Арав гаруй жилийн өмнө элэг цөсний системийн өвчний оношилгоонд иод—131 бенгал сарнайг хэрэглэж ирсэн ба сүүлийн жилүүдэд иод—131-ийг бромсульфантайгаар элэгний үйл ажиллагааг шинжлэх явдал ихэд сонирхол татаж энэ талаар зарим нэг өгүүлэл нийтлэгдэх боллоо. [1—6]

Иод—131-бромсульфан нь элэг-цөсний замын өвчний оношилгоонд хэрэглэхэд өндөр мэдрэмтгий изотопын нэг юм Сүүлийн жилүүдэд элэгний архаг өвчин жилээс жилд ихсэх хандлагатай болсон нь манай орны болон гадаадын судлаачдын ажиглалтаас тодорхой байгаа бөгөөд элэгний янз бүрийн өвчнийг эрт оновчтой ялган оношлох асуудал бэрхшээлтэй хэвээр байна. Клиник болон лабораторын шинжилгээ хөгжсөн боловч элэгний өвчний янз бүрийн хэлбэрийг төдийлөн төгс, цаг тухайд нь оношилж чадахгүй байгаа юм.

Цөмийн анагаах, ухаан хөгжсөн 1960-аад оноос цөмийн изотопын элэгний оношилгоо практикт нэвтрэн, клиник лаборатори, рентген бусад шинжилгээтэй хавсран, элэгний бүтэц, үйл ажиллагааны тухай  бүрд мэдээлэл өгч, уг өвчнийг эрж оношлоход тодорхой дэвшил гарлаа.

  Одоо мэдэгдэж байгаагаар элэгний үйл ажиллагааны ,200 гаад-сорилоос ихэнх хэсэг нь тэр болгон практикт онц чухал хэрэглэгддэггүй  бөгөөд харин бромсульфаны сорилыг элэгний үйл ажиллагааны өвөрмөц нагэн мэдрэмтгий шинжилгээ гэж үнэлж сүүлийн үед дэлгэрэнгүй хэрэглэх боллоо. Бромсульфаны сорилын оношийн магад үнзн 80—85 хувь гэж үздэг. Изотопын шинжилгээ болох гепатографийн аргаар элэгний эсийн үйл ажиллагааг тухайлбал, элэгний шимэх ба ялгаруулах үүргийг шалгах бөгөөд БНУАУ-ын „Гамма" үйлдвэрийн 2 сувагт электрон тоолууртай аппаратаар хийнэ. БНАГУ-ын „Изокамерц" нэгдлийн үйлдвэрлэсэн Изотоп иод-131-ыг бромсульфан-(өнгөт бодис) -той 0,5—1,0 мл эзэлхүүнтэйгээр 10 микрокюри буюу 370 беккерелийг өвчтөний судсанд тарин, нэгэн зэрэг аппаратан дээр элэгний шимэх ба ялгаруулах үйл ажиллагааны „Муруй"-г зурна. Аппаратын 1 электрон тоолуурын толгоиг өвчтөний толгойн хэсэгт чамархай орчим тааруулан тавина. Аппаратын II злектрон тоолуурын толгойг 12 нугалуур гэдсэн тушаа, хэвлии дээр байрлуулна. Элэгний үйл ажиллагааны „муруй" болон гепатограммыг логаритмийн цаасан дээр буулган авснаар  үнэлэлт өгнө.

Элэгний  шимэх ялгах үйл ажиллагааг шалгах иод-131-бромсульфаны сорилыг дорхи маягаар үнэлнэ.

1. Ретенци (%)-Изотоп элгэнд шимэгдсэний дараа элэгнээс бүрэн ялгарах байдал
2. Т 1/2 (мин)-Элэгнээс изотоп ялгарах хагас хугацаа
3. Гэдсэнд изотоп илрэх хугацаа (мин)

Бид шинжилгээндээ 36—56 насны эрэгтэй 21, эмэгтэй 9 нийт 30 өвчтөнийг хамруулав. Үүнд: Элэгний гепатиттэй 16, элэгний циррозтой 14 өвчтөнд элэгний үйл ажиллагааг шалгах изотопын шинжилгээ хийлээ. Дээрх оношууд клиник лаборатори, патагистологийн шинжилгээгээр батлагдсан байв.

