Үзүүлэлт юу харуулж байна!

Эрүүлийг хамгаалахын тадаар гомдол өгүүлэл багагүй гардаг нь поликлиник, эмнэлэг болон эмнэлгийн бусад байгууллагуудад ажил нь тулгуурлан явагддаг энэ нарийн системийн удирдлагын механизмын үр ашгийн тухай өөрийн эрхгүй эргэцүүлэн бодоход хүргэж байгаа юм. Үнэндээ энд аж үйлдвэрийн нэгэн адил өөрийн гэсэн төлөвлөгөө, үзүүлэлт аж ахуйн механизм үйлчилдэг юм. Бидний үзэж байгаагаар энэ механизмд өөрчлөн байгуулалт хийх хэрэгтэй байна.

Эмч нарт өнөөдөр эмнэлгийн тусламжийн хэмжүүр нь бодит байдалтай нийцэхгүй байна гэдгийг итгүүлэх хэрэг байна уу. Ийм байдал эмнэлгийн технологийн дэвшлээр гарч ирсэн нь гай-халтай биш юм. Сэхээн амьдруулах, эрчимт эмчилгээний тасгийг зохион байгуулж эхэлсэн,1960-аад оны суүлчээр үндсэн үзүүлэлтүүдийн хурц дутагдал илэрсэн юм. Энэ тасгуудын бүх л үзүүлэлтүүд тэр үед тун ондоо байв. Тасгууд сарын дотор л эмнэлгийн эмийн жилийнхээ нормыг барж байлаа. Цаашдаа зөрчил улам эрчтэй нэмэгдсээр байсан юм.

Эмнэлгийн ор, эмчийн хангамжаар бид дэлхийд тэргүүлж байгаа нь бүхэнд тодорхой билээ. Гэвч дэлхий дээр манай эмчилгээний хүгацаа хамгийн урт байна. Хугацаа уртсах тутам орны фонд  нэмэхийг шаардаж байна.

Саяхан хүртэл эрүүлийг хамгаалахын зохион байгуулагчид орны фонд их байх нь олныг хамарсан эмчилгээг мэргэжлийн өндөр түвшинд хийж, эмнэлгийй тусламжийн хүртээмж өргөсч байгаа сайн зүйл мэтээр үзэж байв.

Гэвч хэрэг дээрээ эмнэлгийн үйлчилгээний зохион байгуулалт, үр ашигтай байж чадахгүй байгаа юм. Ихэнх өвчтөнүүд поликлиникт хийсэн шинжилгээгээ эмнэлэгт 2-3 өдөр дахин хийлгэж тогтсон өдөр эмнэлгээс гарах гэж 1—2 өдөр болдог байна. Эмнэлэгт хэвтэх дундаж хугацаа 17—18 өдөр байгаагаас 4-6 өдөр нь ийнхүү эмчилгээгуй өнгөрч байна. Энд хамгийн гол нь орны фондын ашиглалтын түвшнээр үйл ажиллагааг нь үнэлж цалинжуулдгаас өвчтөний эмнэлэгт хэвтэх хугацааг богиносгох ямарч сонирхол  байдаггүй юм.

Ихэнх змнэлгүүд эмч мэргэжилтний хүрэлцээ нэлээд (30% хүртэл) муу байгаа үед ч орны эргэлтийн төлөв-лөгөөг биелүүлсээр байна. Энд эмнэлгийн дунд мэргэжилтэн, бага тушаадын ажилтнуудын .хүрэлцээний тухай ярихгүйгээр тэр шүү дээ. Ийм байдлаас гарах хоёр арга практикт байна.

Нэгдүгээрт, хамгийн сайн арга нь одоогийн цалингийн хэмжээнд хөдөл-мөрийн эрчийг нэмэх явдал юм. Гэвч зөвхөн учирлаж юмуу захиргааны арга хэрэглэж байж л эмнэлгийн ажилчдыг орон тоо дутуу байгаа хүний оронд ажиллуулж, хөдөлмөрийн эрчээ нэмэхийг шаардаж болох билээ. Харин ийм хөшүүрэг удаан үйлчлэхгүй нь мэдээж юм. Хөдөлмөрийн эрчийг нэмэхийн тулд эмнэлгийн ажилтнуудыг материаллаг талаар урамшуулах оролдлого тухайлбал, С. П. Боткины нэрэмжит клиникийн эмнэлэг Москва хотын клиникийн 15-р болон 4-р удирдах газрын эмнэлэгт туршилтын журмаар хийгдлээ. Туршилтын дүрэм ёсоор    ерөнхий эмчид цалингийн фондын хэмжээнд багтааж орон тооны хуваарийг батлах эрх олгожээ. Гэвч энд шагналын журмыг хатуу тогтоосон бөгөөд, тухайлбал шагналын хэмжээ нь ажилтны сарын цалингийн 40 хувиас хэтрэхгүйгээр тогтоосон юм. Их засварт зарцуулаагуй болон үлдсэн бусад хөрөнгийг улсын төсөвт эргуүлж өгдөг. Харамсалтай нь хагас дутуу авч явуулсан эдгээр арга хэмжээ санасан үр дүнд хүрсэнгүй.

