Монголын Анагаахын Сэтгүүлүүдийн Холбоо (МАСХ)
Монголын эм зүй, эм судлал, 2013, №1(3)(2)
“БӨӨР ХАМГААЛАХ ҮЙЛДЭЛТЭЙ УРГАМЛУУДЫН ФИТОХИМИЙН СУДАЛГАА”
( Судалгааны өгүүлэл )

Э.Сансархуяг 1, Н.Мөнхжаргал 2

Монос Эм судлалын хүрээлэн1
Монос дээд сургууль2

 
Абстракт

Introduction: The study of biological activity and bioactive compounds of plants, used in Mongolian and Tibetan traditional medicine such as Iris tenuifolia Pall, Vaccinium vitis ideae, Ribes Diacanta,Cotoneaster melanocarpus and Aspharagus dahurica and further enrichment of Mongolia’s drug foundation by natural drugs which have low toxic and toxicity effects, are one of the important goals of scientist. Although the root of Iris tenuifolia Pall was used for bone, joints, kidney disease, injury, and fever salve; and Ribes Diacanta Cotoneaster melanocarpus and Aspharagus dahurica were used for kidney diseases, cystitis, nephritis and edema; phytochemical complete research has not undertaken yet and this become our research main establishment.
Goal: The objective was to study phyto-chemical properties of Iris tenuifolia Pall, Vaccinium vitis ideae, Ribes Diacanta, Cotoneaster melanocarpus and Aspharagus dahrica.
Materials and Methods: We performed the research taking material assistance of pharmacy and phytochemical laboratories in Drug research institute from 2010-2011. The quantitative and qualitative analyses of plant bioactive compounds were evaluated by Russian XI Pharmacopeia and the method according to Mongolian National Standard. Acute toxicity was evaluated using V.B Prozorovsky rapid method /1978/, and S.G Sidorov classification/1973/.
Result: When content of bioactive compound in root and upper part of land of Iris tenuifolia Pall was evaluated, it is showed that the root contained 5.08% tanin, 9.96% coumarin, 8.07% flavonoid, and 0.15% alkaloid respectively; and the upper part of land contained 0.01% tanin, % 2.34 coumarin, and 6.96% flavonoid, respectively. Also cranberry leaf contained 30.49% tanin, 5.0% coumarin, 0.90% flavonoid, and 0.61% alkaloid. Ribes Diacanta leaf contained 14.70% tanin, 3.37% coumarin, and 18.16% flavonoid, and limb conteined 5.37% arbutin, 0.86% coumarin, and 9.18% flavonoid Cotoneaster melanocarpus leaf contained 6.22% tanin, 4.45% coumarin, and 8.28% flavonoid. The upper part of land of aspharagus dahurica contained 3.72% tanin, 4.04% coumarin, and 5.15% flavonoid.
Conclution:It is showed that water extracts of Ribes Diacanta upper part of land has low acute toxicity, Iris tenuifolia Pall, Cotoneaster melanocarpus and Cranberry have minimum acute toxicity.

ҮНДЭСЛЭЛ: Монголын болон Төвдийн уламжлалт анагаах ухаанд бөөр, давсаг, шээсний зам, бус ад эрхтний үрэвс элт өвчний үед, шээс хөөх, бөөр хамгаалах, хаван бууруулах зорилгоор уламжлалт эмийн жорын найрлаганд оруу лан өргөнөөр хэрэглэгддэг [1-3]. Нарийн навч ит цахилдаг, Алирс, Тэхийн шээг, Хар үрт чаргай, Дагуурын хэрээн нүд зэрэг ургамлуудын биологийн идэвх, түүнийг нөхцөлдүүлэгч биологийн идэвхт бодисуудыг шинжлэн судлах, улмаар эх орны эмийн сан  хөмрөгийг байгалийн гаралтай, гаж нөлөө, хоруу чанар багатай шинэ эмийн бэлдмэлээр баяжуулах нь судлаачдын өмнө тавигдаж буй чухал зор илтын нэг юм [2-6]. Нарийн навч ит цахилдагийн үндсийг монгол, төвд эмнэлэгт яс, үе, бөөрний халуун өвч ин, элдэвбэрт энгэ, халуурал зэргийг дарах зорилгоор хэрэглэх ба Алирс болон Тэхийн шээгний навч , Чаргай, Хэрээн нүд зэрэг ургамлыг бөөр шээс, давс агны үрэвсэлт өвчнүү д, шээс цустай гарах, хавагнах зэргийг анагаахаар хэрэглэгдэг байсан хэдий ч фито химийн бүрэн судалгаа хараахан хийгдээгүй байгаа нь бидний судалгааны ажлын үндэслэл болсон юм .

