Анагаах Ухааны Хүрээлэн
Өгүүллийн PDF-ийг татах
Background: Our previous study has shown that the prevalence and structure of the neurohereditary diseases were different by provinces and some form of these diseases as “indigenous” in some isolated population. There are some scientific results of our researches–genetics about consanguineous, which is more potential factor of community is some area of Mongolia. All these circumstance is giving to carry out this study.
Materials and Methods: We used descriptive epidemiological method for revealing hereditary neurological diseases in the population of 6 provinces (aimags) of Mongolia: Dornogobi (Easthgobi), Sukhbaatar, Gobisumber, Central aimag, Bulgan, and Darkhan-Uul. Total population of these provinces is 363072. The number of population in 6 provinces was fluctuated in the range from 15.000 (Govisumber) to 88.875 (Darkhan-Uul). Prevalence was accounted for 100.000 populations.
Results: The prevalence of neurohereditary diseases makes up 17.08 cases per 100.000 populations among these 6 provinces. 79% of these are hereditary neuromuscular diseases i.e. 49 patients from 29 families. Miltonic dystrophia and genetic neuropathies Charcot-Marie-Tooth have comparative high prevalence over test forms of disease.
The high rate neurohereditary diseases was established in the population of Bulgan (35.80•10-5), Sukhbaatar (31.17•10-5), and Dornogobi (21.33•10-5) provinces. Their prevalence’s prevailed in the 7-10 times over rates Darkhan-Uul, 3-5 times over rates of Gobisumber aimags. No neuromuscular forms of neurohereditary diseases i.e spastic paraplegia (11.3%) and spinocerebeller ataxia (9.68%) accounts for 21% among all forms of neurohereditary diseases.
The prevalence of neuromuscular diseases in the population of these six provinces is two times high then the average rate of the population of Russia (1980 years). First reason is may be associated with high predisposition of based on consanguineous through reproductive way in some of these provinces of Mongolia.
Key words: neurohereditary diseases, myotonic dystrophy, hereditary muscular diseases
Pp.15-20 , Tables 2, References 16
Үндэслэл. Мэдрэлийн удамшлын өвчнүүд (МУӨ) хүний удамшлын өвчнүүдийн дотор тэргүүлэх байранд ордог; ихэнх нь аажмаар даамжран хүнд хэлбэрийн тахир дутуужилтыг үүсгэн гэр орон, нийгэмд хүнд дарамт учруулдаг бөгөөд нөхөн үржихүйн замаар тархаж, удмын цэвэр ариун байдалд хор хөнөөл учруулдгаараа илүү хөнөөлтэй өвчин юм. Гэвч хүн амын дунд энэ өвчнийг илрүүлэх, улмаар урьдчилан сэргийлэх асуудал улс орон бүрт харилцан адилгүй төвшинд явагдаж байгааг судлаачид тэмдэглэдэг. Ялангуяа Ази, Африк, Латин Америкийн олон оронд энэ талаарх судалгаа, мэдээлэл хомс байна (Е.Д.Маркова, Р.В.Магжанов,1990 он).
Өвчний үүсч хөгжихөд нөлөөлдөг хүрээлэн буй орчны хүчин зүйлс (халдварт өвчин, өлсгөлөн, гэмтэл г.м)-ийг бууруулах боломж дээшилж байгаатай холбогдон эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлдөг удмын хүчин зүйлсийн эзлэх хувь өссөөр байна гэж ДЭМБ-ын экспертүүд 1966 онд тэмдэглэж байсан.
...Хөгжилтэй орнуудад удамшлын өвчин нярайн нас баралт, хүүхдийн тахир дутуужилтанд өндөр хувийг эзэлдэг болж байна. Удамшлын суурь өөрчлөлт нь тийм хүмүүст насанд хүрэхэд нь янз бүрийн ерөнхий өвчнүүд тухайлбал, диабет, хавдар, хипертони, зүрхний ишеми өвчин, тэнэгширэл зэрэг өвчин эрт эхэлдэг нөхцөл нь болдог (Control of hereditary diseases ДЭМБ-ын техник илтгэлүүд, 865, p1.1996).