Хоёрдугаарт, эмнэлгийн үйлчилгээний чанарыг хангах явдал юм. Ер нь эцсийн эцэст орны үзүүлэлт өндөр, эмчилгээний үр дүн бага байна шүү дээ. Санхүугийн байгууллагуудад ийм байдал тохирч байна. Байхгүй эмчид цалин олгохгүй болохоор эмнэлгийн үйлчилгээг хямдруулж байгаа мэт, сэтгэгдэл  төрүүлдэг ажээ.

Стационар, поликлиникийн санхүүжилтийг эмчид өвчтийн цаг зуур ирж үзүүлэх юм уу «амьгүй орд»-нд зориулдгийг больж хүний төлөө өвчтөний төлөө болгох хэрэгтэй байна.

ЗХУ-ын Эрүүлийг хамгаалах яам, Эрүүлийг хамгаалахын практикийн ажилтнууд дээр дурдсан үзүүлэлтүүдээс татгалзах санал тавиад зогсохгүй, эмнэлгийн тусламжийн чанарын илүү үр ашигтай шалгуурыг идэвхтэй эрэлхийлсээр байна.

Статистикийн толин дахь рубль

Эмнэлгийн статистик нь голдуу өвчин, нас баралт, эмнэлгийн. ажилтны тоо, орны фондын хэмжээг сонирхдог билээ. Гэтэл энд эмнэлгийн нөөц, технологийг эмчилгээнд хэрэглэж байгаа болон өвчний өөрийнх нь тухай мэдээлэл орхигдоод байгаа юм. Хэрэв эдгээр мэдээллийг дахин нягталж боловсруулбал нэг талаас өвчтний нас, өвчний хүндрэлээс өвчлөлийн хугацаа хэрхэн хамаарч байгааг, нөгөө талаас технологи, техникийн хангамж ажилтнуудын мэргэжлийн түвшин, эмчилгээнд хэрэглэгдэж байгаа аргуудыг бодит байдлаар нь харж болох юм. Эдгээр  бүх хүчин   зүйлийг мөн­гөөр хэмжиж болно. Тэр үед эмнэлэг, поликлиникийг эмчилгээний үр дүнтэй нь холбож шууд сан-хүүжүүлэх боломж нээгдэнэ. Жишээ нь амьсгалын замын хурц үрэвсэлтэй өвчтөнд 15 рубль зориулж өвчтөнд шаардагдах эмчилгээ, оношлогооны нэгдсэн арга хэмжээг авч явууллаа гэж бодъё. Үүнээс поликлиник өөрөө материалын зардал, байрны түрээс, нийгмийн болон хөгжлийн фондын хөрөнгийг нөхөөд үлдсэн хэсгээр нь ажилтнуудыг цалинжуулж болох юм. Ийм стандартыг эмнэлгийн нөхцөл, эмчилгээний мөнгөн үнэлгээ өвчин тус бүрээр гаргаж болно. Стандартуудыг төрлөөр нь ангилж клиник-статистикийн группт (КСГ) нэгтгэнэ. Тухайлбал: «60 хүртлэх насны хүний хүндрэлгүй болон дагалдах өвчингүй зүрхний шигдээс» тэсэн КСГ-т өвчтөн хэдэн өдөр хэвтэх өдөрт хэдэн удаа үзүүлэх ёстой, зүрхний ямар эм хэрэглэх, ямар эмчилгээ хийх, өвчтөнг хэрхэн асрах, нөхөн сэргээх, бүрэн эмчлэх нөхцөл зэрэг тухайн тохиолдлын эмчилгээнд тавих бодит шаардлагыг тусгадаг. КСГ-ийн үндсэн дээр материал, хөдөлмөр, санхүүгийн нөөцийг үр ашигтай ашиглах, хүн амд үзүүлэх эмнэлгийн тусламжийн чанарт тавих захиргааны бус хяналтын системийг зохион байгуулж болно. КСГ-ийн систем нь эмнэлгийн байгууллагуудын ажилтнуудын хөделморийг эрчимжүүлэх, аттестатчиллыг боловсронгуй болгох, эмнэлгийн ажилтнуудыг мэргэжүүлэх боломж олгоно. Эмнэлгийн тусламжийн бодит хэмжүүр болон КСГ нь нормативаас давсан нөөц юмуу зохиомол дутагдалд хориг тавьж, эмнэлгийн байгууллагуудын материал-техникийн хангамжийн төлөвлөлтийг үндсээр нь өөрчилнө. АНУ болон зарим хөрөнгөтөн орнуудад 1970-аад оны дунд үеэс эрүүлийг хамгаалахын системийн үйл ажиллагааг КСГ-ийн үндсэн дээр дүгнэж эхэлжээ. Эмнэлэгт өвчтөн хэвтэхийн КСГ-ийн загварыг Йельскийн их сургуульд (АНУ) боловсруул­сан байна. Гүнзгийрүүлсэн