Монголын Анагаахын Сэтгүүлүүдийн Холбоо (МАСХ)
Халдварт Өвчин Судлалын Монголын Сэтгүүл, 2013, 3(52)
Хүний риновирүст халдвар
( Тойм өгүүлэл )

С.Цацрал1,3, П.Нямдаваа1,2, Ж.Хулан3,

1Халдварт Өвчин Судлалын Үндэсний Төв

2Монголын Анагаах ухааны академи

3Монгол Улсын Их Сургууль

 

Хүний риновирүст халдвар нь одоогийн ертөнцөд хамгийн элбэг тохиолдож буй амьсгалын замын вирүст цочмог халдварын дийлэнхийг бүрдүүлдэг. Риновирүс гэдэг нь эртний герег хэлний “rhinos” буюу “хамар”, эртний латин хэлний “virus” буюу “хор” гэсэн хоёр үгнээс бүтсэн болно. Хүний риновирүс (ХРВ) нь вирүсийн таксоном ангиллаар Picornaviridae овог Enterovirus- ийн зүйлд хамаарагддаг. Ойролцоогоор 30 орчим нанометр хэмжээтэй талст бүтэцтэй, 7200-8500 хос нуклеотидын урттай дан утаслаг +РНХ геномтой вирүс юм [1,2].

ХРВ-ийг анх 1953 онд Английн вирүс судлалч Х.Эндрьюс шуухинаатай хүний хамрын угаадаснаас эсийн өсгөвөрт ялгаж авсан нь хожим ХРВ-9 байсан байна [3]. Үүнээс хэдхэн жилийн дараа 1956 онд Америкийн эрдэмтэн Прайс сармагчингийн бөөрний эсэд ХРВ-1-ийг ялган авснаар риновирүсийн судалгаа эрчимтэй хөгжиж эхэлсэн [4]

Ингээд 1960 оноос АНУ-ын Харшил болон халдварт өвчин судлалын үндэсний хүрээлэн (NIAID), ДЭМБ-ын (WHO) хамтарсан ХРВ-ийн судалгааны хөтөлбөрийн хүрээнд (Rhinovirus Collaborative Program) ХРВ-ийн А болон В хэвшинжийн 100 дэд хэвшинжийг тодорхойлсон юм [5-7].

  1. HRV-1(HRV1A, HRV1B)- HRV-55, Kapikian et al. (1967)
  2. HRV56-HRV89, Kapikian et al. (1971)
  3. HRV90-HRV100, Hamparian et al. (1987)

Харин риновирүсийн шинэ хэвшинж болох риновирүс С-г анх 2006 онд Америкт амьсгалын замын өвчтэй хүнээс ялган авч түүнийгээ HRV-NY [8] гэж тэмдэглэж байсан бол Австралын Квинслэнд мужид HRV-QPM омгийн бүрэн полипротейны нуклеотидын дараалал тодорхойлох шинжилгээ хийж HRVА2 хэвшинж хэмээн нийтэлж байжээ [9].

Таксоном ангилал

ХРВ нь А, В, С гэсэн үндсэн гурван хэвшинжтэй бөгөөд одоогоор 150 гаруй дэд хэвшинж тодорхойлогдоод байна.

Хүний риновирүс А: 77 дэд хэвшинж A1-A2, A7, A8, A9, A10, A11, A12, A13, A15, A16, A18, A19, A20, A21, A22, A23, A24, A25, A28, A29, A30, A31, A32, A33, A34, A36, A38, A39, A40, A41, A43, A44, A45, A46, A47, A49, A50, A51, A53, A54, A55, A56, A57, A58, A59, A60, A61, A62, A63, A64, A65, A66, A67, A68, A71, A73, A74, A75, A76, A77, A78, A80, A81, A82, A85, A88, A89, A90, A94, A95, A96, A98, A100, A101, A102, A103.

Хүний риновирүс В: 25 дэд хэвшинж B3, B4, B5, B6, B14, B17, B26, B27, B35, B37, B42, B48, B52, B69, B70, B72, B79, B83, B84, B86, B91, B92, B93, B97, B99. Хүний риновирүс С: 50 дэд хэвшинж С1-С50. ХРВ нь вирүсийн репродукцийн Балтиморын ангилалаар IVa бүлэгт хамаардаг [10,11].

Риновирүсийн бүтэц, шинж чанар

Вирионы бүтэц:

ХРВ нь маш жижиг ойролцоогоор 27-30 нанометр хэмжээтэй энэ нь цагаан цэцэг өвчний вирүсээс даруй 10 дахин бага хэмжээтэй гэсэн үг юм. Капсид нь 60 протомерээс тогтсон нягт талст (Icosahedral) бүтэцтэй. Icosahedral бүтэц гэдэг нь 60 гурвалжин хэсгээс бүрдэх бөгөөд гурвалжин бүр нь мөн 3 жижиг гурвалжин хэсгээс бүрддэг (Зураг-1).

Протомер бүр нь VP1, VP2, VP3, VP4 гэсэн 4 полипептидээс тогтоно. VP2 болон VP4 полипептид нь VP0 гэсэн протомер хэлбэртэй анх нийлэгжээд вирүсийн өвөрмөц протеазуудын үйлчлэлээр VP4, VP2 болон хуваагддаг [12,13].

VP4 уураг нь маш жижиг илүү сунасан бүтэцтэй бөгөөд капсид болон геномын РНХ-г хооронд нь холбох үүргийг гүйцэтгэдэг. Харин VP1, VP2, VP3 капсидын үндсэн уураг бөгөөд вирионы гадаргууд байрлаж эдгээр эсрэгтөрөгчийн эсрэг үүссэн эсрэгбие нь халдвараас хамгаалах үүргийг гүйцэтгэдэг [14].