ЗОРИЛГО: Монгол оронд элбэг тархсан, уламжлалт анагаах ухааны жорын найрлаганд өргөнөөр хэрэглэгддэг, бөөр хамгаалах үйлдэлтэй Нарийн навчит цахилдаг ( Iris tenuifolia), Алирс ( Vaccinium vitis ideae), Тэхийн шээг ( Ribes diacanta ), Хар үрт чаргай ( Cotoneaster melanocarpus), Дагуурын хэрээн нүд ( Aspharagus dahurica) зэрэг ургамлуудын фито химийн судалгааг хийх зорилго тавин ажилласан.

МАТЕРИАЛ АРГА ЗҮЙ: Бид судалгааны ажлыг 2010 – 2011 оны хооронд Эм судлалын хүрээлэнгийн фито химийн лабораторийн материаллаг баазыг түшиглэн хийж гүйцэтгэсэн. Судалгаанд хэрэглэгдсэн Нарийн навч ит цахилдагны үндэсний түүхий эдийг Увс аймгийн Зүүнговь сум , Анисны навч , Хар үрт чаргайны түүхий эдийг улаанбаатар хотын ойролцоох Гүнтийн ам, Тэхийн шээгний түүхий эдийг Эм судлалын хүрээлэнгийн бот аникийн цэцэрлэгээс 2011 оны 8 сард тус тус түүж бэлтгэсэн болно. Ургамалд агуулагдах биологийн идэвхит бодисуудын чанарын болон тооны шинжилгээг ОХ Уын ХI фармакопей болон MNS 4163:2009, MNS 4163:93, MNS 3690:84 зэрэг Монгол улсын стандартад заасан аргачлалын дагуу тодорхойлсон . Судалгаанд Walb үүлдрийн 20-24 г жинтэй 20 цагаан хулгана ашиглав. Туршилт судалгааны ажлыг “Амьтан ашиглаж биоанагаахын турш илт хийх тухай олон улсын зөвлөмж”–ийн дагуу ёс зүйн хэм хэмжээг баримтлан батлагдсан сэдэв аргачлалын дагуу хийж гүйцэтгэсэн болно. Биологийн идэвхит бодисын агуулгыг ГФ XI, XII-д заасан аргачлалын дагуу хийж гүйцэтгэв. Аргаах бодисыг индигосульфохүчлийн индикаторыг ашиглан 0,1 н калийн перманганатын уусм алаар титрлэх замаар, алкалоидын тооны агууламжийг метил улаан индикаторын оролцоотойгоор натрийн шүлтээр титрлэж, флавоно ид, кум арины шинжилгээг спектрофотометр ийн аргаар, хурц хоруу чанар /LD50 /-ыг Б.В. Прозоровск ийн /1978/ хур давч илсан аргаар тус тус то дорхойлов.