судалгаа Нью-Джерси, Коннектикутын 170 эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн 700 мянган тохиолдлын үзүүлэлтэд олон хэмжээст шинжилгээ хийхэд хүргэжээ. Тэгээд анхны үзүүлэлтүүдийг нэгэн том оношийн бүлэгт нэгтэсэн байна. Дараа нь КСГ-ийг эмнэлгийн санхүүжилт, эмнэлгийн тусламжийн зарим хэлбэрүүдийг үнэлэхэд ашигласан байна. Гэвч эмнэлгийн үйлчилгээг КСГ-ийн тусламжтайгаар хэмжихэд түүнийг боловсруулсан үеийн л эмнэлгийн технологийн түвшин тодорхойлогддог (шинэ зүйлийг тооцох журам хэрэгтэй юм) сул тал илэрчээ. Хэмнэж болох зардлын шалгуурыг боловсруулаагүй байна. КСГ-ийг нэвтруүлснээр эрүүл мэндийн чанарт гарч болох алсын үр дагаврыг судалсангүй. Эмнэлэгт өвчтөн эмчлэх чадварыг ихэсгэх эрмэлэлэл нь аль «ашигтай» өвчтөнүүдийг сонгон    авахад хүргэж болох байна. (Эмнэлэгт хэвтэх хугацаа багассан тохиолдлын хувь өсчээ). Гэвч дутагдал илэрсэн цагт түүнийг арилгаж болох билээ. Олон оронд «йельсийн зарчим» нь КЕГ-ийн шинэ хувилбарыг бий болгох үндэс болж байна. Зарчмын ямар шинэ зүйлийг КСГ, эмнэлэг болон амбулатори-поликлиникийн эмчилгээний зохион байгуулалтын системд оруулж байна вэ? КСГ-ийн систем олноор үйлдвэрлэх үйл ажиллагаанд өвөрмөц үнэлгээ тооцох  аргыг нэвтрүүлэхийг дөхөмтэй  болгож байна. Энэ тохиолдолд систем нь өвчин бүрийг тусад нь үнэлж, больниц болон поликлиникийн эмчилгээний ерөнхий дүр зургийг харуулж  өгнө. КСГ-ийн системийг эмнэлгийн үйлчилгээний «үнийн жагсаалт» төдийгүй, эрүүлийг хамгаалахын төлөвлөлт, зохион байгуулалт чанрын хангалт, хяналтын  өөрчлөн  байгуулахын үндэс болгон ашиглаж болох юм.

«Эрүүл мэндийн» фонд

Зөвлөлтийн эрүүлийг хамгаалахад одоо үйлчилж буй санхүүжилт, төлөвлөлтийн хуучирсан арга, аж ахуйн тооцооны зохисгүй зарчим нь эмнэлгийн үйлчилгээнд шинжлэх ухаан техникийн ололт нэвтрүулэхэд төвөг удаж байна. Энд үндэсний орлогоос зөвлөлтийн эрүүлийг хамгаалахын хөгжилд гаргах зардлыг хэмнэхэд хэргийн гол байгаа юм бишээ. Эрүүлийг хамгаалахын бүх системийг үндсээр нь өөрчлөн байгуулж аж ахуйн тооцоотой төсвийн хүрээнд зардлаа нөхөх бололцоог эмнэлгийн үйлчилгээнд тавьж өгөх шаардлагатай байна. Өөрчлөн байгуулалтын ийм туршлага манайд бий бөгөөд тэр нь өөр бусад аргаар хүрч боломгүй их үр дүнд хүргэдгийг харууллаа. «Нүдний бичил мэс засал» шинжлэх ухаан техникийн цогцолборын эмнэлгийн үйлчилгээний зохион байгуулалтын туршлагыг энд хэлж болно. Эндэхийн санхүүжилтын зохион байгуулалт үйл ажиллагаагаа    үнэлэх нь эмчилгээнд зайлшгүй шаардагдах зардлыг тодорхойлоход КСГ-ийг ашигладагтай олон    талаар ойролцоо юм. Гэвч эрүүлийг хамгаалахын бүх системийн үйл ажиллагааг өөрчлөн    байгуулахын тулд нэг өвчтөнд ноогдох нийт зардлын салбарын дундаж нормативыг мэдэх шаардлагатай.Тэгвэл энд КСГ-ийн систем хэрэгтэй. Түүнийг боловсруулах,  нэвтрүүлэхэд хугацаа шаардагдана. Зарим үнэлгээнд 2—3 жил ч зарж мэднэ. Гэвч КСГ-ийн систем бүрэлдэхийг хүлээж суух нь огт таарахгүй. Бидний үзэж байгаагаар КСГ-ийг нэвтрүүлэх үзэл санаанд харш бус завсрын ямар нэг шийдвэр гаргаж болох байна.