Монгол орны хүн амын дунд МУӨ-ний бүтэц, тархалтын тандалт судалгааг бид урьд онуудад хүн амын дунд явуулж, 14 аймаг, УБ хотыг хамраад байсан. Энэ судалгааны дүнгүүдээс үзэхэд МУӨ-ний бүтэц, тархалтын төвшин аймгуудаар ихээхэн ялгаатай байгаа бөгөөд зарим аймаг суманд зарим нэг өвчин, “нутагшмал” байдалтай түгэн тархаж байгааг тогтоогоод байгаа билээ.
Зорилго: МУӨ-ний эпидемиологийн бидний тандалт судалгаанд хамрагдаагүй үлдсэн зургаан аймаг үүнд, Сүхбаатар, Дорноговь, Говьсүмбэр, Төв, Булган, Дархан-Уул аймгийн бүх хүн амыг хамарч, зонхилон тохиолддог МУӨ- ийг илрүүлэх, тархалтын давтамжийг судалгаанд хамрагдсан аймаг бүрээр болон нэгтгэн дүгнэх, улмаар урьд явуулсан аймгуудын хийгээд олон улсын судалгааны дүнтэй харьцуулан дүгнэх, зарим онцлогтой эсэхийг тогтоох зорилго тавьсан.
Материал арга зүй: МУӨ-нийг илрүүлэх судалгааг эмнэлгийн үйлчилгээний 3 шатны үүнд, баг, сумын, аймгийн болон судлаач эмч нарын түвшинд явуулж, өвчтэй ба сэжигтэй хүмүүсийг нийт хүн амын дундаас илрүүлэн бүртгэж, оношлогоог нарийн мэргэжлийн судлаач эмч нарын хяналт үзлэгээр баталгаажуулсан. Оношлогоонд гэр бүл, удмын асуумж, мэдрэлийн эмнэлзүйн аргуудыг хэрэглэсэн. Өвчтэй хүмүүс, гэр бүлийн тоог аймаг бүрээр гаргаж, тархалтын давтамжийг 100.000 хүн амд тооцож гаргасан.
Судалгаанд хамрагдсан аймгуудын хүн амын тоог 2012 оны 12-р сарын байдлаар авч, тархалтын давтамжийг тогтооход ашиглав. Нийт 6 аймгийн хүн амын тоо 363072 байв. Судалгаанд хамрагдсан хүн амын тоог аймаг бүрээр доор харуулав (Table 1).
Table 1.Sample number of the study among 6 provinces (by provinces and total number)
Судалгааны боловсруулалтын интенсив үзүүлэлтүүдийг өвчний нэршлээр (100.000 амд) гаргасан. Статистик боловсруулалтад “t” “p” магадлагааг ашиглаж хийсэн.
Үр дүн: Судалгаанд хамрагдсан аймгуудын хүн амын дунд илэрсэн мэдрэлийн удамшлын эмгэгийг өвчний нэршлээр, илэрсэн өвчин ба тархалтын давтамжийг 100.000 хүн амд ногдох тохиолдлын тооны давтамж,өвчтэй хүмүүстэй гэр бүлийн тоог доорх хүснэгтэд харуулав (Table 2).
Table 2. Prevalence of neurological hereditary diseases among population of 6 provinces (100.000) /by provinces and total number
Хүн ам нь суурьшмал, удтал тэр нутагтаа оршин суугаа уугуул хүн амтай аймгуудын (Булган, Сүхбаатар, Дорноговь) дотор тархалтын үзүүлэлт өндөр байгаа бол харьцангуй шинээр байгуулагдсан аймгуудын (Дархан-Уул, Говьсүмбэр) хүн амын дунд болон УБ хоттой ойрхон хөрш оршдог хүн амын дунд мэдрэлийн удамшлын өвчин харьцангуй бага хэмжээний тархалттай байна.
Өвчний бүтцийн нэршлээр нийтдээ 7 төрлийн нэршил бүхий өвчин илэрснээс, харьцангуй хамгийн их давтамжтай өвчин удамшлын миотонит дистрофи, дараа нь удамшлын мэдрэхүй-хөдөлгөөний полиневропати (Шарко Мари Тут) өвчин байлаа. Өвчний нэршил бүрээр тархалтын давтамжийг аймгуудаар болон аймгуудын нэгтгэсэн дүнгээр авч үзье.