Геном:

ХРВ нь 7200-8500 хос нуклеотидын урттай, дан утаслаг (+) РНХ геномтой. ХРВ14-ийн геномын бүрэн нуклеотидийн дарааллыг тодорхойлох судалгааны дүнд нийт геномын РНХ-ийн урт нь 7212 нуклеотид болохыг тогтоожээ. Үүнээс 6536 нуклеотидын дараалал бүхий нээлттэй уншигддаг ганц том хүрээтэй (ORF), энэ нь геномын РНХ-ийн 3’ төгсгөлийн 678 дахь нуклеотидаас эхэлж 47 дахь нуклеотидаар дуусдаг байна [15,16].

Өөрөөр хэлбэл трансляцийн үед эхлээд нэг том анхдагч, нийлмэл уураг нийлэгжээд улмаар посттрансляцийн явцад задарч бүтэцийн ба бүтэцийн бус уургуудийг бий болгодог гэсэн үг юм (Зураг-2).

ХРВ-ийн геном нь 600-1200 нуклеотидын урттай трансляцид ордоггүй 5г төгсгөл (5гUTR), нийт геномын 90%-ийг эзлэх нээлттэй уншигдах хүрээ (ORF), 50-100 нуклеотидийн урттай 3г төгсгөлөөс бүрддэг.

5гUTR -ийн төгсгөлд VPg уураг ковалент холбоогоор холбогдсон байх ба cloverleaf болон IRES (internal ribosomal entry site) гэсэн 2 бүтцийн элементээс бүрдэнэ. Cloverleaf нь (+) РНХ-ийн нийлэгжилт мөн трансляциас репликацид шилжих процессд оролцдог бол IRES нь генийн экспрессийг зохицуулахаас гадна полипротейн ORF-ийн трансляцийн инициацид холбогчийн үүргийг гүйцэтгэдэг.

Харин 3г төгсгөл нь поли А сүүлтэй ба (-) РНХ-ийн нийлэгжилтэнд чухал үүрэгтэй байдаг. Геномын 2 төгсгөл хоёулаа модификацид орсон байдаг байна [17-19].

5г төгсгөлөөс 3г төгсгөлийн хооронд уншигдах 2100-2200 амин хүчлийн урттай ORF нь P1 (VP1, VP2, VP3, VP4) бүтцийн уураг, Р2 (2A, 2B, 2C) ба P3 (3A, 3B, 3C, 3D) бүтцийн бус уургуудыг кодолдог. Р1 бүтцийн уураг нь вирионы капсидыг бүрдүүлдэг бол Р2, Р3 бүтцийн бус уураг нь уургийн процессинг болон геномын репликацын процессд оролцдог [13].

Репродукци:

ХРВ-ийн репликаци эзэн эсийн цитоплазмд явагддаг. Риновирүс репликацийнхаа эхний шатанд эзэн эсийн гадаргуугийн intercellular adhesion molecule- 1 (ICAM-1) [20-22], эсвэл low-density lipoprotein (LDL) [23-25] рецепторт холбогдон эсэд нүклейн хүчлээ шахаж оруулсанаар репликаци болон трансляцийн процессийг эхлүүлэх бололцоотой болдог байна.

ICAM-1 рецептор нь эсийн гадаргуугийн иммуноглобулины супергены бүлгийн гишүүн болдог бол [26-28] LDL рецепторын бүл нь эсийн гадаргуугын рецептороос бүрддэг бөгөөд (VLDL) болон LDL рецептор гэж ангилагддаг [29].

 

Ийнхүү ХРВ эсийн гадаргууд өвөрмөц рецепторуудын тусламжтай наалдаснаар эзэн эсийн цитоплазмд эндоцитозын замаар нэвтрэн орж нуклеокапсид нүцгэрснээр геномын РНХ чөлөөлөгдөнө (Зураг-3).

Эзэн эсийн цитоплазмд явагдсан трансляцийн дүнд үүссэн урт полипротейн нь өвөрмөц протеазуудын үйлчлэлээр Р1, Р2, Р3 гэсэн уураг болон зүсэгдэнэ.

Р1 уураг нь VP0, VP1, VP3 уураг болон зүсэгдэх ба VP0 уураг цааш дахин VP2, VP4 уураг болон зүсэгдэж эдгээр уургууд нь ХРВ-ийн капсид болон угсрагдана.

Харин Р2, Р3 уураг нь РНХ-хамааралт РНХ полимераза болон мРНХ-ийн нийлэгжил мөн геномын репликацид чухал үүргийг гүйцэтгэдэг.

Геномын репликацын дүнд дан утаслаг (+) РНХээс дан утаслаг (-) РНХ нийлэгжинэ. Энэ нь цааш өвөрмөц байдлаар VPg уурагтай ковалент холбоогоор холбогдсоноор дараагийн вирүсийн геном нийлэгжих болон мРНХ-ийн трансляцийн хэв (темплет) болж өгдөг. Шинээр нийлэгжсэн РНХ-ийн нэг молекул нь капсидын уургуудад савлагдаж, шинэ вирион үүсгээд эс хайлах хэлбэрээр эсээс гадагшладаг [13].