Улсын клиникийн төв эмнэлгийн гастроэнтерологийн тасагт хэвтэж эмчлүүлж байсан өвчтөнүүдийг сонгон авсан ба уг судалгааг өвчтөн бүрийн өвчний түүхийн материал дээр түшиглэв.

Хүснэгт 1-д шаардлагатай гэж үзсэн клиник биохимийн 19 голлох үзүүлэлтийг харуулсан бөгөөд тэдгээрийн элэгний циррозтой өвчтөнд архаг гепатиттэйг бодвол илүү ихээр хазайлттай байгаа нь тодорхой юм. Архаг гепатитийн үед элэг орчим өвдөлт, арьс загатналт, элэг томролт, гипербилирубинэми, гипергаммаглобулинэми, АЛАТ өндөршсөн, харин элэгний циррозын үед бүх үзүүлэлт тодорхой эмгэг хазайлттай боловч түүний дотроос сульдалт, туралт, алга улайлт, дэлүү томролт, улаан хоолойн судас бүдүүрсзн,гипсальбуминзми зэрэг нь илүү олон өвчтөнд илэрсэн нь харагдах болно. Энэ бүхнээс үзэхэд элэгний үйл ажиллагаа тодорхой хямралд орсон болохыг гэрчилж байна.

Хүснэгт 2-д элэгний шимэгч, ялгах ажиллагааг иод—131—бром-сулфанаар шалгасан байдлаас ажиглалт хийхэд архаг гепатиттэй өвчтөний 62,5%-д ретенци 6 — 12%, 50%-д Т 1/2 13 —26 мин байгаа нь элэг томролт, арьс загатналт, гипербилирубинэми, гипергаммагло-булинэми ДЛАТ өндөршсөн зэрэг клиник биохимийн шинжийг давхар баталж өгч байна. (Зураг 2). Энэ байдал зураг 2-д бүр ч тодорхой байна. Зураг 3-т элэгний архаг гепатитийн үед элэгний шимэгч ялгах Ажиллагааны үзүүлэлтүүд ихэд тогтворгүй байх бөгөөд энэ нь үзүүлэлт бүрийд өвчтөний эзлэх хувь голдуу элэгний циррозоос доогуур байгааг харуулж байна. Мөн хүснэгт 1-д клиник биохимийн шинжилгээний үзүүлэлтийн байдал ч элэгний үйл ажиллагааны алдагдал гепатитын үед арай хөнгөн байгааг харуулж байна. Архаг гепатитын үед ретснци бага, харин Т 1/2 ба гэдсэнд илрэх хутацаа 2-ын үзүүлэлтад ихээхэн өөрчлөлт оржээ. (Зураг 2)

Энэ бүхэн архаг гепатитийн үед элэгний холбогч эд дэх илэрхий үрэвслийн нэвчилт, холестатик шинж төлөв „бага" элэгний үйл ажиллагааны хямралын байдлыг илүү үзүүлж байгаа бөгөөд элэгний гаднах шинж бага илэрч буйг баталж байна.

Элэгний циррозтой өвчтөний элэгний үйл ажиллагаанд илт тогтонги өөрчлөлт гарсан учир клиник-бйохими ба иод—131-бромсульфан сорилын үзүүлэлтээс өвчтөний 57,1%-д ретенци 13—27%, 71,4%-д Т1/2' 27 мил-ээс дээш, 57,1 %-д гэдсэнд илрэх хугацаа 26—45 мин байгаа нь элэгнии үйл ажиллагааны алдагдлын зэргийг зааж байна. Өвчтөний ихэнх нь тодорхой үзүүлэлтүүд дээр 50%-иас дээш байгаа нь архаг гепатитээс ялгаран харагдана. (Зураг 3) Дээрх үзүүлэлтүүд элэгний циррозын үед элэг дэлүуний ретикуло-эндотелийн эд эсүүдийн идэвхжил өндөр зэрэгт хүрснээс элэгний гаднах шинж илүү тод байгааг тайлбарлана.

