Монголын анагаах ухаан, 1975, 1(21)

БНМАУ -ын хот суурин газруудын ахуй ундааны усан дахь фторын агууламж ба зарим аймаг хотуудын хүүхдүүдийн шүдний өвчлөлийн байдал

( Судалгааны өгүүлэл )

Ц. Буукуу

Эрүүл ахуй халдвар нян судлалын улсын инстипут

 

   Өгүүллийн PDF-ийг татах

Абстракт

В питьевой воце центрилизованного водоснабжения г. Улан-Батора и Дархана, а также в воде 87 процентов буровых скважин большинства аймачных центров страны содержание фтора находится в пределах ннже оптимальной кониентрации. Протш этому в питьевой воде буровых скважин Восточного, Восгочно-Гобийского и Сухэ Баторского аймаков содержание фтора 1—2 раза превышает норму (2, I—3,2 мг/л) оптимальной и предельно допустимой концентрации.

Такое высокое содержание фтора в питьевой воде этих аймаков, находя цихся в трех поясах гидрогеологического районирования, может объясняться сравнителько высокой степенью минерализации этих вод по сравнению с другими районами страны Не наблкдалось колебания концентрации фтора в питьевой воде в зависмости от сезона. Установлено, что в районе городов Улан-Батора и Дархана, где питьевая вэда содержит 0,1—0,5 мг/л фтора, а также в Селенгийском аймаке, питьвая вода которого содержит ",5—1,5 мг/л фтора, заболеваемость кариесом была 549,6—612,6 на каждую 1000 осмотренных лиц.

В сомонах Хувсгул, Хатанбулак, Сулэнхер Восточно-Гобийского аймака в питье-вой воде определяется 2,1—3,3 мг/л фтора, заболеваемость флкорозом была до 565 на каждую 1000 осмотренных детен. В суточном рационе пиши некоторых организо-ванных детских учреждений г. Улан-Батора для детей дошкольного возраста в сред-нем содержится 0,6 мг фтора, что совпадает с аналогичными данными ряда исследо-вателей (Р. Д. Габович, 1959; М. И. Крылов; 1957; Т, Н, Ружников, 1936).

Есе это свидетельствует о необходимости изучения содержания фтора в источ-никах питьевых вод и связанных с ним болезней с учетом* географических, гидрогео-логических особенностей местности и факторов питания этих групп населения.

Ус^бол улс орны эдийн засаг, хүн амын со§лын түвшинд чу-хал нөлөөтэи бөгөөд хүнийг хүрээлэн байгаа байгалийн хамгийн чухал орчны нэг учраас х.үний физиологийн хэвийн ажиллагаанд^ байнга идэвхтэй оролцдог билээ.

Усны оролцоогүйгээр хүний организмд биохимийн ямар ч ур-вал явагдахгүй юм. Хүн амын 65 орчим хувь нь газрын хөрсний дорхи усыг ахуй, унданд хэрэглэж байгаа манай орны нөхцөлд, газрын херсний дорхи ус нь ус хангамжийн үндсэн эх булаг юм. Манай улсад баруун хойт зүгийн хэд хэдэн аймгийн хүн ам, ор-шин суугчид гол горхи, булаг шанд, цэнгэг устай нуурнаас ун-. даанд ашиглаж бусад ихэнх нутгуудад газрын гүний усыг өргөн ашигладаг. Усны нөлөөнөөс хүмүүс янз бүрийн өвчнөөр өвчилдөг тул ус бол зрүүл мэндийн чухал хүчин зүйл юм.

Ахуй унданд хэрэглзгдэж байгаа ус нь физик химийн шинж ча-_; нараар стандартын шаардлагыг бүрэн хангасан байх ёстой. Усны найрлагад 65—70 төрлийн химийн элемент байдаг бегөөд тэдгээ,-, рийн их бага байснаас янз бүрийн өвчин үүсдэг  байна. Сүүлийн_; жилүүдэд олон улсын ус хангамжийн грактикт ундны усан дахь фторын хзмжээг онцлон анхаарах болжээ. Хэвлэлийн материалаас. үзэхэд дэлхийн бүх тивийн улс оронд усны найрлага дахь фто-: рын агууламж их байгаа газруудад шүд юүрэх өвчин; агууламж оага байгаа газруудад шүд хорхойтох өвчин тохиолдох ба дэл-! хийн бембөрцгийн хүн амын 80—95 % нь шүд хорхбйтох өвчинтэй' байна.

