Буурцагтны (Fabaceae) овогт багтах зөөлөн өргөст ортуузыг (Oxytropis muricata (Pall) DC) уламжлалт эмнэлэгт өргөн хэрэглэж байжээ. Түүнийг «даг-ша-наг-бо» гэж нэрлэн шарх аниулах, шээс хөөх, төв мэдрэлийн системийг тайвшруулах, халдварт болон арьсны өвчин (хамуу) анагаах зорилгоор ашиглаж байв (1. 2). С.М.Николаев нарын мэдээгээр уг ургамлаас бэлтгэсэн хуурай ханд, чанамал нь цөс хөөх үйлчилгээтэй байна (3).

уусгагчийн туйлшралыг ихэс гэх дарааллаар гексан, хлороформ,' этилацетат, бутанолоор цэвэрлэсний дараа үлдсэн ус-спиртийн уусмалыг өтгөрүүлэх явцад тундасжин буусан бодисыг этанол, метанолоор талсжуулах, дахин талсжуулах замаар ялган авч ОМУ—1 гэж нэрлэсэн юм.

ОМУ—1 бодис нь С₃₃Н₄₀О₅₉ найрлагатай (M-f.740), цайвар шар өнгөтэй, 250—251°С-т хайлдаг, халуун ус, этанол _,метанолд сайн, хлороформ, гександ муу уусдаг. Бид уг бодисын молекулын бүтэц, байгуулалтыг тогтоохын тулд хими, хроматографи, спектрийн (ИК— ЦСР¹Н, ЦСР¹³С) шинжилгээний аргуудыг ашиглалаа.

СМУ— 1 ИК-спектрт карбонилын бүлэг (1670 см^-1), гидроксилын бүлэг (3500 cм^-1), ароматик цагиргийн хоёрчийн холбооны валентын хэлбэлзэл (1460, 1500, 1610 см^-1), гликозидын холбооны (1100 см^-1), шинж чанарыг үзүүлсэн шингээлтийн зурвасууд ажиглагдсан нь уг бодис флавонойд болохыг харуулж байна.

ОМУ—1 ПСР спектрт (1-рзураг) 8,09; 6,85 саяны хувь (с. х)-д тус бүр хоёр протоны эрчимтэй, 8,8 Гц-ийн харилцан үйлчлэлийн тогтмол бүхий хоёр дублет гарсан нь флавоноидын (1) В цагиргийн 2, 6', 3', 5’ протонуудын өвөрмөц сигнал юм. Химийн хувьд эквивалент протонуудын иймэрхүү төлөв В цагиргийн 4' байрлалд калагч бүлэг байгааг харуулж байна.

Түүнчлэн 6,43; 6,80 с. х.-д мета харилцан үйлчлэлийн тогтмол (J = 2,l Гц) бүхий 2 дублет гарсныг А цагиргийн 6, 8 протонуудын сигналд хамааруулав. Бас нүүрс-усны аномер протонууд гарчээ. Эндээс ОМУ—1 флавоноидын гликозид гэсэн дүгнэлтэд хүрэв.

Үнзхээр ч ОМУ—1 бодисыг 5% хүхрийн хүчилтэй 4 цагийн турш гидролиз явуулахад флавоноидын агликон, нүүрс-усны хэсэг болон задарсан юм.

ОМУ—1 бодисын бүтцийг таньж тодорхойлоход агликон, сахарын хэсэг, тэдгээрийн дэс дугаар, байрлалыг тогтоох шаардлагатай.

Уг бодисын агликоны ПСР спектрийг бүртгэхэд (2-р зураг) 8,07 с х. (2Н, дублет, J=8,8 Гц( Н—2^/, Н—6'); 6,46 с. х. (2Н, дублет, J = 8,8 Гц, Н—3', Н—5); 6,42 с х. (IH, дублет, J-2,2 Гц; Н—8) ба 6,18 с. х.-т {IH дублет, J = 2,2 Гц, Н-6) гэсэн дээр өгүүлсэн ароматик 6 протоны сигнал гарлаа.  Түүнчлэн 12,45; 10,73; 10,07; 9,35, о. х.т тус бүр нэг протоны идэвхтэй 4 сигнал  гарсан нь фенолын гидроксилын 4 бүлэг байгааг харуулж байна. Эндээс ОМУ -1 бодисын агликон 5, 7, 4'—тригидрооксифлавонол буюу кемпферол байх ёстой.

Агликоны физик, хими, спектрийн үзүүлэлтүүдийг кемпферол (стандарт) -ын холбогдох утгуудтай харьцуулан хэвлэлийн материалтай (9, 10) тулгаснаас гадна кемпферолтой хольж, хольцийн хайлах цэгийг тодорхойлоход температурын бууралт өгөөгүй. Ийнхүү ОМУ—1 бодисын агликон кемпферол болох нь батлагдав.

ОМУ—1 бодисыг пиридины орчинд цууны   альдегидээр   ацетилжуулах урвал явуулж, үүссэн перацетатыг дейтеродиметилсульфоксид (ДМСОЬ⁶-д уусган ПСР спектр  авахуулав  (3-р зураг).

