Өигйрсйн зууиы тйгсгйлд Гермапм зрдзмгж B.K.Pcinгеи X (икс) цацрагийг, Фраидып зрдзмтэп А.Бсккерель байгалийп цацраг идзвхит чаиарыг hxjcjij нь дэлхийи шнпжлзх ухаап болон anaiaax yxaaiiu цаашдын хегжилд шинэ эрин үсийн эхлэлийг тавьсаи.

Ионжуулагч цацрагийг судлах-хэрэ1 лэх хүрэз тухайп үсдзэ асар хурдаи тэлж, биологи, анагаах ухааны салбаруудад олоп физикчид, зрдзмтзд, змч парып судал1 аа-шинжилгх», туршилтын гол обьокт иь рентген цацраг болж байлаа. Гэвч төдий л удалгүй рентген туяаны сөрөг үйлчлэлийи тухай чүгшүүрт мэдээ, баримтууд дэлхий олон ориы хэвлэлүүдэд нийтлэгдэж эхэлсэы. Тухайн үед цацрагийн хордлогод анх өртегсөд нь реитгеи хоолой ба рентгеи аппарат дээр ажиллаж байсан физикч-зохион бүтээгчид, змч, техиикч нар байлаа. Тэдний арьс гуужих, уяп-хатап чапараа алдах, цэврүүтэн здгзрэлт муугай пгарх үүсзх, үс упах цаашилбал хорт хавдраар өвчлөи амь пасаа алдах явдал гарч байлаа. Эиз иь тухайн үед ионжуулагч цацрагийн хорт ыөлөө судлагдаж амжаагүй, анпарат хзрзгезл дзх цацрагийп үүсгүүрийп хамгаалалт хийгдти үй, техникийн түвшин доогуур байсаитай холбоотой юм.Үүнээс үүдэн цацрагийн аюулгүй байдлыг хамгах, дацраггай ажиллагсад, пшнжлүүлэгчдийг хамгаалах асуудал зүй ёсоор гарч upon.

Хиросима, Нагасакид хаясаи атомын бөмбег, Чсриобылийн атомын цахилгаап стапцып осол, ослыи дараахи сөрөг үр дагавар ш» хүм гйрвлхгйпд цацрагийл аюул ямар их хор хөмөөл учруулж болохыг тодорхой харуулсан. Ионжуулагч цацраг нь пүдэид үзэгдэхгүй, амт, үнэргүй, тухайн хүид ямар хэмжээгээр, хэрхэи үйлчилж иөлөөлж байгаа пь мэдрэгддэггүй бйГйөд хор хйнөйл нь хэсэг хугацааны дараа буюу хэдэп арван жилийи дараа илэрдэг учир хүмүүс төдийлэн сайн ойлгохгүй явдал түгззмзл байдаг.

Манай улс ионжуулагч цацрагийн үүсгүүрийг Шппжлзх Ухаан, эрүүлийг хамгаалах, ХАД, гсологи, уул уурхай, мсталлурги ззрог салбаруудад судалгаа шинжилгэз үйлдвэрлэл, хэрзглээний төрйл бүрийн чиглэлээр өргөн хзрэглэх болсноор цацрагийн хамгаалалт, чүүпий аюулгүй байдалд хийх эрүүл ахуйи хяналт чухал ач холбогдолтой болсон. 1976 онд * • байгуулагдсан Цацрагийн хяналт-физик хэмжилтийн лаборатори улсын хэмжээнд иоижуулагч цацрагийи үүсрүүртэй ажилладаг байгууллага, мзргзжилтиүүДийм цацрагийп аюулгүй ажиллагаапд зрүүл ахуй • дозиметрийн хяналттавьж, шаардлагатай арга хэмжээг авсаар ирсэн.

Манай улсад ионжуулагч цацрагийи үүсгүүрийг хамгийн их хэрэгЛэж байгаа салбар нь эрүүл мэндийн салбар юм. Аливаа улс оропд зохиомол моижуулагч цацрагийн үүсгүүрззс хүи амыи авах тарлагып 80-90 хувийг змизлгийн шарлага зззлдэг.