 

Уургууд ба тэдгээрийн функц:

Р2А ген нь протеаза ферментыг кодолдог ба урт полипротейн уургийг зүсч P1, P2, P3 уургууд болгодог. Полипептидийн цаашдын задралыг 3C гений бүтээгдэхүүн протеаза фермент хариуцдаг ба эдгээр ферментүүд нь маш өвөрмөцөөр ажилладаг байна. 2В гений бүтээгдэхүүн эсийн шүүрлийн замын ингибитор уургийг, харин 2С ген NTPase (RNA nucleoside triphosphatases) мөн липосомыг бүрэлдүүлэхэд оролцдог уургийг тус тус кодолдог. Бүтцийн бус уургуудийг кодолдог 3A ген эсийн хоорондох зөөвөрлөлтийн ингибитор уургийг, 3В ген Vpg уураг болон РНХ нийлэгжилтийн праймерийг, 3С ген вирүсийн протзеаза мөн эзэн эсийн транскрипцийн ингибитор уургийг, 3D ген вирүсийн полимераза ферментыг тус тус кодолдог. 2ВС уураг нь РНХ-тай холбогдох, 3АВ репликацийн комплексд, 3CD вирүсийн уургийн процессингийн шатад тус тус оролцдог.

Физик, химийн шинж чанар:

ХРВ-ийн биологийн төрхөө хадгалах тохиромжтой хэм нь 33-35°С [30], рН нь 6-8 байх бөгөөд хүчиллэг орчинд мэдрэг байдаг [31,32]. Гэвч зарим ХРВ хэвшинжээсээ хамаараад 37°С-д ч хэвийн өсч үржих чадвартай [33] мөн хүчиллэг орчинд тэсвэртэй байж чаддаг байна. Тухайбал хүчилд тэсвэртэй мутант агуулсан ХРВ14-г рН 4,5 нөхцөлд HeLa эсийн өсгөвөрт өсгөвөрлөх нь хамгийн тохиромжтой байдаг [34].

Харин ХРВ-ийг 56°С-д усан баннд 16 минут тавихад [35], мөн рН 5 нөхцөлд 20 минут, рН 3 нөхцөлд 10 секундын дотор тус тус идэвхигүй болдог байна [31].

ХРВ эфир, хлорформ, флюрокарбон болон ариутгалын уусмалд тэсвэртэй байдаг бол [36] лизолийн уусмалд (0,1% о-фенулфенол, 79% этанол) 1-10 минутанд, 15% фенолын уусмалд 1 цагийн дотор идэвхигүй болдог [37]. Мөн гарыг 1%-ийн иодын уусмалаар ариутгахад 1 цагийн турш вирүсийн эсрэг үйлдэл үзүүлж чаддаг байна [38].

Эдгээрээс гадна ХРВ хуванцар, зэвэрдэггүй ган, лакадсан мод, нийлэг болон ноосон, торгон материалын гадаргуу дээр 3 цагийн турш, даавуу, хиймэл торго, цаасан алчуур дээр 1 цаг, хамрын салст бүрхүүлд 24 цагийн турш амьдрах чадвартай байдаг [39].

Эпидемиологи 1960-1980 оны хооронд ХРВ-ийн талаархи амьсгалын замын өвчлөлийн тархалт болон эпидмиологийн шалтгаан, хүчин зүйлийн судалгаа эрчимтэй хийгдэж байсан [40,41]. Дараа нь 2006 оноос ХРВ-ийн шинэ хэвшинжийг илрүүлснээс хойш дахин эрчимжиж эхэлсэн юм.

ХРВ нь гол төлөв амьсгалын замын цочмог үрэвсэлт өвчний шинж тэмдэг бүхий өвчтөнөөс илэрдэг. Мөн ХРВ дэлхий дахинд, жилийн турш бүх насны хүмүүст өргөн тархсан байдаг онцлогтой. ХРВийн талаархи урт удаан судалгааны үр дүнд насжилт болон улирлын хамаарал, мөн нийт амьсгалын замын цочмог үрэвсэлийн 6,1%-23,3% нь ХРВ-ээс хамааралтай болохыг тодорхойлсон юм [42,43]. Амьсгалын замын цочмог үрэвсэлийн үед ХРВ илрэх хувь нь цуглуулсан сорьцны төрөл [44] болон вирүс илрүүлэх аргаас [45] хамааралтай байдаг.

Дэлхийн өнцөг булан бүрт оршин суудаг олон үндэстэн ястаны цусны ийлдсэнд ХРВ-ийн эсрэгбие тогтмол илэрдэг нь энэ вирүс газар сайгүй тархсан болохыг харуулж байгаа юм [46]. Тухайлбал: ХРВийн эсрэгбие Микронезийн арлууд, Хойд Америкийн Эскимосчууд, Зүүн өмнөд Африкийн уугуул гэх мэт алслагдсан газар нутгийн иргэдэд илэрдэг [47]. Түүнчлэн Өмнөд Амазоны хойгийн эртний Индиан омгийн иргэдэд ч ХРВ-ийн эсрэгбие илэрсэн байдаг [48].

Харин манай улсад ХРВ бүтэн жилийн турш эргэлтэнд байж, 2009 оны 8 болон 9-р сар, 2010 оны 11-р сар, 2011 оны 2 болон 11-р саруудад эпидем хэлбэрээр тархаж, судалгаанд хамрагдсан нийт амьсгалын замын өвчлөл үүсгэж буй вирүсийн дийлэнхи буюу 18,6%-д нь ХРВ илэрчээ [49,50].

Халдварлалт:

ХРВ нь амьсгалын замаар халдварлагддаг. Энэ нь ямар ч цаг хугацаанд олон мянган хүнийг халдварлуулах чадвартай гэсэн үг юм. Ингэхдээ аэрозоль буюу амьсгалын замаар мөн шууд бус хавьтал буюу риновирүсээр бохирлогдсон хүрээлэн буй орчны эд зүйлсээр дамжин халдварладаг [51].