Иймд шүдний өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор олон-хи улс орнуудад ундны усыг фторжуулах буюу эсвэл фторгүй-жүүлэх арга хэмжээ е|згөн авггдаж тсдорхой үр дүнд хүрч байна' Фторт нэгдлүүд шүдний өвчний үндсэн шалтгаан болохыг судлаг-чид нотлон тогтоосон байна.

Ундны усан дахь фторын агууламж шүдний өвчлөлд хэрхэн, нөлөөлөх талаар 1935 оноос хойш С.В. Моисеев, А. П. Георгиевс-кий, Р. Д. Габович, С. Н. Черкинский, И. А. Николаёва нар то-дорхой судалсан байна. Фторын нөлөөнд организм дахь кальцийн тэнцвэр алдагдаж хамгийн түрүүн шүдэнд өөрчлөлт гардаг.

11'үд хорхойтох өвчнөөр хүн өвчлөөгүй нэг ч Уэрон байхгүй юм. Дүн бүртгэлийн мэдээ сэлтээс үзэхэд Польшид шүд ^орхойтох өвчнөер х^н амын 95 %, Чехословакт 74—60 %, Болгарт 70 %, Анг-Аид 100 %₉ Зөвлөлт Холбоот Улсад 30—98 % нь тус тус евчилсөн. байна.

Ийнхүү усны найрлага дахь фторын хэмжээ шүд хорхойтох өвчний гол шалтгаан болох тухай И. В. Новик, Р. Д. Габович, бу-сад олон судлаачид өөрсдийн ажлын үр дүн ажиглалтаас нотлон тогтоожээ.

Орчин үед усны найрлага дахь бичил элементүүд оршин суугч-дын эрүүл мэндэд ямар нөлөө үзүүлдгийг судлан тогтоох, шүд-ний өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх асуудал анагаах ухааны өмнө хурцаар тавигдаж байна.

Тус улсын янз бүрийн район, орон нутгийн усан дахь фторын агууламжийн талаар судлан тогтоосон баримт мэдээ бараг байх-гүйн дээр шүд хорхойтох ба шүд юүрэх өвчний үүсэлд нөлөөлөх хүчин зүйлийн талаар гарцаагүй тодорхой мэдээ сэлт байхгүйгээс хүн амыг тохиромжтой хэмжээний фтор бүхий усаар хангах чиглэ-лээр аливаа зөвлөмж удирдамж гаргах бололцоогүй байсан тул бид энэхүү судалгааны ажлыг эхлэн хийж, 1971 онд урьдчилсан дүнг нийтлүүлсэн юм. Тус орны төвлөрсөн ба төвлөрсөн биш ус хангамжийн ахуй, ундны усны эх булгуудад фторын хэмжээг то-дорхойлон тогтоох, зарим төвлөрсөн хот суурин газруудад хүүх-дийн шүдний дундаж өвчлөлийн тархалт, усны фторын хэмжээ шүдний өвчлөлд хэрхэн нөлэөлж байгааг урьдчилан тогтоэх, шүд хорхойтох ба юүрэх өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг боловсруулж эхлэх, хоногийн хоолны бодит хэмжээн дэх 1 хүүх-дэд 1 хоногт ноогдох фторын хэмжээг тодорхойлох зорилтууд тавьсан юм.