Миотонит дистрофи өвчин судалгаанд хамрагдсан 6 аймгаас 5-д нь үүнд, Булган, Сүхбаатар, Дорноговь, Төв, Дархан аймгуудын хүн амын дунд 100.000-д 13.64 тохиолдлын давтамж (Булганд)-аас 1.12 (Дархан) тохиолдлын давтамж дотор хэлбэлзэлтэй байсан бол Говьсүмбэр аймгийн хүн амын дотор энэ өвчний тохиолдол байхгүй байлаа. Хамрагдсан нийт 6 аймгийн дунджаар энэ өвчний тархалтын давтамж 100.000 хүн амд 5.51 тохиолдлын давтамжтай байлаа. Хамгийн олон өвчтөн илэрсэн аймаг болох Булганд 8 тохиолдол 3 гэр бүлд, Сүхбаатар 3 өвчтөн 1 гэр бүлд, Дорноговь аймагт 6 тохиолдол 3 гэр бүлд тус тус илэрсэн. Судалгааны нийт 6 аймгийн хэмжээнд 20 өвчтөн 9 гэр бүлд илэрсэн.
Удамшлын мэдрэхүй-хөдөлгөөний полиневропати (Шарко-Мари-Тут) өвчин тархалтын төвшнөөр миотонит дистрофи өвчний дараа II байрт орж байна. Судалгааны нийт аймгуудын дүнгээр энэ өвчний 16 тохиолдол 9 гэр бүлд илэрч, тархалтын төвшин нь 100.000 хүн амд 4.41 тохиолдлын давтамжтай байлаа. Энэ өвчин Говьсүмбэр, Дархан-Уул аймгийн хүн ам дунд илрээгүй. Хамгийн олон тохиолдол илэрсэн аймаг Сүхбаатар. Энд 10 тохиолдол 3 гэр бүлд илэрсэн нь аймгийнхаа хүн амд харьцуулахад 100.000 хүн амд 19.48 тохиолдлын давтамжтайгаар хамгийн өндөр өвчлөлтэй байв. II байрт нь Булган аймаг. Энд 100.000 хүн амд 6.82 тохиолдлын давтамжтай буюу 4 тохиолдол 4 гэр бүлд илэрсэн.
Мөч-бүслүүрийн дистрофи (Эрба-Ротын хэвшинж) судалгааны аймгуудад нийтдээ 5 тохиолдол бүртгэгдэж, нийт аймгийн дунджаар 100.000 хүн амд 1.38 тохиолдлын давтамжтай тархалттай байна. Энэ өвчин Говьсүмбэр, Дархан-Уул аймагт бүртгэгдээгүй буюу байхгүй гэж тэмдэглэсэн. Аймгуудаар харьцангуй олонтаа тохиолдол Булган аймагт 2 тохиолдол байлаа. Сүхбаатар, Дорноговь, Төв аймгуудад нэг нэг тохиолдол бүртгэгдсэн нь энэ аймгуудад 100.000 хүн амд 1.13-аас 1.95 тохиолдлын давтамж бүхий тархалттай байна.
Дюшен миодистрофи өвчин нийтдээ 7 тохиолдол 5 гэр бүлд илэрсэн нь аймгуудын дунджаар 100.000 хүн амд 1.93 тохиолдлын давтамжтай байна. Аймгуудаар Сүхбаатарт 2 тохиолдол, Дорноговьд 3 тохиолдол, Говьсүмбэр, Дарханд тус бүр 1 тохиолдол илрэв. Тархалтын давтамж нь аймгуудаар 0.00- аас (Булган,Төв аймаг)-аас 6.66(Говь-Сүмбэр) тохиолдлын дотор хэлбэлзэв.
Үечилсэн саа Зөвхөн Булган аймагт нэг тохиолдол илэрсэн, харин бусад аймгуудад илрээгүй. Дээр дурьдсан 5 нэршлийн өвчин нь бүгд мэдрэл булчингийн бүлгийн бөгөөд нийт дүнгээр 49 өвчтөн байгаа нь нийт илэрсэн мэдрэлийн удамшлын өвчний 62 тохиолдлын дотор 79%-ийг эзэлж үнэмлэхүй давамгайлж байна (р<0.05).