Амьсгалын замаар халдварлахдаа халдвартай хүнийг ханиах, найтаах, ярих болон бусад дээрхитэй ижил үйлдэл хийх үед шүлсний дусалд агуулагдах том болон жижиг тоосонцорууд амьсгалын замаас цацагдан 10 секундын дотор 0.5-2м-ийн зайд байгаа хүмүүсийн хамар хоолойн салст бүрхүүлд дамжин халдварлана. Гэвч шүлс болон хамрын шүүдсэнд ХРВ-ийн концентраци маш бага байдаг [52,53].

Шууд бус халдвар нь халдварлагдсан хүрээлэн буй орчны эд юмсаар дамжин халдварладаг. ХРВ нь аяганы бариул болон хаалганы бариул, хонх гэх мэт хүн их хүрэлцдэг хэсэгт халдвартай хүнээс дамжин тэндээ хэдэн цагаас хэдэн өдөр амьдрах чадвартай байдаг [52,54].

Насны хамаарал: Риновирүст халдварын дийлэнх хувь нь бага насны хүүхдүүдийн дунд явагддаг гэдгийг олон судалгаанаас харж болно [42,55,56]. Тэр дундаа 5 хүртэлх насны хүүхдүүдэд ХРВ-ийн илрэлт хамгийн өндөр хувьтай байдаг байна [55,56]. Харин сүүлийн үеийн судалгаагаар эсрэгээрээ ХРВ-т халдвар нь ахимаг насны хүмүүсийн дунд их байна гэсэн үр дүн гараад байгаа. Тухайлбал амьсгалын дээд замын өвчтэй 60 ба түүнээс дээш насны хүмүүст ХРВ-ийг УТ-ПГУ-ын аргаар илрүүлэхэд 32%-д эерэг тохиолдсон байна [57].

Улирлын онцлог: ХРВ нь цаг уурын нөхцөлөөс хамааралтайгаар бүхэл жилийн турш эргэлтэнд байдаг. Гэхдээ ХРВ-ийн тархалтын оргил үе нь 9-10-р сар мөн 5 сард байдаг [42,43,55,56]. Намар дэгдсэн нийт хамрын ханиадны 80-90%-ийг ХРВ эзэлдэг байна [58,59]. Амьсгалын замын өвчлөл зуны улиралд хамгийн бага байдаг ба энэ үеийн өвчлөлийн нэлээдгүй хувийг ХРВ үүсгэдэг [60].

Мөн ХРВ агаар дахь чийглэгийн хэмжээ 50%-аас илүү байгаа нөхцөлд амьдрах чадвар нь сайжирдаг байна. [61].

Риновирүст халдвар

ХРВ нь амьсгалын дээд замын хучуур эсэд халдварладаг. Амьсгалын доод замын хучуур эс ч мөн адил ХРВ-ийг хүлээн авах боломжтой байдаг [33,62- 64]. Өвчний шинж тэмдэг вирүсийн халдвар авснаас 1-2 хоногийн дараа эхэлж, 2-4 хоногийн дараа оргил үедээ хүрдэг. ХРВ-т халдварын эмнэлзүйн илрэл нь халдвар авснаас 2-16 цагийн дотор мөн илэрч болдог [65]. Өвчний шинж тэмдэг ойролцоогоор 2-14 хоногийн хугацаатай үргэлжлэх боловч ихэнх хүмүүс ойролцоогоор долоо хоногийн дотор эдгэрдэг.

Амьсгалын дээд замын өвчлөл:

Хамрын ханиад (шуухинаа): Риновирүст халдварын үед хамгийн элбэг тохиолддог өвчин нь хамрын ханиад юм. Хамрын ханиадны анхны шинж тэмдэг нь хоолой өвдөх, хамар хуурайших байдаг бол цаашлаад найтаах, хамар битүүрэх, шингэн нус гоожих, хоолой сөөх, толгой өвдөх, халуурах, тайван бус болох гэх мэт шинж тэмдэг илэрдэг [66]. Анхны шинж тэмдэг эхэлсэнээс 2-3 өдрийн дараа өвчин оргил үедээ хүрч үргэлжлэх хугацаа нь насанд хүрсэн хүнд ойролцоогоор 7 хоног, бага насны хүүхэд болон ахимаг насны хүмүүст 14 хоног түүнээс дээш хугацаагаар ч үргэжилдэг. Вирүсийн халдвар авснаас ойролцоогоор 3 хоногийн дараагаас халдвар тарааж эхлэх ба 21 хоногийн турш халдварыг тарааж болно [67]. Хамрын ханиадаар өвчилсөн хүүхдийн хамрын шүүдэснээс 2 долоо хоног, бүр 5 долоо хоногийн дараа ч ХРВ-ийн РНХ илрэх тохиолдол байдаг [68].

Дунд чихний цочмог үрэвсэл (чихээр хатгуулах): Амьсгалын дээд замын үрэвсэлтэй бага насны хүүхдийн ойролцоогоор 60%-д нь дунд чихний цочмог үрэвсэл хавсарсан өвчлөлийг үүсгэдэг [69,70]. Энэ нь амьсгалын замын өвчний үед үрэвсэл үүссэнээр цухалзуур хоолойн дээд хэсэгт бөглөрөл үүсдэгтэй холбоотой байдаг. Дунд чихний цочмог үрэвсэлийн үед дунд чихнээс гарах шингэнээс ХРВ-ийг илрүүлж болно [71].