Бид энэхуү судалгаат ажлыг явуулахдаа төвлөрсөн усан хан-гамж бүхий Улаанэаатар, Дархан хот, өрэмдмөл худгийн ус ахуй унданд хэрэглэж байгаа бүх аймгийн төв, өвчлөлийн голомт бүхий зарим аймаг сумдын хүн амын ахуй ундны усны хангамж, ил зад-гай усан сан, булаг шандны усан дахь фторын агууламжлйг ули-рал тутам шинжлэн тогтоож дээж авах цэгийн тоог оллруулсан юм. Ундны усны фторьш агууламж, өтгөрлийн хэмжээг тодорхой-лохдор ФЭХ-М маягийн цахилгаан фотокалориметрээр будагдсан шингэний өнгийг тодруулан харьцуулах цирхони-ализорины урвалж бүхий шууд аргыг хэрэглэв.

Шүдний өвчлөлийг судлахдаа шүдний нарийн мэргэжлийн эм-ч4эр сургуулийн өмнөх ба сургуулийн насны хүүхдэд үзлэг хийл-гэж дүнг батлагдсан тусгай картанд тэмдэглэж ариун цэврийн аман судалгааг тусгай картаар явуулж, дүн бүртгэлийн аргаар боловс-руулалт хийлээ. Хоногт хэрэглэж байгаа бодит хоолонд орж бай-гаа фторын хэмжээг тусгай таблиц ашиглан тооцооны аргаар нэг байгууллагад 3 удаа тодорхойлж дүнг нэгтгэн . дунджаар гарга-лаа. Бид 241 ус хангамжийн эх булгийн 1038 дээжид шинжилгээ хийсэн бөгөөд үүнд өрөмдмөл худаг 166, уурхайн худаг 77, хоёр ус түгээгүүрийн 20 цэг, гурван голын 35 цэг» 11 булаг шанд тус тус хамрагдав.

Бидний хийсэн судалгааны материалаас үзвэл (1-р хүснэгт) Өрөмдмөл худгийн 174 эх булгийн усны 56 %-д фторын хэмжээ 0,1 лгг'л-ээс бага, 31 ^-д 0,1—0,5 мг'л, уурхайн худгийн 24 эх бул-гийн усны 52 1б-д 0,6—2 мгл, гол горхичы усны 33 эх булгийн 70 %-д 0,1—0,5 мгл, харин ус түгээгүүрийн ус фторын хэт бага өтгөрөлттэй байсан ба булагийн усанд фторын хэмжээ харьцангуй их байлаа. Эндээс дүгнэлт хийхэд ил задгай усны фторын агуу-Ламж харьцангуй их, хөрсний гүний усанд фторын өтгөрөл 6 ага байгаа нь ажиглагдав. Улаанбаатар, Дархан хот, Хангай, Хэнтий, Алтайн уулархаг мужид багтаж байгаа төвлөрсөн ус хангамжтай

жот суурин газруудын ундны усны фторын агууламж дунджаар 0| : —0,5 мг^!л байна. Дорнод мэнголын тал говийн бүсэчд оршдог Сүхбаатар, Дэрнэд, Дэрогозь аймгуудад усны фторьг-* агууламж 1,5—3,2 мг 'л*. Сэлэнгэ аймгийн төв орчмын ундчы усны эх бу-лагт 0,7—1.5 мгл байгаа нь ундчы усны фгорьи агууламж энд тбхиромжтой өтгөрлийн хэмжээнд байгааг харуулж байча.

Тус улсын зүүн ба өмчэ зүгийч нуггуудад фгорыч өтгөрэл их байгаа нь энэ районы ус хангамжийн эх булагууд дахь  ус эрдэс давсаар хир зэрэг хачгагдсан явдалтай холоэотой эм. Ундчы ус-ны найрлага дахь фторын өтгөрэл улирлаар 0,1—0,01 мг'л төдий-! хэн буюу бараг хэлээлзэхгүй байча.