 

Орчмм үспйп anaiaax yxaaiii.i практшст иацрагпйп шши тп! хчритз байша өргөжиж Gaiii аатай холбоотоЙ! oop цацраггай шууд мзргзжилпим холбоотой ажилладаг хүмүүс болон шиижлүүлэгчдийн тоо өсөх хандлагатай байна. Манай орны анагаах ухааны салбарт рентген цадрагийг 1934 оиоос, цадраг идэвхит изотопыг (Ради-226) 1955 оиоос тус тус змчилгээ опошлогоонд ашиглаж эхэлжээ. Одоо манай улсад ремтгеи оношлогооиы 160 гаруй тасаг, кабинет, 3 Комиыотерт Томографийн

аппарат, 2 Гамма Камер, 1 сйнгл потоп эмиссийи Компьютерт Томографи, Гамма туяа эмчилгээний 2 кабинет ажиллаж байиа. Улсын хэмжээгээр жилд хагас сая шахам хүпд рептгеи, флюорографийп болоп изотопын төрөл бүрийи шмпжилг ю, 6000 i аруй хүид Компькпирт Томографийи шипжилгоз, олон зууп хүнд туяа эмчилгээ хийгдэж байиа. Манай улсыи хэмжээпд хамгийн өмдөр идэвхитэй цацрагийи үүсгүүртэй ажилладаг байгууллага бол Улсыи Хавдар Судлалын Төв юм.

Өпөөгийп иөхцөлд маиай Радиологийн салбарып аихаарвал зохих асуудлып п')г ш, змч, змнзлгийп ажилтпууд, ишпжлүүл згчдийп цацрагийп аюулгүй байдлыг хаигах, Мошол Улсыи Их Хурлаар 2001 оиы 6 дугаар оард батлагдсаи Цацрагнйн xaivii аалалт, аюулгүй байдлып тухай хуулмш бүх түвптипд чаид баримтлах явдал юм.

Орчип үеийп регптен оиошлогоо, туяа змчилгээний аппаратын цацраппш хамгаалалт сайжирч, шицжилгюннй үсд өгөх туи пь багасаи, чанарын хувьд дэвшил гарсаар байна. Гэвч өиөөдрийн байдлаар маиай эмнэлгүүдийи 60 гаруй хувд нь 1990 оноос өмпө үйлдвэрлэгдсэн, цацрагийн хамгаалалт муутай Оросыи аппаратуудыг ашигласаар байна. Түүнчлэн радиологийн эмч, техникч нарын цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлын мэдлэг дугмаг, түүпийг чамд баримтлахгүйгээр цацрагийи үүсгүүртэй хайхрамж, болгоомжгүй хаидах, шаардлага багатай шиижилгээ хийх, давтан хийх, жырэмсэи эхчүүд, иярай хүүхдийг рептгенд харах, цацрагийн ачаалал бүхий шпжилт хийхдзз хамгаалалтыи дүрмийг зөрчих, ходөлмөр зохицуулах, рашаан сувилалд явуулах, тодорхойлолт гаргахдаа рентген мшнжилпзг хавтгайруулан хийх зчрзг знрчлүүд гарсаар байпа. Хавдар Судлалып Төид одоогоор Со-60 изотоиийг туяа змчилгээнд хамгийн өргөи хэрэглэж байгаа ба өвчтөнийг цацрагийн тухайн телөвлесоп туигаар шарах in, эмчилгээний тунг хэмжих дозиметрийн хэмжилт үнэн зөв байхаас шууд хамаардаг. Туяа эмчилгээний үед тухайп өвчтний эрүүл эд, эрхтэнийг аль болох цацрагт өртүүлзхгүй байх, үүний тулд зөвхөн хавдаргай эд зрхтэпийг шарах, боломжтой хам1аалалтып хфлслпйг опсжчтой хзрзглзх явдал маш чухал баыДаГ. Манай зармм змпзлгүүдзд гугалгаи хамгаалалт бүхмй хаалга, хаалтгүй, цахилгаан салхивчгүй, зориулалтып бус өрөөнд тоиогдссш апиарат бүхмй олои тооны кабинетууд ажилласаар байиа. Сүүлнйн 10 гаруй жил маиай улс эдийп засгийи байдлаас шалтгаалаи гаднаас хамгаалалтын хормогч, бээлий, нүдний шил зэргийг захиалгаар авч чадаагүй байиа.

ИонжуулуагЧ цацрагийн организмд үзүүлэх биологийн үйлчлэл, алсып сөрөг үр дагавар, түүнээс урьдчилан сэргийлэх арга зам болон аюулгүй ажиллагааны дүрзм зааврыи мздлзг иь зөвхвп Радиологийп мзргзжилийп хүмүүст төдийгүй пийт змч, г)м1г)лгш"ш ажилчдыи ойлгож барммталбал зохих чухал асуудлын idi юм.