Элэгний архаг нэвчимтгий өвчний үед бромсульфан-иод-131 -ийн сорйлын үзүүлэлт хэрхэн өөрчлөгддөгийг нилээд судлаачид шинжлэн үзсэн материалууд. байдат. Зураг 4 эрдэмтэд иод—131 бромсульфаны сорилын үзүүлэлт эрүул хүмүүст ретенци 5—6% Т 1/2 6 мин-аас бага, гэдсэнд илрэх хугацаа 25 мин-ээс бага [1] гэсэн баихад зарим нь. 10%, 4,2 мин-аас бага, 20"мин-аас бага [2] нөгөө хэсэг нь Т 1/2 3 мин X. Петцелд гэдсэнд илрэх хугацаа 20—25 мин, архаг гепатитын үед Т 1 /2 6,7—9,5 мин ]3,7] гэх мэтээр  өөр өөр дүгнэлт хийсэн байна.

Элэгний архаг гепатитын үед иод-131-бромсульфаны сорилын үзүүлэлтүүд болох ретенци 6—12%, Т 1/2 13—26 мин, гэдсэнд илрэх хугацаа 25—45 мин байгаа нь бидний авсан ихэнх тохиолдолд ажиглагдав. Энэ нь элэгнээс изотоп иод-131 -бромсульфан нь бүрэн ялгарч дуусахад онц их өөрчлөлт өгдөггүй ба харин элгээр шимэгдэх, ялгарах, 12 нугалуур гэдсэнд очих хугацаанд дунд зэргийн өөрчлөлт, өөрөөр хэлбэл хугацааны хождол илэрдэг байна.

Элэгний циррозын үед дээрх үзүүлэлтүүд бидний ажигласнаар ихэнх тохиолдолд ретенци 13—28% Т 1 /2 27 мин-ээс дээш гэдсэнд илрэх хугацаа 25—45 мин байсан бөгөөд ретенци Т 1/2 хоёр нь голлох үзүүлэлт гэж үзнэ. Элэгнээс изотоп бурэн ялгарах нь маш их багассан, элгээр шимэгдэн ялгарах хугацаа дээд зэргээр удааширсныг харуулж. байгаа юм.

Дээрх 2 үзүүлэлтийн үр дүнг харьцуулан харвал хагас тохиолдолд үндсэндээ тохирч, хагас тохиолдолд зөрөөтэй нь илхэн байна. Дээр дурдсан эрдэмтэд [1—2] бидний материалын адил архаг гепатит циррозыг хэлбэрээр нь дотор ангилж үзээгүй аж. Гепатит циррозын хувьд илт тодорхой хэлбэрүүд (архаг идэвхт гепатит элэгний давшингуй цирроз) давамгайлсан учир ретенцийн үзүүлэлт өндөр гарсан байж болох юм. Бидний материалд дээрх өвчтөний тоо цөөн ихэнх өвчтөн өвчнии явц хэлбэрийн хувьд аажим явцтай, тийм шинж төлөвт хэлбэрүүд байгаагүй учир ретенцийн үзүүлэлт өндөр биш байна.

ДҮГНЭЛТ. 1. Архаг гепатитийн үед элэгний шимэх ялгах үйл ажиллагааг иод- 131-бромсульфаны сорилоор шалгахад түүний ретенцийн үзүүлэлт илүү мэдрэмтгий байна.

2. Элэгний циррозын үед шимэх ялгах ажиллагааг шалгахад иод-131-бромсульфаны сорилын Т 1/2, гэдсэнд илрэх хугацааны үзуүлэлтэнд^:илэрхий өөрчлөлт гарч байна.