжээтэй үүсдэгийг нотолсон байна. Хүчèлтөðөгчийí аðõàг хордлогын үед цусаí дахь СОД-ын идэвх буурдаг (7). Янз бүрийí шалтгаанаас үүссэí СОД-ын дутагдлын үед ýсийн исэлдэí гэмтэх íөхцөл бий болíо. Анаэðоб нянгуудад СОД үгүй учраас аэробààс ялгàатàйг нотолсон. Иймд аíàýроб халдварыг их даралттай хүчилтөрөгчөөр эмчлэхэд ихээхэн үр дүн үзүүлдэг нь үүнтэй холбоотой байж болох юм. Ионжсон радиацын  гэмтээх үйл ажиллагаа  íь чөлөөт радикал нэгдлийн илүү их үүссэнтэй холбоотой байдаг. Цэвэрлэсэн СОД-оор тарихад рàдиопротекторын мэдэгдэхүйц үр дүн гардаг тухай тун саяхан илрүүлсэн байна (8). Хариí хүчилтөрөгчийн хортой нөлөөллөөс СОД хамгаалж чадахгүй байв (9). Нилээд бодисын  хортой  чаíар нь бие  махбодод Î^-₂ биé  болгох найдвàртай холбîотой ба харин СОД-оор тарихад хордлогыг үгүй болгодог  байна.  Исэлдэх   метоболизмын    өөрчлөлтийг зохèцуулахаар СОД-ыг  эмчилгээнд ашиглаж  клиникт хэрэглэх явдал  төдийлөí хол биш байна. СОД-ыí èдэâхийг тодорхойлоí оíош зүйд хэрэглэх асуудлыг тууштай шèйдвэрлэж чадаагүй боловч цусны өвчíий үед эсийн доторхи СОД-ыг шиíжлэх нь ач холбогдолтой. Хүчилтөрөгчийн идэвхт хэлбэрүүд хэт их бàйâал исэлдлийн гемализ үүсэх шалтгàан болж болно (10), тухайлбал èсэлдлийн эсрэг хамгаалах ферментийн аль нэг нь дутагдàлтай хүмүүст ямар нэг эм тарихад гемолиз үүсэхэд хүргэдэг байíа. СОД-ыг нарийн шиíжèлснээр эмээс шалтгаалан үүссэí гемолизыг зогсоох боломж бүрдэж болох юм. Саяхан болтол клиíикийн практикт СОД-ыг шинжилж чадахã¿é байв. Энэ нь нэг талаар гемоглобиныг ялган салгах арга маш түвэгтэй, нөгөөтэйгүүр шиíжилгээний үр дүí түүнээс шалтгаалдагтай холбоотой билээ. Оптимал аргаар СОД шиíжлэх цусыг урьдчилан бэлтгэхдээ бид хлороформа ба этаполын холимгоор гемоглобиныг тунгаан хэрэглэж болохыг нотолсон юм. Шинжилгээíд шèнэхэн, эсвэл хадгалсан цусны гемолизатыг хөлдөөж хадгалан хэрэглэж болно. Адреналин адренохромын оролцлогоотой өөрөө исэлдэх урвàлыг ингибировани хийдэг үлэмж сэргэг аргыг хэрэглэж 0,05-0,1 мл цусанд СОД-ыг тодорхойлж болох юм. Бид эíэ аргыг Ìосквàгийн   хүүхдийн клиникт хэрэглэн Дауны синдромтой мөн төмөр  дутагдалтай анемия бүхий хүүхдèйн цусыг шинжилж үзэхэд СОД-ыí идэвх íэмэгдэж байв.