Цацраггай ажиллагсдын cap, жил, ажиллах нийт хугацааны туршид авах иийлбэр тун нь тодохой иорм хэмжэзтөй байдаг. Монгол улсып хэмжэзпд мөрдөж байгаа -Цамрашйп аюулгүйн иорм-83*-д зааснаар цацрагтай ажиллагсдыи (А-бүлэг) жилд авах зөвгаөөрөгдөх тунгийн дзэд хязгаар нь 50 Мзв байдаг. Харин Олон Улсын Цацрагййн Хамгаалалчъш Комиссын гаргасаи 'Basic Safety Standarts'^-д цадраггай ажиллагсдын 5 жилийп турпшд авах цацрагийп иийлбзр туигийи хязгаарыг 100 М-чв-чэс ихгүй. гзхдзэ 1 жилд авч болох тупгийн хязгаар 50 МзВ-ээс хэгрэхгүй бамхаар тогтоосом баГша. Ипмд бидшш мнрднхёстой цацраишм аюулгүйи үпдсзи зарчим бол гогтоогдеоп мийлбзр тушпйи үндсзм хязгаарьп хэтрүүлэхгүй байх, ямар ч тохиолдолд цацрагийн тунг бололцоотой доод түвшин хүртэл бууруулж, аль болох бага шарлага авч ажиллах явдал юм.

Цацрагт ортөмтгий, мэдрэг чанар

Хүпий организмын ионжуулагч цацрагт өртөмтгий, мэдрэг чаиар пь 1.Хувь хүпий мэдрэлийи системийн тогтолцоопоос багагүй хамаардаг байна. Мэдрэл сульдалтай, невротик хүмүүст эрүүл хүмүүсийг бодвол цацрагийп иөлөөний улмаас үүох хариу урвал пг. харьцапгуй чрт илэрч, нил'))Д хүнд явагддаг байпа. 2. Цацрагийи нөлөөлөлд өртсйп )рхтний бодисыи солилдоо болоп тухайы үеийп үйл ажиллагааиы байдлаас хамаарна. Өндгөвч, хөх, бамбай булчирхайн хэвийн үйл ажиллагаа ихэссэи үед цацрагийн бага тупгийп үйлчлэлд ч мэдрчг болдог байма. 3. Эд чрхтиий цусаи хапгамж ыэмэгдэн, агуулагдах цуспы хэмжээ их байх тутам мэдрэг байдал нь ихэснэ. 4. Зарим хавсарсаи өвчнүүд ( диабет, тиреотоксикоз, элэг, бөөр, зүрхпий архаг өвчин ) цацрагийн үйлчлэлийг нэмэгдүүлдэг. Учир иь эдгээр өвчиүүдийи үед эд, эсийн пөхөи төлжих ( репаради ) чанар мэдэгдэхүйц буурдаг байна.

Хүний эд эрхтпүүдээс туигалгийи заигилаа, чөмөг, цуспы элементүүд бэлгийн булчирхай, салст бүрхэвч, уушги зэрэг иь иопжуулагч цацрагийи үйлчл:шд туйлып г)мзэг байдаг. Харип дацрагийп үйлчл'шийг хамгийп түрүүнд мэдрэлийп рецептор хүлээн авах бөгөөд үүссэн цочрол нь мэдрэлийн ширхзгээр дамжип тархины бор давхарга, түүгшй доорхи бүтдэд эмгэг голомт үүсгэж, энэ нь дараагийн шатанд организмд гарах эмгэг өөрчлөлтийг иөхцөлдүүлдэг байна. Залуу эсүүд хуваагдлынхаа үед цацрагт маш мэдрэг байдаг учир цус төлжүүлэх эрхтэн, цусны цагаан эс эрт гэмтэж өөрчлөлтөид ордог байна. Эсийн бүтэц хичнээн энгийн ( цусны цагааы эс, хавдрыи эс ), үржих, хуваагдах чаиар хичнээн сайи байх тутам цадрагийн үйлчлэлд төдий чинээ мэдрэг байна ( цусиы цагаан эс, үсний хөхлөг, эр бэлгийи эс).

Цацрагийи биологийп үйлчилгээ

Цацра! iiiin улмаас үүох бполошйн сөрмг үГипипл ш> цацрагппп гэнэтийн осол, байгалийи цацраг идэвхжлийн өсөлтийп үед гөдийгүй опошлогоо, эмчилгээиий явцад туяанд өртөгсдөд болои чэид ажилладаг мэргэжлийи хүмүүстүүсч болно.

Цацрагийн байгалийн хур тогтоц болох агаар, ус, хөрсөнд агуулагддаг бага хэмжээний цацраг идэвхит элемешүүд нь хүп , амьтаи, ургамал болоод амьд байгалийп тасралтгүй үргэлжлэх амьдралын нроцессыг чэггэж байдаг. Харин байгаль дахь цадрах ыйи хур тоггоц хэвийп хзмжээнээсээ ихэсвэл биосферийн амьдралын хэвийн процессд сөрөг нөлөө, цаашилбал хөиөөх нөлөөг үзүүлдэг.