Синусит: Амьсгалын дээд замын үрэвсэлийн үед бактерийн халдвараар хүндэрсэнээр синусит үүсдэг. Хурц хэлбэрийн синуситтай өвчитнүүдийн хамрын хөндийн угаадас болон арчдасанд УТ-ПГУ-ын аргаар ХРВ-ийн РНХ илрүүлэхэд 50% нь эерэг байсан байна [72].

Амьсгалын доод замын өвчлөл:

Хоолой бачуурах (ларингит): Хоолой бачуурах нь ихэвчлэн иж томуугийн вирүст халдварын үед тохиолддог. Гэхдээ риновирүст халдварын үед ч хоолой бачуурах шинж тэмдэг өгдөг болохыг нотолсон байдаг [73]. Хоолой бачуурах шинж тэмдэг бүхий өвчтөний 12% -д нь ХРВ илэрдэг байна. Мөн ХРВ нь астма буюу багтраа өвчнийг сэдээх нэг хүчин зүйл болдог байна [74].

Бронхит: ХРВ нь дангаараа болон бусад вирүстэй хавсарч бронхит үүсэх шалтгаан болдог. 2 хүртэлх насны 2200 бронхиттой хүүхдүүдийн 9%-д нь ХРВ дангаараа, 15%-д нь амьсгалын замын синцитиал вирүстэй хавсарч, 6%-д нь бусад вирүстэй хавсарч илэрсэн байна [75]. 1 хүртэлх насны хүүхдэд ХРВ-ийн гаралтай бронхит давтагдах нь астма үүсэх эрсдэлийг дагуулж байдаг [76].

Уушигны хатгалгаа (пневмони): Уушигны хатгалгаа нь бага насны хүүхэд эмнэлэгт хэвтэх гол шалтгаан болдог. Уушгины хатгалгаатай бага насны хүүхдүүдийн 49%-д нь ХРВ дангаараа болон бусад амьсгалын замын вирүстэй хавсарч илэрдэг [77]. Харин насанд хүрсэн хүмүүсийн хувьд пневмонийн 5% нь ХРВ-ээс шалтгаалдаг байна [78,79]. Гэвч зарим тохиолдолд ХРВ-ээс хамааралтай уушгины хатгалгаа нь ахимаг насны хүмүүст илүү хор уршигтай байж нас барах шалтгаан болж болдог [80,81].

Вирүсийн эсрэг эмчилгээ, урьдчилан сэргийлэлт Одоогоор Pleconaril эмийн ХРВ-ийн эсрэг сонгомол эмчилгээнд хэрэглэж байна [82]. Эмийн бодис нь вирүсийн капсидын анхдагч уурагт үйлчилснээр вирүсийн репликацийг саатуулдаг. Үүний тулд эмийн нэгдэл вирүсийн капсидын хидрофоб хонхорт холбогдосноор эсийн рецептортой холбогдох болон вирионы тогтвортой байдлыг өөрчилдөг байна [83].

Alpha-2 interferon: Халдварт өртсөн эзэн эсийн дархлааны урвалд нөлөөлдөг. Мөн эзэн эсийн рецепторын сигнал молекулийг зохицуулах үүрэг гүйцэтгэдэг [84]. Өвчний шинж тэмдэг эхэлсэнээс 2-3 хоногийн дотор хамарт цацлага болон дусаалга байдлаар хэрэглэнэ [85]. Харин өвчний шинж тэмдэг удаан үргэлжилсэн үед интерферон α2 хэрэглэх нь үр дүнгүй байдаг. Мөн интерфероныг өндөг тунгаар хэрэглэх нь хамар битүүрэх, хоолой өвдөх шинж тэмдгийг нэмэгдүүлж өвчний үргэлжилэх хугацааг уртасгадаг байна [86].

Цайр: Цайр нь ХРВ-ийн репликацийн процессыг саатуулдаг өөрөөр хэлбэл ХРВ-ийг ICAM-1 молекултай холбогдоход блок үүсгэснээр вирүсийн капсидын уургийн хэлбэр өөрчлөгдөж шинэ вирүс угсрагдах процессийг дарангуйлдаг [87-89]. Цайр агуулсан нэгдлүүдийн эмчилгээний журмаар хэрэглэж болно. Тухайлбал: цайрын сульфатын шахмал болон сироп, цайрын глюконат мөн цайрын ацетатын шахмал гэх мэт. Цайрын бэлдмэлийн өвчний шинж тэмдэг эхэлсэнээс 24 цагийн дотор хэрэглэх нь өвчний шинж тэмдэг болон үргэлжлэх хугацааг бууруулахад чухал ач холбогдолтой байдаг [90].

Pleconaril: (3-{3,5-dimethyl-4-[3-(3-methylisoxazol-5-yl)propoxylphenol}-5-(trifuoro-methyl)-1,2,4, oxadiazole). Энэ эмийг энтеровирүс болон риновирүст халдварын үед хэрэглэдэг. Хагас задралын хугацаа урт, төв мэдрэлийн системд нөлөөлдөг ба 70%-ийн биологийн идэвхитэй [91]. Эмийн бодис ХРВ-ийн капсидын VP1 уурагтай холбогдож вирүс эзэн эстэй холбогдох явцыг саатуулдаг. Хамрын ханиад болон астмын үед хамарт цацлага хэлбэрээр болон ууж хэрэглэнэ [92].

Vapendavir: Риновирүсийн капсидын VP1 уурагтай холбогдож геномын РНХ-д нөлөөлдөг. Энтеровирүс, Риновирүс А болон В хэвшинжийн эсрэг үйлдэл үзүүлдэг. Риновирүс С-ийн хувьд тодорхойгүй байна [93].