Үлдсэн 21%-ийг мэдрэл булчингийн бус мэдрэлийн удамшлын өвчнүүд, үүнд, хөшүүн хоссаа, нугас-багатархины тэнцвэргүйдэл өвчнүүд эзлэв.
Удамшлын хөшүүн хоссаа судалгааны аймгуудын нийт хүн амын дунд 7 тохиолдол илэрсэн нь 100.000 хүн амд 1.93 тохиолдлын давтамжтай байна. Аймгуудаар 0,00 (Сүхбаатар, Говьсүмбэр)-аас 3.41(Булган) тохиолдлын давтамж дотор хэлбэлзэж байна. Булган Дорноговь, Төв, аймгуудад тус бүр 2 тохиолдол, Дарханд 1 тохиолдол тус тус илрэв. Эдгээр 7 тохиолдол 5 гэр бүлээс илрэв.
Удамшлын нугас-бага тархины тэнцвэргүйдэл судалгааны нийт аймгуудын хүн ам дунд 6 тохиолдол 3 гэр бүлд илэрсэн нь аймгуудын дунджаар 100.000 хүн амд 1.65 тохиолдлын давтамжтай байна. Аймгуудаар 0.00 (Сүхбаатар, Дорноговь, Говьсүмбэр, Дархан-Уул)-аас 6.82 тохиолдлын (Булган) давтамж дотор хэлбэлзэлтэй байв. Төв аймагт 2 тохиолдол илэрсэн нь 100.000 хүн амд 2.26 тохиолдлын давтамжтай байв. Энэ өвчин судалгааны 6 аймгийн зөвхөн 2-т нь (Төв, Булган) илэрсэн нь бусад аймгуудад хараахан тархаагүй байна гэж үзэхээр байна.
Судалгааны 6 аймгийн хүн амын дотор илэрсэн мэдрэлийн удамшлын нийт өвчний тархалтын давтамжаар зэрэглэж үзвэл I байранд Булган аймаг 100.000 хүн амд 35.80, II-Сүхбаатар 31.17, III-Дорноговь 21.33, IV -Төв аймаг 9,06 тохиолдлын давтамжаар тус тус орж ДарханУул, Говьсүмбэр аймгууд харьцангуй бага өвчлөлтэй (3.37-Дархан, 6.66-Говьсүмбэр) байна.
Хэлцэмж. Өнгөрсөн хугацаанд монгол орны хүн амын дунд мэдрэлийн удамшлын зонхилох өвчнүүдийн бүтэц, тархалтын судалгааг 15 аймаг, УБ хотыг хамарсан судалгааны үзүүлэлтүүдтэй харьцуулахад:
Миотонит дистрофи өвчний тархалтад 1997-2005 оны 7 аймгийн дунджаар энэ өвчин 5.76∙10-5; 2005-2007 оны 8 аймгийн дунджаар 5.41∙10-5 байсантай ойролцоо. Энэхүү 6 аймгийн судалгааны дүнгээр 5.51∙10-5 хоорондоо ижилдүү, гэхдээ гадаадынхаас бага давтамжтай (р<0.05). Судалгаанд хамрагдсан аймгуудаар дээрх өвчний тархалт 0.00∙10-5-оос 27.05∙10-5 хэмжээтэй байна. Энэ нь гадаадын судлаачдын судалгаагаар дундаж гэж үзэх хэмжээ юм. Швейцарт хийгдсэн судалгаагаар 4.9∙10- 5тохиолдлын давтамжтай байгаатай ойролцоо байна. Гэвч судалгаанд хамрагдсан газар орнууд их ялгаатай буюу хэлбэлзэлтэй. Үүнд: 0.6∙10-5- аас 149∙10-5тохиолдлын давтамжтай байна.