Цацрагийн нөлөөгөөр организмын эд эсийн атом, молекулууд иончлогдон өдөөгдсөи төлөвторж, өөр хооропдоо болои бусад молекулып сисшмтай харилдаи үйлчлэлцэж, өмпө нь байгаагүй хорт иэгдэл чөлөөт радикалуудыг үүсгэдэг ( чөлөөт радикал, иоп, радикал ион). Хүыий биеийн 80 орчим хувийг эзэлдэг успгл молекулд цацрагийи үйлчилгээгээр эерэг, сөрөг цэпэг бүхий чөлөөтионууд үүсч, үүиий улмаас устөрөгчийи хэт исэл (Н2О2, Н, OH, Н2О) чөлөөт хүчилтөрөгч ба бусад радикалууд үүснэ. Энэ тгдлүүдийи пөлөөгөөр г)д эсийп оргамик иэгдэл муклейпротейдуудыи бүтцзд )15ДР'и| гардш- байна. Чолййт хүчилтйрйгч ш. уурагг изгдлүүдийг задалж, улмаар бодисын солилдооны гүнзгий өөрчлөлтөнд оруулна. Цаашдаа уураг, пүүрс ус, өөх тосиы солилцооид хямрал үүсч, чөлөөт амин хүчлүүдийи бүтэц, иайрлагад өөрлөлт ордог байна. Улмаар организмд метионин, триптофан зэрэг амип хүчлүүдийи хэмжээ, түвшин буурч, уургийн болон нуклейн хүчлийн биосинтез удаашран ферментийн системийн хэвийн үйл ажиллагаа алдагдахад хүрдэг байна.

Дээрхи өөрчлөлтүүдийн улмаас эсэд гүнзгий өөрчлөлт явагдаж, эс задарч, зэргэлдээх эсүүдийнхээ бодисыи солилцоонд муугаар пөлөөлөхүйц өндөр идэвхитэй хорт бүтээгдхүүнийг үүсгэнэ. Ингэж тухайн биологийн сшлимд үүссэп бодисыи солилцоо, үйл ажиллагаапы гажиг өөрчлөлт пь мэдрэл-шингэний үйл ажиллагааыы алдагдалтай хамтявагддаг байиа.

Цацрагийн бага тунгийн үйлчлэлд эсийн удамшлын агшарат эвдрэлд орж, бүх төрлийн хувирал (мутаци) үүсэх давтамж нь үйлчилж буй цацрагийн тунгаас шууд хамааралтайгаар ихэсдэг байна. Эсийп оршихуун дотроос хамгийн түрүүнд митохоидри.ба бөөм гэмтэж^ нуклейн хүчлийн солилцоо хямраи, ДНХ, РНХ-д тооиы болом чаиарып ворчлолт гардаг байна. Нэгэнт ДНХ-ийн молскул гэмтсэиээр тухайн эс хавдрыи эсэд шилжих бололцоо бүрдэнэ. Цацрагийн үйлчлэлд өртөгсөд хорт хавдраар өвчилж болох риск бүлэг 1эж зүй ёсоор тооцогдцог. Иоижуулагч цацраг хорт хавдар үүсгэхээс (кандергеп) гадна бусад олоп өвчиийг сэдээж, организмын дархлаат чанарыг бууруулан, хавдар үүсгэгч бусад хүчин зүйлсэд эмзэг, мэдрэмтгий болгодог. Цацрагийн шалтгаант хорт хавдарын далд үе дунджаар 10-15 жил үргэлжилдэг байна. Гэвч цацрагийн шалтгаант хорт хавдар, генетикийн гэмтэл нь бусад хүчин зүйлсийн улмаас үүссэн хавдар ба төрөлхнйп гажгуудаае клипик luip'wmpoo ялгагдах өиөрмөц оицлог байдаггүй учир ихэвчлэн дээрхи өвчнүүдийн доор далдлагдаи өигөрдөг байна.