Ундны усны фторын өтгөрэл 0,7—1,5 ^г/л-ййн хоэрэнд байхад ийм ус хэрэглэгчдийн шүд хорхойтох буюу шүд юүрэх өвчнэөр өвчлөлт бага байдаг тул үүнийг тохиромжтой хэмжээ гэж үзнэ

2-р хүснэгт

Шүдний өвчлөл усан дахь фторын өтгөрлөөс хамаарах нь

		Ус хангамжийн эх	Үзлэгт хамрагдсан 1000
	Аймаг	булаг дахь фторын	хун тутамд өвчлөл
		хэмжээ
			Кариес	Флюороз
и	Дархан хот	01—05	30* ,8	0.4
2.	Улаанбаатар хот	0,1—05	549,6
3.	Налайх	0,6—1,0	10 $,3	253,4
4.	Дорноговь	0,1-3,2	305,0	377,6
5.	Дорноговь аймгийн  Хөвсгөл
	сум	2,1—3,2	310,0	565,0
6.	Сэлэнгэ	0,5—1,5	612,6	43,5
7.	Увс аймгийн Ховд сум	0,3—07	217,7	46,8
3.	Бугд	0,1—3,2	391,4	94,9

Бидний хийсэн судалгааны материалаас үзэхэд 0,1 мг'л-ээс ба-га фтортой ус хэрэглэж байгаа Дархан, Улаачэаатар хот/удад шүд хорхойтох өвчннй тархалт ЮЭЭ хүн амд 304-,3—-51-9,6 байсан ба өвчлөлийн ихэнх хувийг өнгөц ба дунд хэлээрийн хэрхэйголт эзэлж флюороз дөнгөж 0,4—9,3 байча.

Энэ нь Р, Д. Габович, Г. Д. Ооруцкий нарын, фтор усанд 0,7 мг^гл-ээс бага байхад шүд юүрэх өвчин үндсэндээ бараг тохиол-дохгүй юм гэсэн дүгнэлттэй тохирч байна. Ундны усан дахь фто-, рын хэмжээ 0,6-аас 1 мг'л байгаа Налайх, 0,6—1,5 мгл байгаа Сэ-лэнгэ аймагТ шүд хорхойтох өвчний тархалт 103,3—612,5 байгаа бөгөөд гүнзгий хэлбэрийн хорхойтолт голлох хувийг эзэлж байгаа-гаас гадна Налайхад шүд юүрэх өвчний тархалт 253,4, Сэлэнгэд 43,5, голчлон 1-р зэргийн гэмтэл байгаа боловч 2,3,4-р зэргийн гэм-тэл аль аль нь нийтлэг тохиолдож байгаа нь ЗХУ-д Т. А. Нико-лаева, А. С. Белицкий нараас хийсэч судалгааны материалтай харьцуулж үзэхэд үндсэндээ тохирч байгаа боловч Налайх дахь щүд юүрэх өвчний тархалт арай илүү байгаа нь ажиглагдлаа (2-р хүс//эгт).

Энэ  нь  хүн  амын    хөдөлгөөнтэй    холбоотой    байж  болох юм. Ундны усан дахь фтор 2—3,2 мг'л байгаа Дорноговь аймгийн Хөвсгөл сумын хүүхдийн шүд юүрэх өвчний тархалт   үзүүлсэн 1000 хүн тутамд 565 байгаа бэгөэд 3,4-р зэргийн гэмгэл зонхилох ; хувийг эзэлж байна. Шүд хорхоЗтох өвчинтэЧ 1 хүүхди^н шүдчий I гэмтлийг авч үзэхэд Улаанбаатар хотод 3,2 буюу хамгийн их, Налайхад хамгийн бага буюу!,6, дунджаар 2,2 байгаа ба шүд юүрэх өвчний хувьд Дархан хотод 1, Улаанбаатарт 1,5, дунджаар 3,8 байна. Энэ материалаас үзэхэд үзүүлсэн насны бүлэг бүрээс шүд юүрэх өвчнөөр гэмтсэн шүдний тоо Р. Д. Габович, Г. Д. Обруцкий нарын судалгааны материалтай харьцүулан үзэхэд бага гарч бай-гаа нь цаг агаар, байгалийн ба хооллэлт зэрэг бусад хүчин зүй-лээс хамаарч байж болох юмаа.

