П. Цэдэн, С. Цогтсайхан, М. Амбага, Б. Саранцэцэг

 

Хүн ба амьтны биед эсийн хуваагдалын хурд хэвийн бөгеөд , харин эсийн үхэл харьцангуй удааширсан нөхцөлд эс олшрон нэмзгдэх боломж бий болдог . Мөхөл сөнерөлийн явц эсийн хегжил ба гемостазанд чухал үүрэг гүйцэтгэдэгийг илрүүлсэн нь өвчиний шалтгааныг тогтоох хийгээд янз бүрийн эмгэгайн эмчилгзэнд шинэ үеийг нээж байна. Зарим хавдар , аутоиммуны эмгэгийн цогц механизмын бүрэлдэхүүн хэсзгт эсийн праграммчилсан үхлийн зохицуулганд өөрчлөлт ордог бол харин эсийн үхэл хэт ихсзх үзэгдэл нь ишемийн гэмтэл ба нейродегенератив эмгэгийн үөд тохиолддог болохыг илрүүлжээ. Эукариот болон олон эст организмд шаардлагап/й эсийг аль болох бага хохиролтойгоор биеэс зайлуулдаг" програмчлагдсаи үхэл " гэдэг энэ процессийг апоптоз гэж нэрлэжзэ. Апоптоз нь гадны болон дотоод нөлөөгөөр сэдээгдзэд , хөгшрөлтөнд вртегдсөн , ялгаран хөгжилт болон удамзуйн гэмтэлтэй эсийг биеэс зайлуулахад чиглэгдзнэ. АпОПТОЗЫН ГОЛ ОН!4ЛОГ нь үхэж буй эсийн бүрхүүл эцсийн мөч хүртэл бүрэн бүтэн байдлаа хадгалж байдагг оршдог. Энз нь үрэвслийн хариу урвалгүй явагддагаараа зсийн үхжилээс ялгаатай.80 - аад оны дунд үед хүний В эсийн лимфомын онкогены / BCL / идэвхижил ихзсч, хавдрын клони өсөх нь пролифераци идэвхижсэнтэй холбоотой бус харин эсийн амьдрах чадвар өөрчлөгдсөнтэй холбоотойг тогтоосноор апоптозын процесст судлаачид илүү

түлхуүтэи анхаарах болжээ. Сүүлийн 10 жилийн судалгаанаас харахад хүний 18 дахь хромосомд байрлах BCL - 2 генийн бүлэгт апоптозыг идэвхижүүлэх үүрэгтэй өөр генүүд мөн агуулагддаг болох нь тогтоогдсон. Аполтозыг өдөөгч хүчин зүйлд хүчилтөрегчийн идэвхтэй хэлбэрүүд, эндонуклөазууд, цистөйны ба сериний протеаз орно. Апоптозыг хамгийн хүчтэй дарангуйлагч үйлдэлтэй физиологийн бодист цайр, зстроген, андроген, глюкокортикойд, CD40 - лиганд , саармаг аминхүчлүүд, өселтийн хүчинг тооццог. Хавдар.. лейкоз ба аутоиммуны болон вирусын гаралтай өвчний эмгэг жагу1 нь эс апоптозд орох чадвар буурсантай холбоотой байхад , ДОХ, остеопороз, нейродегөнератив эмгэгийн үед эсийн апоптоз хэт идэвхижсэнтэй холбоотой байна. Ихэнхи хавдрын үөд апоптозын үзэгдэл буурч байгаа нь өвчний змгэг жамд чухал үүрэг гүйцэтгэх боловч хавдрын өсөлт нь янз бүрийн механизмаар нөхцөлдөнө. Эдгззр механизмыг нарийн судалснаар хавдрын өсөлтийг дарангуйлах змчилгзэний шинэ аргуудыг нээх , түүнчлэн хэрзглэж буй аргуудыг дахии хянаж үзэхзд ач холбогдолтой. Онкоген идэвхижиж, өсөлтийн хүчин, түүний рецөптор экспресслэгдсэнтэй холбоотой хавдар өсөх механизм түлхүү судлагдсан. Энз шинж чанар нь хавдрын зсийг орчин тойрноосоо хамааралгүй , үсзрхийлж ургах чадвартай болгодог. Үүни.й сонгодог жишэз бол архаг миелолвйкоз юм. Хавдрын зсийн үхлийг хянах генд мутаци болсноос апоптозын явц гэмтэх нь бас нэг механизм болно. Бага судпагдсан боловч хамгийн их анхаарал татаж буй механизм бол апоптозыг өдеөгч мздэзлэл саатах үззгдзл юм. Хавдрын эс хөгжихэд хавдрын эсрэг дархлалын хяналт алдагдах явдал нэн ач холбогдолтой бөгөөд хавдрь!Н эсүүд уусамтгай дархлал дарангуйлах хүчинг ялгаруулан, еөрийн гадаргууд экспресслэгдсэн эсийн тохиргооны дархпалын нэгдлийн идэвхийг бууруулсантай холбоотой байна. Гэвч сүүлийн жилийн судалгааны явцад дархлалын эсийн апоптозд нөлөөснөөр дархлал дарангуйлдагийг тодорхойлжээ. Мөн хавдрын эсрэг үйлдэлтэй ихэнхи эмүүд хавдрын эсэд BCL - 2 генийг идэвхижүүлэх, хүчилтөрөгчийн чөлөөт язгуурыг үүсгэх, эндонуклаез, протеазын идэвхийг ихэсгэх ба апоптозын эсрэг мэдээллийг саатуулснаар апоптозыг сэдээдэг байна. Хавдрын эс эрүүл эсийн хүлээж авдаг апоптозын мэдээллийг ихэвчлэн хадгалах чадвартай бөгөөд үүнийг хавдрын эсрэг эмчилгээнд өргөн ашигладаг. Жишээ нь хөний хавдрын үед эстрогөны рецепторын антагонистыг хэрэглэдэг.

Ийнхүү апоптозд тулгуурласан хавдрын эсрэг эмчилгзэний шнэ зарчим нь : 1/ олигонуклеотид эсрэг биеийг ашиглан, идэвхижсэн BCL - 2 ген зэргийн үйлдлийг саатуулах, 2/ эсрэг биеийг ашиглан хавдрын эсэд FAS - рецептор экспресслэгдсэнээр апаптозыг идэвхижүүлэн, эдгээр эсийг үхүулэх гэсэн 2 чиглэлтэй байна.

Ингэж апоптоз , түүний зохицуулгыг тогтоон судалснаар хавдрын үүсэлт, эмгэг жамыг шинээр харах, хавдрын эсрэг эмчилгээний үр дүнг сайжруулах шинэ бололцоог нэзж байна. Нөгөө талаар, дээрхийг бодвол энгийн зам буюу амыны гаралтай , апоптоз өдөөгч хэт исэл, чөлөөт язгуур, коньюгат нэгдлүүдийг харьцангуй их ап/улсан бэлдмэлийг гарган авч, хавдрын зсрэг эмчилгээнд хэрэглэх бүрэн боломжтой болохын нэгэн жишээ бол Япон, Монголын эрдэмтдийн хамтран бүтээсэн эллипин эм юм / К. Хаяаши, М. Амбага, Б. Саранцэцэг, Л. Хүрэлбаатар. 1998, 1999 /.

 

Судлаачдын бусад өгүүлэл

Сүүлд хийгдсэн