Шарко-Мари-Тут өвчин буюу удамшлын мэдрэхүй-хөдөлгөөний полиневропати өвчний тархалт энэхүү 6 аймгийн дунджаар 4.41∙10- 5 давтамжтай урьдах судалгааны дүнгүүдтэй харьцуулахад зарим аймгийн дүнгээс тухайлбал, Архангай (48.30∙10-5), Дорнодод (32.26∙10-5) дахиас ихээхэн бага. Мөн гадаадын өндөр үзүүлэлттэй газруудаас тухайлбал, Баруун Норвеги, Гуамын болон хойд Еленагийн арлууд дахь үзүүлэлт (72.7∙10-5)-үүд, мөн ОХУ-ын Амур мужийн зарим өндөр үзүүлэлттэй газруудаас ихээхэн бага. Гадаадын дундаж үзүүлэлтүүдтэй ойролцоо гэж үзмээр хэмжээтэй.
Удамшлын хөшүүн хоссаа (Штрюмпель)-гийн тархалт энэхүү 6 аймгийн судалгааны дунджаар 1.93∙10-5 байгаа нь урьд нь явуулсан 15 аймгийн дундаж болох 2.70∙10-5 тохиолдлын давтамжаас бага байна. Энэ өвчин манай орны Увс (13.48тхл), Ховд (6.55 тхл), Баянхонгор (5.41тхл), аймгууд тохиолдлын давтамжаар тэргүүлдэг. Монголын 9 аймагт энэ өвчин одоогоор илрээгүй байгаа юм. Гадаадын судлаачдынхаар энэ өвчний тархалт 1.40∙10-5–аас 4.3∙10-5 тохиолдлын давтамжтай гэдэг зэргээс үзэхэд энэ өвчин монголын хүн амд харьцангуй бага тархалттай боловч зарим газарт Увс г.м нутагшмал байдалтай тархан дэлгэрэх хандлагатай байна.
Мөч-бүслүүрийн дистрофи өвчин, Дюшен миодистрофи, үечилсэн саа зэрэг мэдрэл булчингийн өвчнүүд энэ 6 аймгийн дунджаар 100.000 хүн амд 1.38 (мөч бүслүүрийн миоплеги)- аас 1.93∙10-5 тхл (Дюшен миодистрофи) дотор хэлбэлзсэн нь гадаадын судлаачдынхаас бага байна. Дюшен миодистрофи нь эрт нас бардаг, ихэвчлэн хүүхэд насны хүн ам дотор тархалт нь өндөр байдаг, хүүхдийн удамшлын өвчний бүлэгт харьяалагддаг зэрэг нь ерөнхий хүн амын дотор бага давтамжтай; цаашид шинжилгээг сайжруулах шаардлагатай. Үечилсэн саа өвчний тархалтын судалгаа маш цөөн бололтой. Бидэнд энэ талаар судалгааны ажил тааралдсангүй. Нугас-бага тархины тэнцвэргүйдлийн тархалт судалгааны аймгуудын дунджаар 1.65∙10-5 давтамжтай илэрсэн нь түрүүчийн бидний зарим аймагт хийсэн судалгааны үзүүлэлтүүдээс 0.47∙10-5 (Завхан) өндөр байна. Гадаадын судлаачдын судалгаагаар (Е.Д.Маркова, Р.В.Магжанов нар, 1990) 0.21∙10-5-аас 4.7∙10-5 г.м хэмжээнд хэлбэлзэж байсан. С.Н.Иллариошкин, Г.Е.Рудянская, И.А.Иванова, Смоленская, Е.Д.Маркова, С.Д.Клюшников нар, 2006-ын тэмдэглэснээр энэ өвчний тархалт ихээхэн хэлбэлзэлтэй, энэ нь энэ бүлэгт хамаарах бүлэг өвчнүүдийг хэр хамарч судалсан зэрэг нөхцлөөс хамаардаг. Өндөр тархалтын үзүүлэлт Испани, Нигери, Хойд Ирланд, Японы Тоттори-д 100.000 хүн амд 10-аас 17.8 тохиолдлын давтамжтайг ишлэл авч тэмдэглэсэн. Энэ бүлгийн удамшлын өвчний тархалтыг монголд цаашид тодруулах шаардлагатай байна.