Ундны усан дахь фторын хэмжээнээс хамаарч бидний судалгаа явуулсан 7 хот суурин газруудад шүд хорхойтох, юүрэх өвчин харчлцан адилгүй байгаагийн гадна 1 аймаг хотод ч харилцан адилгүй байгаа нь илэрлээ. Үүнд: Шүд хорхойтох өвчин Дарханд 30,5 %, Улаанбаатарт 54.9 %. Увсад 21,5 %, Сэлэнгэд 61.2 %, На-лайхад 10,6 %, шүд юурэх өвчин Дорноговийн Хөвсгөл суманд 50,2 к, Сайншандад 30,5 Налайхад 25,3 % байхад УвсСэлэнгэд 4,3—4,7 % байна. Бидний хийсэн сүдалгааны баримтаас үзэхэд шүд хорхойтох өвчнөөр өвчлөгсдийн 90 % нь 3—11 жил нэг газар байн-га оршин суугчид байсан ба 11,5 % нь ундны усны эх булгийг сольж хэрэглэж байсан байча.

Түүнчлгн судалгаанд хамрагдсан бүх хүүхдийй 1,9 % нь гэр-тээ хэргэлдэг усны эх булагаас цэцэрлэг ба сургуульдаа сольж хэрэглэж байжээ. Ундны усны найрлага дахь фторын хэмжээ их-сэх тутам шүд юүрэх өвччий тархалт 6—10 насанд ихсэж 10—16 насанд буурч, фторын хэмжээ багасахад шүд хорхойтох өвчний тархалт нас тутам ихсэж байгаа буюу урвуу порпорционал хамаа-ралтай байна. Шүд хорхойтох ба юүрэх өвчинДархан, Улаанбаатар, Налайх, Дорноговьд хийсэн судалгааны баримтаас үзэхэд үндсэн-дээ хүйсний эрс ялгаа байхгүй боловч Дархан хотод шүд хорхой-тох өвчнөөр өвчлөгсдийн 43,6^ нь эрэгтэй, 56,3% нь эмэгтэй, Улаан-баатарын 53,5 % нь эрэгтэй, 46,5 % нь эмэгтэЧ, бусад газруудад ойролцоогоор ижилхэн бэйна. Харин шүд юүрэх өвчинд хүйсний ялгаа маш бага баЧна. Шүд хорхойтох өвчнөөр доод эрүүний 5,6-р шүд, шүд юүрэх өвчнөөр дээд эрүүний 1, 2-р шүд илүү их гзм-тэж байна.

3-р хүснзгт

1 хоногт 1 хүүхдэд хэрэпэж ба1гаа хоолчы наирлагын химийн бүрэлдхүүн (Улаалбаатар) мг-аар

 

Уураг	Өөх тос	Нүүрс ус	Сахар	Хлор	Кальц	Фосфор	Фтор
55,5413	62,656	191,669	88,839	6761,12	0,3102	0,6162	0,5632

1 хүүхдэд 1 хоногт ус ба хоопоор организмд орж буй фторын хэмжээ (мг-аар)

4-р хүснэгт

Усан дахь фторын хэмжээ	Фторын хэмжээ
	400 мл ус 1 хоногт	бэлэн хоолоор	1 хоногт хоолоор орох фтор (мг)
0,11 мг/л	0,044 мг/л	0,5632	0,607 мг

Бид Улаанбаатар хотын Найрамдлын районы хүүхдийн зарий

байгууллагад 1 хоногт 1 хүүхднйн хэрэглэж байгаа хоолны бодит бүтэц бүрэлдэхүүн дэх химийн найрлагыг тодорхойлсон Ц. Ламза-вын материалаас үндэслэн кальц, фосфор, фторын хэмжээг тооцоо-ны аргаар нэмж тогтоолоо.

Ц. Ламзавын тодорхойлсноор дунджаар 1 хүүхдэд 1 хоногт 100 г хоолонд уураг 55,5413 мг, өөх тос 62,656 мг, нүүрс ус 191,669 мг, чихэр 88, 839 мг байсан ба бидний' судалгаагаар кальц 0,3102 фосфор 0,6261, фтор 0,5631 мг байгааг тогтоолоо.