Pirodavir: (Ethyl p-(2-(1-(6-methyl-3-pyridazinyl)- 4-piperidyl)ethoxyl)benzoate). Риновирүсийн капсидтай холбогдон репликацид нөлөөлснөөр өвчний үргэлжлэх хугацаа болон шинж тэмдэгийг бууруулдаг [94,95].

Rupintrivir: Риновирүсийн 3С протеазагийн идэвхийг саатуулснаар анхдагч полипротейн зүсэгдэх болон шинэ вирион үүсэх процессийг дарангуйлдаг [96].

Вакцин: Одоогоор ХРВ-ийн эсрэг вакцин гараагүй байна.

Ном зүй

1. O.Fontaine, Ж.Оюунбилэг (2010): Амьсгалын замын вирүст цочмог халдвар, “Халдварт өвчний хяналтын лавлах” номонд, Редактор Д.Л.Хейман, 18 дахь хэвлэлийн монгол орчуулга, орчуулгын редактор П.Нямдаваа, х.19-25;
2. S.Qazi (2008): Respiratory Disease, acute viral, In: Control of Communicable Diseases Manual, 19th Edition, Editor D.L.Heymann, pp.515-520;
3. Andrewes, Ch., et al. (1953). Propagation of common-cold virus in tissue cultures. Lancet 2:546.
4. Price WH, et al. (1956). The Isolation of a New Virus Associated with Respiratory Clinical Disease in Humans. Proc Natl Acad Sci U S A. 42:892–896.
5. Kapikian, et al. (1967). Rhinoviruses: a numbering system. Nature (London) 213:761-3.
6. Kapikian, et al. (1971). A collaborative report: Rhinoviruses - extension of the numbering system. Virology 43:524-526.
7. Hamparian, V. V, et al. (1987). A collaborative report: rhinoviruses- extension of the numbering system from 89 to 100. Virology 159:191-2
8. Lamson D, et al. (2006). MassTag polymerase-chain-reaction detection of respiratory pathogens, including a new rhinovirus genotype, that caused influenza-like illness in New York State during 2004–2005. J Infect Dis 194:1398–1402.
9. McErlean P, et al. (2007). Characterisation of a newly identified humon rhinovirus, HRV-QPM, discovered in infants with bronchiolitis. J Clin Virol, 39:67-75
10. http://en.wikipedia.org/wiki/Rhinovirus accessed on Jan 9, 2013
11. http://www.tulane.edu/~dmsander/WWW/224/Classification224. html
12. http://microbewiki.kenyon.edu/index.php/Rhinovirus
13. Racaniello.V.R. (2001). The Viruses and Their Replication. In Fields VIROLOGY, 4:685-722.
14. http://www.microbiologybytes.com/virology/Picornaviruses. html
15. Pia L.Callahan, et al. (1985). Molecular cloning and complete sequence determination of RNA genome of human rhinovirus type14. Proc.Nati.Acad.Sci.USA. 732-736
16. Huang H, et al. (2001). Structure of an RNA hairpin from HRV- 14. Biochemistry 40(27):8055-8064.
17. Laine P, et al. (2005). Phylogenetic analysis of human rhinovirus capsid protein VP1 and 2A protease coding sequences confirmed shared genus-like relationships with human enteroviruses J Gen Virol 86:697–706.
18 Caroline Tapperel, et al. (2007). New complete genome sequences of human rhinoviruses shed light on their phylogeny and genomic features. BMC Genomics, 8:224
19 Ann C.Palmenberg, et al. (2009). Sequencing and Analyses of all known human rhinovirus genomes reveal structure and evolution. SCIENCE. Vol 324:55-59
20 Greve, J. M, et al. (1989). The major human rhinovirus receptor is ICAM-1. Cell 56:839-47.
21 Staunton, D. E, et al. (1989). A cell adhesion molecule, ICAM- 1, is the major surface receptor for rhinoviruses. Cell 56:849- 53.
22 Tomassini, J. E, et al. (1989). cDNA cloning reveals that the major group rhinovirus receptor on HeLa cells is intercellular adhesion molecule-1. Proc Natl Acad Sci USA 86:4907-11.
23 Hofer, F, et al. (1994). Members of the low density lipoprotein receptor family mediate cell entry of a minor-group common cold virus. Proc Natl Acad Sci USA, 91:1839-42.
24 Gruenberger, M, et al. (1995). Avian homologs of the mammalian low-density lipoprotein receptor family bind minor receptor group human rhinovirus. J Virol, 69:7244-7.
25 Marlovits, T. C, et al. (1998). Very-low-density lipoprotein receptor fragment shed from HeLa cells inhibits human rhinovirus infection. J Virol, 72:10246-50.
26 Xing, L, et al. (2003). Structural analysis of human rhinovirus complexed with ICAM-1 reveals the dynamics of receptor-mediated virus uncoating. J Virol, 77:6101-7.
27 Kolatkar, P. R, et al. (1999). Structural studies of two rhinovirus serotypes complexed with fragments of their cellular receptor. Embo J, 18:6249-59.
28 Olson, N. H, et al. (1993). Structure of a human rhinovirus complexed with its receptor molecule. Proc Natl Acad Sci USA, 90:507-11.
29 Hewat, E. A, et al. (2000). The cellular receptor to human rhinovirus 2 binds around the 5-fold axis and not in the canyon: a structural view. Embo J, 19:6317-25.
30 Gern, J. E. (2002). Rhinovirus respiratory infections and asthma. Am J Med, 112:19-27.
31 Hughes, J. H, et al. (1973). Acid liability of rhinovirus type 14: effect of pH, time, and temperature. Proc Soc Exp Biol Med, 144:555-60.
32 Giranda, V. L, et al. (1992). Acid-induced structural changes in human rhinovirus 14: possible role in uncoating. Proc Natl Acad Sci USA, 89:10213-7.