ҮР ДҮН: Орчин үед нарийн навчит цахилдаганы (үндэсний) бэлдмэл нь туршлагын амьтны цусны ийлдэс дэх креатинины хэмжээг 1.25-5.25 дахин, мочев ины хэмжээг хян алтын амьтныхаас 1.7-30 дахин, цусны ийлдэсний МДА-г 2.05 дахин, үлдэгдэл азотын хэмжээг 20-23 %-иар бууруу лж, харин цусны улаан эсийн мембр аны тэсвэрт чанарыг 1.83 дахин нэмэгдүүлж, мен цусны улаан эсийн мембр анд агуулагдах хэт исэлдэлтийн хорт бүтээгдэхүүний концентр ацийг 1.52 дахин бууруу лж бөөрний үйл ажиллагааны алдагдал, мембр аны гэмт эл, задралыг саатуу лдагийг эмзүйн судлагаагаар илрүүлсэний дээр ийлдэст агуулагдах кре атины хэмжээг 1.9-2.91 дахин, мочев ины хэмжээг 1.19-1.86 дахин, ийлдэст болон бөөрний эдэд агуулагдах МДА-г 1.2- 1.5 дахин, цусны улаан эсийн мембр аны задралыг 1.1-1.61 дахин сулруулж, цусны улаан эсийн мембр анд агуулагдах МДАын хэмжээг 1.56-1.92 дахин багасгадгийг тогтоосон байна. Нарийн навч ит цахилдгийн бэлдмэл өөхний хэт исэлдэлтийн процесс , өөртөө харших урв алыг дарангуйлж бөөрийг хамгаалах үйлдэл үзүүлж байгаа гэж дүгнэжээ [1,5]. Энэ бэлтгэмэл цусны даралтыг 1.21-1.25 дахин бууруу лах, цусны улаан цогцосын тун дасжих хур д 1.56 дахин багасгах, сийвэнгийн уур аг альбум ины хэмжээг 1.2 дахин нэмэгдүүлэх, хоногийн шээсэнд агуулагдах уург ийн хэмжээг 1.5 дахин бууруу лах зэргээр бөөр хамг аалах нөлөө үзүүлж байна гэж тоггоо жээ1. Keisuke Kojima, Dagvatseren Begzsurengyin, Oyun Zevgeegyin, Keiichiro Hatano, Yukio Ogihara зэрэг монго л японы хамтрс ан судлаачид флавоно идын судалгааг хийж 5,2′,3′-trihydroxy-6,7- methylenedioxyflavanone, 5,2′-dihydroxy-6,7-methylenedioxyflavanone, 5,2′,3′-trihydroxy- 7-methoxyflavanone, 5,3′-dihydroxy-7,2′- dimethoxyflavanone, 3,5,2′,3′-tetrahydroxy- 7-methoxyflavanone and 3,5,3′-trihydroxy- 7,2′-dimethoxyflavanone зэрэг нэгдлүүд агуулагдаж байгааг то дорхойлжээ [7].

1–р хүснэгтээс харахад нарийн навчит цахилдагийн үндсэн дэх флавоноид, кум арины агууламж нь зөвхөн үндэс төдийгүй газрын дээд хэсэгдэх бусад биологийн идэвхт бодисуудаас харьцангуй их хэмжээгээр агуулагдаж байлаа.

Хүснэгтээс харахад Aнисны навчинд флавоноид 0.9±0.01 (P≤0.05), кумарин 5.00±0.08 (P≤0.05), алкалоид 0.61±0.02 (P≤0.05), аргаах бодис 30.49±0.85 (P≤0.05) агуулагдаж байна.

Тэхийн шээгний навчинд хийсэн тооны шинжилгээний дүнгээс харахад аргаах бодис 14.70±0.20 (P≤0.05), флавоноид 18.16±0.18 (P≤0.05), кумарин 3.31±0.20 (P≤0.05), байлаа.

Тооны шинжилгээний үр дүнд Хар үрт чаргайн навчинд кумарин 4.45±0.08, флавоноид 8.28±0.02, аргаах бодис 6.22±0.02, нийт хандлагдах бодис 30.00±1.00 агуулагдаж байлаа.