Үүнээс үзэхэд Улаанбаатар хотод оршин сууж байгаа 1 хүүхэд хоногт 0,6 мг орчим фторыг хоол ундны хамт авч байгаа нь орга-низмд шаардагдах фтор нилээд дутагдаж байгааг харуулж байна. Энэхүү баримт нь ЗХУ-д хийсэн Р. Д. Гапович, М. И. Крелов, Т. И. Ружников нарын судалгааны материалтай харьцуулж үзэхэд үндсэндээ тохирч байна.

1. Тус улсын төвлөрсөн хот суурин газрын ундны усны эх бул-гийн 56 %-д 0,1 мг'л-ээс бага хэмжээний фторын өтгөрөлтэй буюу үндсэндээ бүх эх булгийн 87 % нь бага хэмжээний фтортой байсан ба харин Сэлэнгэ аймагт зөвшөөрөгдөх хэмжээнд, Дорнод, Сүхбаа-тар, Дорноговийн Хөвсгөл, Хатанбулаг, Сулинхээр сумын ундны усны эх булагт фтор 2,1—3,2 мг'л байгаа нь газар зүй—ус хан-гамжийн райончиллаар 3-р бүсэд багтах дээрх 3 аймгийн усны эр-дэсжилт их байгаа явдалтай холбоотой юм гэж үзэж байна. Усны найрлага дахь фторын хэмжээ улирлаар бараг хэлбэлзэхгүй байна.

2. Шүд хорхойтох өвчин 0,1—0,5 мг/л фтортой ус хэрэглэж бай-гаа Улаанбаатар, Дархан, 0,5—1,5 мг/л фтортой ус хэрэглэж бай-гаа Сэлэнгэ аймагт 1000 хүн тутамд 549,6—612,6 буюу хамгийн их өвчлөлтэй, Дорноговь аймгийн Хөвсгөл, Хатанбулаг, Сулинхээр сумдад шүд юүрэх өвчин 1000 хүнд 565 байна.

3. Ундны усан дахь фторын өтгерлеөс шүдний өвчлөл хама^рах явдал нь шүд хорхойтох өвчин фторын бага өтгөрөл, шүд юүрэх өвчин фторын их өтгөрөлтэй холбоотой байдаг гэсэн бусад орны судлагчдын дүгнэлттэй тохирч байна,

4. Шүд хорхойтох өвчин их байгаа Улаанбаатар, Дархан хотын ундны усны фторыг зохих хэмжээнд хүртэл нэмэгдүүлэх шаардла-гатай байгааг харуулж байна.

5. Шүд хорхойтох ба юүрэх өвчнөөр 3-аас дээш жил 1 газар тогтмол суугчид өвчилсөн ба энэ нь 90 орчим хувь байна.

6. Тус улсын төв суурин газрый хүн амын ундаанд хэрэглэж байгаа усны фторын өтгөрөлийн хэмжээг өвчлөлтэй нь холбон га-зар зүй—ус зүйн мужлалтай харьцуулан хоол хүнсний найрлага дахь фторын хэмжээг хоолны чанартай уялдуулан олон талаас нь гүнзгий судлах нь зүйтэй байна.

Ном зүй

— Габович Р. Д. Фтор в пищевых продуктах. Гиг. сан. 1951, 6. — Габович Р. Д., Обруцкий Г. Д. Фтор в профилакттике кариеса зубов. Киев, 1964. 1953.
— Габович Р. Д., Овруцикй Г. Д. Фтор в стоматологии и гигиена. Казань, 1959.
— Моисеев С. В. Фтор в питьевой воде и его санитарное значение. М., 1937.
— Николаева Т. А. Очаг эндемического флгсороза. Канд. дисс. Автореферат, М., 1950. — Ружникова Т. Н. Фтор в источниках водоснабжения Иркутска. Сбор-ник трудов 1-ого Всерос. стезда гигиенистов и санитарных врачеЙ. М., 1966. —Рус-нак Б. С., Бергер И. И. Флюороз зубов. Киев, 1968.

 

Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 641