33 Papadopoulos, N. G, et al. (1999). Rhinoviruses replicate effectively at lower airway temperatures. J Med Virol, 58:100-4.
34 Skern, T, et al. (1991). Human rhinovirus mutants resistant to low pH. Virology, 183:757-63.
35 Hughes, J. H, et al. (1979). Rhinoviruses: kinetics of ultraviolet inactivation and effects of UV and heat on ummunoginicity Archives of Virology, 61 (4):313-319.
36 Stott, E. J, Killington, R. A. (1972). Rhinoviruses. Annu Rev Microbiol, 26:503-24.
37 Sattar, S. A, et al. (1993). Chemical disinfection to interrupt transfer of rhinovirus type 14 from environmental surfaces to hands. Applied and Environmental Microbiology, 59 (5):1579- 1585.
38 Hendley, J. O, et al. (1978). Evaluation of virucidal compounds for inactivation of rhinovirus on hands. Antimicrobial Agents and Chemotherapy, 14 (5):690-694.
39 Hendley, J. O, et al. (1973). Transmission of rhinovirus colds by self-inoculation. The New England Journal of Medicine, 288 (26):1361-1364.
40 Monto, A. S. (1994). Studies of the community and family: acute respiratory illness andinfection. Epidemiol Rev,16:351- 73.
41 Monto, A. S. (2002). Epidemiology of viral respiratory infections. Am J Med, 112:4-12.
42 Monto, A. S, et al. (1987). Rhinovirus infections in Tecumseh, Michigan: frequency of illness and number of serotypes. J Infect Dis, 156:43-9.
43 Gwaltney, J. M. (1966). Micro-neutralization test for identification of rhinovirus serotypes. Proc Soc Exp Biol Med, 122:1137-41.
44 Hendley, J. O, et al. (1969). Rhinovirus infections in an industrial population. IV. Infections within families of employees during two fall peaks of respiratory illness. Am J Epidemiol, 89:184-96.
45 Cooney, M. K, et al. (1972). The Seattle virus watch. 3. Evaluation of isolation methods and summary of infections detected by virus isolations. Am J Epidemiol, 96:286-305.
46 Taylor-Robinson, D. (1965). Respiratory virus antibodies in human sera from different regions of the world. Bull World Health Organ, 32:833-47.
47 Brown, P. K. & Taylor-Robinson, D. (1966). Respiratory virus antibodies in sera of persons living in isolated communities. Bull World Health Organ, 34:895-900.
48 Thwing, C. J, et al. (1993). Rhinovirus antibodies in an isolated Amazon Indian tribe. Am J Trop Med Hyg, 48:771-5.
49 С.Цацрал, бусад. (2011). Монгол улсад 2008-2009 онд орчилд байсан амьсгалын замын өвчин үүсгэгч вирүсүүдийн хөдлөлзүйг судалсан дүн. Халдварт өвчин судлалын Монголын сэтгүүл, №1(38):8-10
50 Ч.Майцэцэг, бусад. (2011). Амьсгалын замын цочмог халдварт өвчнийг мультиплекс бх-ПГУ-ын аргаар судалсан дүн. Биологийн хүрээлэн эрдэм шинжилгээний бүтээл №28:75-78
51 Jennings, L. C. & Dick, E. C. (1987). Transmission and control of rhinovirus colds. Eur J Epidemiol, 3:327-35.
52 Hendley, J. O, et al. (1973). Transmission of rhinovirus colds by self-inoculation. N Engl J Med, 288:1361-4.
53 Gwaltney, J. M., Jr. & Hendley, J. O. (1978). Rhinovirus transmission: one if by air, two if by hand. Am J Epidemiol, 107:357-61.
54 Gwaltney, J. M., Jr. & Hendley, J. O. (1982). Transmission of experimental rhinovirus infection by contaminated surfaces. Am J Epidemiol, 116:828-33.
55 Fox, J. P, et al. (1975). The Seattle virus watch. V. Epidemiologic observations of rhinovirus infections, 1965-1969, in families with young children. Am J Epidemiol, 101:122-43.
56 Fox, J. P, et al. (1985). Rhinoviruses in Seattle families, 1975- 1979. Am J Epidemiol, 122:830-46.
57 Corne, J. M, et al. (2002). Frequency, severity, and duration of rhinovirus infections in asthmatic and non-asthmatic individuals: a longitudinal cohort study. Lancet, 359:831-834.
58 Arruda, E, et al. (1997). Frequency and natural history of rhinovirus infections in adults during autumn. J Clin Microbiol, 35:2864-8.
59 Makela, M. J, et al. (1998). Viruses and bacteria in the etiology of the common cold. J Clin Microbiol, 36:539-42.
60 Monto, A. S. (2002). The seasonality of rhinovirus infec 24:1987-97.
61 Hendley, J. O. & Gwaltney, J. M., Jr. (1988). Mechanisms of transmission of rhinovirus infections. Epidemiol Rev, 10:243- 58.
62 Papadopoulos, N. G, et al. (2000). Rhinoviruses infect the lower airways. J Infect Dis, 181:1875-84.
63 Mosser, A. G, et al. (2002). Similar frequency of rhinovirus-infectible cells in upper and lower airway epithelium. J Infect Dis, 185:734-43.
64 Hayden, F. G. (2004). Rhinovirus and the lower respiratory tract. Rev Med Virol, 14:17-31.
65 Lessler J, et al. (2009). Incubation periods of acute respiratory viral infection: a systematic review. Lancet infect dis, 9(5):291- 300
66 Couch, R. B. (2001). Rhinoviruses. In Fields VIROLOGY, 4:777-797.
67 Gwaltney, J. M. (2002) Clinical Significance and pathogenesis of viral respiratory infections. Am J Med, 112:13S-18S.