Энэхүү 6 аймгийн дунджаар мэдрэл булчингийн бүлэг өвчний- миотонит дистрофи, удамшлын мэдрэхүй-хөдөлгөөний полиневропати өвчин, Дюшен миодистрофи, мөч-бүслүүрийн дистрофи, үечилсэн саагийн тархалтын төвшин 13.5∙10-5 (42 өвчтөн) байгаа нь Узбекстанд хийсэн судалгааны дүнтэй (Ханнанова Ф.К. 1988, 12.4∙10-5)-тай ойролцоо, харин ч бага зэрэг илүү үзүүлэлттэй. Энэ нь ОХУ-ын дунджаас (6.9∙10- 5) 2 дахин өндөр байгаа юм. Узбекстанд садан төрлийн хүмүүсийн хоорондын гэрлэлт 22- 28% хүрч байгаатай өвчлөлийн өндөр төвшин холбоотой гэсэн дээрх судлаачийн дэвшүүлж байсан таамаглалыг бид хуваалцвал зохино.
Манайд цус ойртолтын эрсдэл өндөр байгааг тэмдэглэдэг (Ж.Батсуурь, 2004 он) судалгааны дүгнэлтийг анхааралдаа авах шаардлагатай. Дурьдсанаас үзэхэд он удаан жил аймагтаа тогтмол оршин суугаа уугуул хүн амтай аймгуудад мэдрэлийн удамшлын өвчин харьцангуй өндөр давтамж бүхий тархалттай байгаа нь анхаарал татах учиртай. Дархан-Уул, Говьсүмбэр аймгууд харьцангуй сүүлд байгуулагдсан, хүн амын бүтцээр ялангуяа Дархан-Уул аймаг 1970-аад оны үед хамгийн залуу хүн амтай байсан бөгөөд улсын аж үйлдвэрийн шинэ төвийн үүрэг бүхий шинэ хот болон байгуулагдаж, аажмаар хүн амын төвлөрөл ихсэж, бие даасан аймаг болсон түүхтэй билээ.
Дүгнэлт:
- Судалгаанд хамрагдсан энэхүү 6 аймгийн хүн амын дунд мэдрэлийн удамшлын дараах өвчнүүд илрэв. Үүнд, миотонит дистрофи, удамшлын мэдрэхүй-хөдөлгөөний полиневропати, мөч-бүслүүрийн дистрофи (Эрба-Ротын хэвшинж), Дюшен миодистрофи, үечилсэн саа, удамшлын хөшүүн хоссаа, нугас- багатархины тэнцвэргүйдэл юм.
- Өвчин тус бүрийн тархалтын давтамжийг 100.000 хүн амд гаргахад доорх дарааллаар тогтоогдов. Үүнд: миотонит дистрофи-5.51 тохиолдол (тхл), удамшлын мэдрэхүйх өдөлгөөний полиневропати өвчин -4.41 тхл, Дюшен миодистрофи -1.93 тхл, хөшүүн хоссаа-1.93 тхл, нугас-бага тархины тэнцвэргүйдэл-1.65 тхл, мөч-бүслүүрийн миодистрофи (Эрба-Ротийн хэвшинж) 1.38 тхл, үечилсэн саа-0.27 тхл тус тус болно.
- Нийт илэрсэн МУӨ-ний (62 мэдрэлийн өвчтөн) мэдрэл булчингийн бүлгийн өвчнүүд зонхилж (49 тхл) 79%-ийг эзэлж байгаа онцлогтой байна.
- Мэдрэл булчингийн удамшлын өвчний тархалт Монголд ОХУ-ын дунджаас 2 дахин их, харин Узбекстан, Амур муж зэрэг өндөр үзүүлэлттэй газруудын хэмжээнд байна.
- Нутгийн уугуул суурьшмал, хязгаарлагдмал (изолят) хүн амын дунд өвчлөл өндөр давтамжтай байгаа нь эмгэг ген нөхөн үржихүйн замаар түгэн дэлгэрэх болон хүн амын цус ойртолт болох боломж өндөр байх нь гэж МУӨ үүсэх нэг эрсдэлт хүчин зүйл болох үндэслэлтэй байна.