Алсыи ү1» даганир

Цацрагт хордлогын алсын үр дагаварын илрэл нь бие организмд ба удмын бүтцэд гарах өөрчлөлт буюу удам дамжсан төрөлхийн гажиг-гэмтэл үүсэх явдал юм. Цацрагаас хамгаалах олон улсын комиссын мэдээгээр эхийи хэвлийн бүрэлдэж буй 1-3 сартай урагт 0,03-0,1 Гр (3-10 рад) тун цацраг үйлчлэхэд ургийн эд, эрхтний хэвийн үүсэлтэд (органогенез) өөрчлөлт орж, жирэмсиий төгсгөлд сөргөөр [|өлөөлдн|- байиа. Хөгжлийн эпэ үедээ ураг туяаид хэт мэдрэг байдаг бөгеөд төрөлхийи гажиг, бодиеын солилцоопы хямрал үүсэх магадлал өндөр байпа. Neumeister (1980)-ийн судалгаагаар жирэмсэн үедээ реытген шиижилгээыд орж байсан 120 эхээс гөрсөн хүүхдүүдинп 37% пь жин багатай , 74%-д нь халдварт өвчинд хэт мэдрэг байдал илэрсэн ба 8 эхийн жирэмслэлт таслагдаж, төрөлхийи гажигтай хүүхг)д 4 тохиолдолд торжп. Ъдипс зөнхйи 19 хүүх')д ш> эрүүл төрсөп байна.

Цацрагийы хордлогоос сэргийлэх гол шижим нь анагаах ухааны салбарт хамгийн өргөн ашиглаж байгаа рентгеы шинжилгээг журамтай болгох болгох, тодорхой хэмжээгээр хязгаарлах явдал юм. Үүний тулд дараахи зарчмуудыг нийтэмч, эмнэлгийн ажилчид, шинжлүүлэгчид нарийн баримталж практикт хэрэгжүүлэх нь чухал байна. Үүнд :

A. 1. Цацрагтай ажиллагч нь тусгай хөтөлбөрийн дагуу цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлын сургалт, давтан сургалтанд хамрагдаж, гэрчилгээ авсан байна.

2. Насанд хүрээгүй хүнийг цацрагтай холбогдсон ажилд

 авч ажиллуулахгүй байх

3. Цацрагийи үүсгүүрээр оношлогоо-эмчилгзэ хийхэд ашиглаж байгаа топог-төхөөрөмжийп тохируулга, чапарып баталгаа, хяналтыг тоггмол хийж байх

4. Рентгеи оиошлогоопы үед цацрагийы ашулгүйц стандартад заасаи туигийн хязгаараас илүү шарлагад өрчүүлохгүй байх.

5. Цацрагтай ажиллагч пь мэргэжилээс шалтгаалах өвчний эмнэлгийн тогтмол хяиалтад байх

Б. 1. Рентген шинжилгээг зөвхөн эмчийи хатуу заалтаар хийж ,онц шаардлагагүй бол 1 жилийн дотоо давтаи хийхгүй байх

3. Хүүхзд, жирэмсэн эмэгтэйчүүдзд хийх ретптен птинжилгээг багасгах буюу зөвхөн зураг авалтаар хязгаарлаж байх

4. Ионжуулагч цацрагаар оношлогоо-эмчилгээ явагдаж байгаа үед өрөөг онгойлгох, орох, хаалтпы ардаас ил гарах зэргийг хориглох

5. Редтгеи харалтхийж байгаа үсд олоп эрхтиийг зэрэг харж шинжлэхээс аль болох зайлсхийх

6. Рентген шинжилгээний үед шинжлүүлэгч болон тэдэнд тусалж буй хүмүүстзориулалтыи хамгаалах х^рэгслүүдийг (хормогч, бээлий, иүдиий шил, хаалтууд) заавалөмсгөх

7. 15 хүртэлхи пасны хүүхдийи шиижлүүлж буй эрхтпээс бусад биеийн бүх хэсгийг, бусад тохиолдолд шинжлүүлэгчийн бамбай болон бэлгийн булчирхайг зориулалтыи хаалтаар хамгаалах

8. Рсптгеи iгiи11жилгээний үед тасалгаанд үүссэм иопжсоп агаар, хорт нэгдлийг цагт2-3 удаа гаргаж байх (дахилгаап сэнсээр)

Иопжуулагч цацрагийи үүсгүүрэзр оиоишогоо , змчилгээ явуулж буй Регптен ба туяа эмчилгээний тасаг, кабииетууд дахь цацрагийн хамгаалалт, аюулгүй байдлын хуулийн биелэлт, аппарат хэрэгсэл, байриы хамгаалалтыг сайжруулах асуудал пь Радиологийи змч, техникч нарып үүрэг хариудлага болон Цацрагийн хяналтын албаны зүгээс тавих аыхаарал, мзргэжилийн хяналт зэргээс ихээхэи хамаарах юм.

 

  

Судлаачдын бусад өгүүлэл

Сүүлд хийгдсэн