68 Jartti, T, et al. (2004). Persistence of rhinovirus and enterovirus RNA after acute respiratory illness in children. J Med Virol, 72:695-9.
69 Stahlberg MR, et al. (1980) The influence of form of day care on occurrence of acute respiratory tract infections among young children. Acta Paediatr Scand, 282:1-87.
70 Heikkinen T, et al. (2000). Role of viruses in the pathogenesis of acute otitis media. Pediatr Infect Dis J, 19:17-23.
71 Tasnee Chonmaitree, et al. (2007) Viral Upper Respiratory Tract Infection and Otitis Media Complication in Young Children. Clin infec dis, 46:815-823
72 Pitkдranta, A, et al. (1997). Detection of rhinovirus in sinus brushings of patients with acute community-acquired sinusitis by reverse transcription-PCR. J Clin Microbiol, 35:1791-3.
73 Arakawa M, et al. (2012). Molecular epidemiological study of human rhinovirus species A, B and C from patients with acute respiratory illnesses in Japan, J Med Microbiol, 61:410-419.
74 Rihkanen H, et al. (2008). Respiratory viruses in laryngeal croup of young children. J Pediatr, 152:661-665.
75 DeLaMora P, et al, (2012). Bronchiolitis: too-familiar yet too-mysterious disease of childhood. Arch Pediatr Adolesc Med, 10:157.
76 Midulla F, et al. (2012). Rhinovirus bronchiolitis and recurrent wheezing: year follow up. Eur Resp J, 39:396-402.
77 Louie JK, et al. (2009). Rhinovirus associated with severe lower respiratory tract infections in children. Pediatr. Infect. Dis. J, 28:337–339.
78 Lieberman D, et al. (2010). Respiratory viruses in adults with communityacquired pneumonia. Chest, 138:811– 816.
79 Sangil A, et al. (2012). Aetiology of community-acquired pneumonia among adults in an H1N1 pandemic year: the role of respiratory viruses. Eur. J. Clin. Microbiol. Infect. Dis, 10:2765–2772.
80 Hicks LA, et al. (2006). Two outbreaks of severe respiratory disease in nursing homes associated with rhinovirus. J. Am. Geriat. Soc, 54:284 –289.
81 Louie JK, et al. (2005). Rhinovirus outbreak in a long term care facility for elderly persons associated with unusually high mortality. Clin. Infect. Dis, 41:262–265.
82 Ronald B, et al. (2005). Virucidal hand treatments for prevention of rhinovirus infection. J Antimicrob Chemother. 56(5):805-807.
83 Thibaut HJ, et al. (2012). Combating enterovirus replication: state-of-the-art on antiviral research. Biochem. Pharmacol, 83:185–192.
84 Anzueto A. (2003). Diagnosis and treatment of rhinovirus respiratory infections. Chest 123:1664 –1672.
85 Hayden FG, Gwaltney JM, Jr. (1984). Intranasal Interferon-a2 treatment of experimental rhinoviral colds infection. J. Infect. Dis. 150:174 –180.
86 Hayden FG, et al. (1988). Intranasal recombinant alpha-2b interferon treatment of naturally occurring common colds. Antimicrob. Agents Chemother. 32:224 –230.
87 Butterworth BE, Korant BD. (1974). Characterization of the large picornaviral polypeptides produced in the presence of zinc ion. J. Virol. 14:282–291.
88 Novick SG, et al. (1996). How does zinc modify the common cold? Clinical observations and implications regarding mechanisms of action. Med. Hypotheses 46:295–302.
89 Korant BD, Butterworth BE. (1976). Inhibition by zinc of rhinovirus protein cleavage: interaction of zinc with capsid polypeptides. J. Virol, 18:298 –306.
90 Science M, et al. (2012). Zinc for the treatment of the common cold: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. CMAJ 184:E551–E561.
91 Webster ADB. (2005). Pleconaril-an advance in the treatment of enteroviral infection in immunocompromised patients. J. Clin. Virol, 32:1– 6.
92 Florea N, et al. (2003). Pleconaril, a novel antipicornaviral agents. Pharmacotherapy 23(3):339-348.
93 Lambert J. (2011). BTA798 is an orally bioavailable and potent inhibitor of human rhinovirus both in vitro and in an experimental challenge virus infection model in healthy volunteers, abstr D-1557. Abstr. 51st Intersci. Conf. Antimicrob. Agents Chemother.
94 Hayden FG, et al. (1995). Intranasal pirodavir (R77,975) treatment of rhinovirus colds. Antimicrob. Agents Chemother. 39:290 –294.
95 Hayden FG,et al. (1992) Safety and efficacy of intranasal pirodavir (R77975) in experimental rhinovirus infection. Antimicrob. Agents Chemother. 36:727–732.
96 Hayden FG, et al. (2003). Phase II, randomized, double-blind, placebo-controlled studies of ruprintrivir nasal spray 2-percent suspension for prevention and treatment of experimentally induced rhinovirus colds in healthy volunteers. Antimicrob. Agents Chemother. 47:3907–3916.







 
Танилцаж нийтлэх санал өгсөн : Сэтгүүлийн редакцийн зөвлөлийн гишүүн, Анагаах ухааны доктор, дэд профессор М.Алтанхүү


Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 1730
Судлаачдын бусад өгүүлэл
3
2
Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага, ©  2012.
Вебийг бүтээсэн Слайд ХХК