Перацетатын ПСР спектрээс үззхэд флавоноидын цагиргийн ароматик протоны сигналын зэрэгцээ 2 ароматик (2,41 (ЗН); 2,28 (ЗН); 9 алифатик (2,16 (ЗН), 2ДЗ (ЗН), 2,12 (ЗН), 2,07 (ЗН), 2,03 (ЗН), 2,00 (ЗН), 1,96 (6Н), 1,90 (ЗН), с. х.) ацетокси бүлгийн метилийн протонуудын өвөрмөц сигнал  илэрсэн нь ОМУ—1 бодисыг дигликозид, түүний нүүрс усны хэсэг нь гексозын 3 молекулаас тогтдог болохыг гэрчилж байна. Түүнчлэн 1,19 ба 1,06 с.х.-т 2 дублет илэрсэн нь рамнозын метилийн бүлэг байж болох юм.

Цаашид нүүрс усны молекулын агликонтой холбогдох байрлал, дарааллыг тогтоох зорилгоор ОМУ—1 бодисыг ДМСО— q ₈-д уусгаж ЦСР¹³С спектрийг авхуулав (4-р зураг).

Энэ спектрт задлан шинжилгээ хийхдээ ойролцоо бүтэцтэй нэгдлүүдтэй харьцуулах аргыг хэрэглэлээ (11). Тухайлбал ОМУ—1 бодисыг кемпферол—7—0—Rham —3—Oglu—6Rham-тай; галактозын байрлалыг кверцетии—3—0—галактозтай; харьцуулсан болно (1-р хүснэгт).

Хүснэгтээс үзэхэд: кемпферол—7—0—рамнозинд—3—0—β—D-глюкопиранозид (6 —1) α—рамнопиранозилын агликоны хэсгийг ОМУ—1-ын агликоны хэсэгтэй харьцуулахад, тздгээрийн харгалзах нүүрстөрөгчийн атомын (¹³С) химийн шилжилтийн утгын хооронд онцын зөрөө (хамгийн их зөрөө 0,3 с.х.-ээс ихгүй) ажиглагдахгүй байгаа нь ОМУ—1-ын агликон кемпферолын 3 ба 7-р байрлалд нүүрс-усны молекул 0—гликозидын холбоогоор холбогдсоныг гэрчилж байна. Үүний зэрэгцээ дээрх хоёр бодисын зарим нүүрс-усны хэсгийн нүүрстөрөгчийн атомууд, ялангуяа 7—0— рамнозидын холбогдох химийн шилжилтийн утгын хооронд бараг зөрүү гарахгүй байгаа нь ОМУ—1-ын кемпферолын 7-р байрлалд α -рамноз 0—гликозидын холбоогоор байрласныг зааж байна. Түүнчлэн 3-р байрлалд холбогдсон нүүрс-усны хоёр молекулын нэг нь рамноз, тзгэхдээ эцсийн сахар болохыг нүүрстөрөгчийн атом (¹³С), химийн шилжилтийн хэмжигдэхүүн, мультиплет чанар батлан харуулж байна.

ОМУ—1 бодисын ЦСР¹³С спектрийн гол зөрөө 3-р байрлалд 0—гликозидын холбоогоор холбогдсон нүүрс усны хэсэгт ажиглагдаж байна. Иимд ямар нүүрс-ус болох, хэддүгээр байрлалаараа рамнозтай холбогдсоныг тодруулахдаа кверцетин-3 — 0—галактопиранозидтай харьцуулна. Хүснэгтээс үзэхэд галактозын 6-р нүүрстөрөгчийн атом 5,1 с.х.-ээр сул талбайд, түүнтэй зэрэгцзэ орших 5-р нүүрстөрөгчийн атом 1,9 с-х.-ээр хүчтэй талбайд шилжжээ. Аливаа гексозын 6-р байрлал дахь нүүрстөрөгчийн атом гликозидын холбоо үүсгэхэд 4,5—5,2 с.х.-ээр сул талбайд, харин түүнтэй зэргэлдээ орших 5-р нүүрс-төрөгчийн атом 1,4 с.х.-ээр хүчтэй талбайд шилждэг нь тогтоогдсон билээ (11). Иймд

8-p зураг. ОМУ—I           ПСР спектр

Ийнхүү ЦСР¹³С спектрийн судалгааг бүхэлд нь нэгтгэн дүгнэвэл ОМУ—1 бодис бол кемпферол—7—0 — α — /_ -рамнопиранозил^;—3—0— β —галактопиранозил (6— ——1)—0—α—/_—рамнопирацозид буюу робинин (II) гэж түүний молекулын бүтэц,  байгууламжийг таньж тодорхойлов. Дээрх бүтцийг батлахын тулд ОМУ—1 бодисыг 5 % хүхрийн хүчилтэй гидролизэд оруулан, үүссэн нүүрс-усны чанар, тооны найрлагыг цаасан хроматографийн аргаар этилацетат-пиридин-ус (8:2:1) системд судалж галактоз, рамноз 1:2 харьцаатай агуулагдаж байгааг тодорхойлсон. Мөн ОМУ—1   бодисыг ус ба  метилийн спир

Дүгнэлт: Зөөлөн өргөст ортуузын химийн судалгаа явуулж түүний зонхилох флавоноидыг ялгав. Уг бодисын бүтэц байгууламжийг хими, хроматографи спектрийн (ИК— ЦСР¹Н, ЦСР¹³С) аргуудыг ашиглаж, кемпферол—7—0—α-∕_ рамнопиранозил—3—0—рутинозид (робинин) болохыг таньж тодорхойлов.

1-р хүснэгт