Дагуурын хэрээн нүдний навчинд агуулагдах зарим биб-уудын тооны шинжилгээгээр кумарин 4.04±0.05, аргаах бодис 3.72±0.02, флавоноид 5.15±0.05, агуулагдаж байлаа. Хоруу чанарын судалгааны үр дүн: Хос шивүүрт улааганы хурц хоруу чанарыг тодорхойлохдоо уг ургамлын усан хандыг 1:5 харьцаагаар 32-40 гр жинтэй Walb үүлдрийн 10 цагаан хулгана дээр В. Б. Прозоровскын хурдавчилсан аргаар сүүлний хураагуур судсанд тарьж, К.К. Сидровын ангилалаар то дорхойлоход (LD50) нь 1.6 г/ кг буюу хоруу чанар багатай байлаа. Хар үрт чаргайн хурц хоруу чанарыг тодорхойлохдоо уг ургамлын усан хандыг 10:6 харьцаагаар 30-38 гр жинтэй Walb үүлдрийн 10 цагаан хулгана дээр В. Б. Прозоровскын хурдавч илсанаргаар сүүлний хураагуур судсанд тарьж, К.К. Сидровын ангилалаар то дорхойлоход (LD50) нь 43.9 г/ кг буюу хоруу чанар нэн багатай байлаа.Анисны навчны хурц хоруу чанарыг тодорхойлохдоо уг ургамлын усан хандыг 1:8 харьцаагаар 28-38 гр жинтэй Walb үүлдрийн 16 цагаан хулгана дээр В. Б. Прозоровскын хурдавч илсанаргаар сүүлний хураагуур судсанд тарьж, К.К. Сидровын ангилалаар то дорхойлоход (LD50) нь 3.35 г/ кг буюу хоруу чанар нэн багатай байлаа. Нарийн навч ит цахилдагны хурц хоруу чанарыг то дорхойлохдоо уг ургамлын ус анхандыг 1:5 харьцаагаар 32-40 гр жинтэй Walb үүлдрийн 10 цагаан хулгана дээр В. Б. Прозоровскын хур давч илсан аргаар сүүлний хур аагуур судсанд тарьж, К.К. Сидровын ангилалаар то дорхойлоход (LD50) нь 2.7 г/ кг буюу хоруу чанар нэн багатай байлаа.

ДҮГНЭЛТ: Нарийн навчит цахилдагны үндэс болон газрын дээд хэсэг дэх биологийн идэвхт бодисуудын агууламжийг тодорхойлоход үндсэнд аргаах бодис 5.08 %, кум арин 9.96 %, флавоно ид 8.07 %, алкалоид 0.15 %, газрын дээд хэсэгт аргаах бодис 0.01%, флавоноид 6.96 %, кумарин 2.34 % агуулагдаж байна. Анисны навч индаргаах бодис 30.49 %, флавоно ид 0.90 %, алкалоид 0.61 %, кум арин 5.0 % агуулагдаж байна. Тэхийн шээгний навч инд бодис 14.70 %, флавоно ид 18.16 %, кум арин 3.31 %, мөчрөнд аргаах бодис 5.37 %, флавоноид 9.18 %, кум арин 0.86 % агуулагдаж байна. Хар үрт чаргайн навчинд аргаах бодис 6.22 %, флавоноид 8.28 %, кумарин 4.45 % агуулагдаж байна. Дагуурын хэрээн нүдний газрын дээд хэсэгт аргаах бодис 3.72 %, флавоноид 5.15 %, кум арин 4.04 % агуулагдаж байна. Хос шивүүрт улааганы газрын дээд хэсгээс 1:5 харьцаатайгаар бэлтгэсэн ус анханд нь хоруу чанар багатай, Нарийн навчит цахилдаг, Хар үрт чаргай, Анис зэрэг ургамлууд нь хоруу чанар нэн бага байгаа нь цаашид эдгээр ургамлуудын түүхий эдийг эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэхэд .

Ном зүй

НОМ ЗҮЙ
1. Лигаа У., Даваасүрэн Б., Нинжил Н. “Монго л орны эмийн ург амлыг өрнө дорны анагаах ухаанд хэрэглэхүй”. УБ: “JKC printing”; 2006.
2. Ламжав Ц., Дор жжанцан Д., Цэрэнбалжир Д. Монго л орны эмийн ург амал. Улсын хэвлэлийн газар. Улаанбаатар, 1971.
3. Энхжаргал Д., Баясгалан Б., Пүрэвсүр эн С.Эм ийн ург амал судлал. УБ: “Эрхэс” хэвлэлийн газар; 2004.
4. Санчир Ч., Батхүү Ж., Болдсайхан Б. Монго л орны ашигт ург амлын зур агт лавлах. УБ, 2003.
 
Танилцаж нийтлэх санал өгсөн : БУ-ны доктор С.Бадамцэцэг


Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 798
Судлаачдын бусад өгүүлэл
Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага, ©  2012.
Вебийг бүтээсэн Слайд ХХК