Эрүүлийг хамгаалахын санхүүжилтын ерөнхий нөхцөл нь хүрч болох зорилго үүнд шаардагдах хөрөнгийн хэмжээ эдийн засгийн бүх нөөцөөр тодорхойлогдох ёстой. Бидний бодлоор бол Эрүүлийг хамгаалахын санхүүжилт нь төсвийн ангиллын зүйл бүрээр биш, харин эцсийн үр дүнтэй нь холбоотой зохиогдох ёстой юм.

Хүн амд тооцож бодсон ийм норматив нь эмнэлгийн байгууллагууд, aль үйлдвэр,   барилга зэрэг газрын хоорондын ажил төрлийн уялдаа холбоог нэгэн хэвийн болгож өгөх юм. Энд хөдөлмөрийн нөөцийн цалингийн тухай асуудал гарч ирнэ. Үүний үрээр эдгээр үйлдвэрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаатай шууд холбогдолгүй нийгмийн асуудлуудыг шийдвэрлэж  болох юм.

Бидний үзэж байгаагаар эрүүлийг хамгаалахыг санхүүжүүлэх систем нь 3 хэсгээс бүрдэх «эрүүл мэндийн» фондод үндэслэх ёстой юм. Үүнд: Нэгд улсын төөвөөр бий болох нийгмийн эрүүл мэндийг хамгаалах улсын зорилтот фонд, хоёрт, орон нутгийн ардын депутатуудын зөвлөлөөс хөдөлмөрийн нөөцийн цалингийн хувь болгон гаргах эрүүл мэндийг хамгаалах орон нутгийн фонд, гуравт, эмнэлгийн тусламжинд зориулах ард түмний мөнгөн хөрөнгө юм.

Хүн амын мөнгөн хөрөнгийг эрүүл мэндийг хамгаалах ажлыг санхүүжүүлэхэд ашиглах нь эмнэлгийн тусламжийн чанарыг сайжруулах эрэлт хэрэгцээг хангах, үнэ төлбөргүй эрүүлийг хамгаа-лах системийн санхүүгийн бэрхшээлийг давах, эрүүлийг хамгаалахын хөгжил, шинэтгэлийн хурдасгалд нэмэлт   нөөц бололцоог дайчлах боломж олгох юм. Шаардлагатай үед ашиглаж болох өөр нэг нөөц нь ажилчдын өвчлөлийг бууруулна гэх жишээтэйгээр ямар нэгэн тодорхой зорилтыг биелүүлэхээр үйлдвэрийн газруудтай хийсэн гэрээнээс эмнэлэг, поликлиникт орох хөрөнгө юм. Ийм тохиолдолд эмнэлгийн хуудсаар хэмнэгдсэн мөнгөний ихэнх хэсэг нь эмнэлгийн ажилтны шагнал ч болж болно. Гэвч энд нийгмийн даатгалын төвлөн удирдах явдлыг хомстгож, наад зах нь эмнэлгийн хуудсаар мөнгө төлөх явдалд бэрхшээл учруулж болзошгүй билээ. Одоо энэ хөрөнгө нь үйлдвэрийн газруудын мэдлийн бус байгаа болохоор тэдэнд өвчдөлийг бууруулах сонирхол бараг байхгүй байгаа юм. Учир нь гэвэл алжлын цаг алдалтыг «дээрээс» төлчихөж байгаа шүүдээ. Гэвч энэ бол эмнэлэг-урьдчилан сэргийлэх байгууллагын ажилтнуудыг урамшуулах төрөл бүрийн фонд үүсвэрийн зөвхөн нэг хэсэг нь билээ. Хамгийн гол нь Эрүүлийг хамгаалахын удирдлагад өөрчлөн байгуулалт хийх шаардлагатай болох нь илт байгаа бөгөөд хэрхэн хэрэжүүлэх тухай бодит саналууд ч гарсаар байна.