2. Д.Баасанжав. Я.Эрдэнэчимэг, Б.Оюунгэрэл, Т.Саранцэцэг, П.Соёлмаа, Д.Болормаа. Ц.Оюунгэрэл. “Дорнод аймгийн хүн амын дундах МУӨ-нүүд, тэдгээрийн тархалт, бүтэц, зарим онцлог ” //МАУ сэтгүүл, 2006, №2, (136) х.10-13
3. Д.Баасанжав, Я.Эрдэнэчимэг, Б.Оюунгэрэл, Т.Саранцэцэг, П.Соёлмаа, Д.Болормаа, Эрдэнэцэцэг, Нямаахүү. “Ховд аймгийн хүн амын дундах МУӨ, болон удамшлын зарим хамшинжүүд тэдгээрийн тархалт ” //МАУ сэтгүүл, 2005, №4, (134) х.14-17
4. Д.Баасанжав, Я.Эрдэнэчимэг, Б.Оюунгэрэл, Т.Саранцэцэг, П.Соёлмаа, Д.Бумаюуш, Д.Оюунчулуун, Б.Өнөрцэцэг, Б.Ичинхорлоо. “Хөвсгөл, Өмнөговь, Увс аймгуудын хүн амын дунд МУӨ-ний бүтэц, тархалт” //МАУ сэтгүүл, 2008, №4, (146) х.36-42
5. Д.Баасанжав, Я.Эрдэнэчимэг, Б.Оюунгэрэл, Т.Саранцэцэг, Б.Чимэглхам, Б.Хандсүрэн “Монгол орны хүн амын дундах гэр бүлийн буюу удамшлын доод мөчний хөшүүн хос саа өвчний тархалтын байдал ” //МАУ сэтгүүл, 2011, №1, (155) х.23-26
6. Д.Баасанжав, Я.Эрдэнэчимэг, Б.Оюунгэрэл, Т.Саранцэцэг, Б.Чимэглхам, Б.Хандсүрэн. “Монгол орны хүн амын дундах удамшлын миотонийн дистрофи өвчний тархалтын төвшин, эмнэлзүйн зарим онцлог ” //МАУ сэтгүүл, 2011, №1, (155),х.19-22
7. Д.Баасанжав, Я.Эрдэнэчимэг, Б.Оюунгэрэл, Т.Саранцэцэг, Б.Чимэглхам, Б.Хандсүрэн. “Монгол орны хөдөөгийн хүн амын дундах мэдрэлийн удамшлын өвчний (МУӨ) бүтэц, тархалт” //МАУ сэтгүүл, 2010, №2, (154) х.24-30
8. Маркова Е.Д., Магжанов Р.В. “Распространненность наследственных заболеваний нервной системы в различных популяциях” //Журн.невропат.и псих им
С.С.Корсакова. том 90,1990, вып 9, стр 116- 119
9. Хоменко Е.И. Распространение и полиморфизм невральной амиотрофии в Амурской области. //Журн. невропат. и псих. им С.С.Корсакова. 1982 вып 11, стр
116-119
10. Хоменко Е.И. Клинико-генетический анализ полиморфизма наследственных заболеваний нервной системы в Амурской области// Автореферат диссертации на
соискание ученой степени доктора мед. наук г.Москва, 1993
11. Ханнанова Ф.К. Наследственные болезни нервной системы в некоторых областях Узбекской ССР, Ташкент, 1996
12. Ханнанова Ф.К. Саттарова С.К. (Самарканд) эпидемиология и клинико-генетический особенности наследственных болезней нервной системы в некторых областях Узбекской ССР, //VIII Всесоюзн, съезд невропатологов психиатров и наркологов. Тезисы докладов, 25-28 октября, 1988, Москва, том 3, стр 552-553
13. Иллариошкин С.Н., Иваново-Смоленская., Маркова Е.Д., ДНК-диагностика и медикогенетическое консультирование в неврологии// едиц.информац.агентство. Москва, 2002
14. Иллариошкин С.Н.,Г.Е Руденская., ИвановоСмоленская., Маркова Е.Д.,Клюшников С.Д.,//Наследственные атаксии и параплегии. Москва, <Мед-прессинформ> 2006
15. Braschinsky M., Haldre S., Semo l., Marmed H., et.al., Hereditary//spastic paraplegia., Estonia, preliminary epidemiological results of study ongoing clinical trial//European Journal Neurology; Abstracts of the 8th congress of
16. European Federation of neurological societies. Paris, September 4-7, 2004,V 11, supplem.2 p.1510, p.165
