Сүүлийн жилүүдэд хүүхэд залуучууд хөдөлмөрийн насны хүмүүсийн (ихэвчлэн эрэгтэйчүүдийн) дунд бөөрний түүдгэнцэрийн үрэвсэл (БТҮ) улам ихсэх хандлагатай болж сургуулиас завсардах, хөдөлмөрийн чадвар алдалт, эндэгдлийн гол шалтгааны нэг болсон нь эмч, судлагчдын анхаарлыг ихээхэн татах боллоо. БТҮ-1963 онд 10000 хүнд 11,2 тохиолдож байсан бол 1976 онд 14,8 болж (5, 16, 21) 1986 оны байдлаар 4130 хүүхдийн 12,3%-д уг змгэг илэрсний зэрэгцээ (9), БТҮ-тэй өвчтөний 86% нь залуучууд, дунд хирийн насны хүмүүст (28) тохиолдож, сүүлийн үед настай хүмүүс ч өвчлех болжээ (10). Улаанбаатар хотын хүүхдийн клиникийн төв эмнэлэгт 1965—1969 онд хзвтэж эмчлүүлсэн бөөрний эмгэгтэй хүүхдийн 67,5% (26), 1974—1979 онд 61,8% нь БТҮ-тэй (3) байжээ. 1985 оны БНМАУ-ын хүн амын өвчлөлийн судалгаагаар БТҮ хавагнах хам шинжийн хамт бөөр, шээс, бэлгийн замын өвчний дотор 34,3%-г эзэлж байгаа нь уг өвчин манайд ихээхэн элбэг тохиолдож байгааг гэрчилж байна. Ийнхүү элбэг тохиолддог БТҮ нь бүрэн төгс эмчилгээгүй, бөөрний архаг дутмагшлын (БАД) үндсэн шалтгааны нэг болдог (15, 17). БТҮ-ийн ямар хэлбэр байгаагаас хамааран 2—20 жилийн дотор БАД үүсдэг (13) бөгөөд БАД-ын 50.% нь БТҮ-тэй холбоотой гэж (11) үзэж байна. Сүүлийн жилүүдэд БТҮ-ийн эмгэг жамын эмчилгээг бүрэн шийдэх боломжгүйг харгалзан уг эмгэгийг үүсгэх шалтгааныг судлаж урьдчилан сэргийлэх арга замыг эрж хайх нь зүйтэй гэж 1986 оны Бүх холбоотын нефрологчдын III их хурал, 1986 оны социалист орнуудын хүүхдийн эмч нефрологч нарын IVих хурал, мөн 1987 оны Бүх холбоотын дотрын эмч нарын XIX их хурлаас үзжээ. БТҮ нь халдвар харшлын гаралтай бөгөөд үүсгэдэг шалтгаанаас нь хамааруулан түүнийг халдварын ба халдварын бус гаралтай гэж хоёр хуваадаг. Халдварын гаралтай БТҮ-г үүсгэгч гол шалтгаанд цус задлах стрептококк (А бүлэг), стафилакокк, пневмококк болон бусад микробуудаар үүсдэг архаг голомтот халдварууд болох гүйлсэн булчирхайн архаг үрэвсэл, шүд хорхойтох өвчин, арьсны идээт үрэвслүүд, амьсгалын дээд замын үрэвсэлт өвчнүүд, буглаа, дунд чихний архаг идээт үрэвсэл зэрэг өвчнүүд зонхилох хувийг эзэлдэг (14, 7, 11, 24, 26, 29, 30). Энэхүү архаг голомтот халдваруудаар өвчилснөөс хойш 7—21 хоногийн дараа БТҮ үүсдэг. Ер нь янз бүрийн халдварууд нь БТҮ-г үүсгэх шалтгааны 90 гаруй хувийг эзэлдэг (4). Вьетнамд БТҮ-н 56,8% нь арьсны идээт өвчнөөр, 28,6% нь чих хамар хоолойн архаг голомтот өвчнөөр (11), Москвад 32% нь амьсгалын дээд замын үрэвслээр, 18,% нь гүйлсэн булчирхайн үрэвслэзр (7), Ленинградад 59,6% нь архаг голомттой халдвараар, (4), Карагандад 33,3% нь гүйлсэн булчирхайн хурц архаг үрэвслээр (24) тус тус үүсчээ. Үүнээс үзэхэд БТҮ-г үүсгэх янз бүрийн халдварууд харилцан адилгүй байгаа нь ажиглагдаж байна. Манайд 1973 онд БТҮ-тэй 150 хүүхдэд хийсэн судалгаанаас (26) үзэхэд 13,3,% нь гүйлсэн булчирхайн хурц, 23,9% нь архаг үрэвсэлтэй, 27,3% нь шүд цоорох өвчтэй байжээ. Энэ нь халдварын гаралтай БТҮ манайд ямар байгааг эргэж харах шаардлага байгааг харуулж байна.
БТҮ үүсэхэд вирусийн гаралтай халдварууд (халдварт шар, салхин цэцэг, улаанбурхан, гахай хавдар гэх мэт) ихээхэн нөлөөлдөг (24, 23). БТҮ-тэй 162 хүүхдийн 2/3 нь амьсгалын дээд замын вирусын гаралтай өвчинтэй байжээ (24). 1973 онд манайд хийсэн судалгаагаар БТҮ-тэй 150 хүүхдийн 27% нь салхин цэцгээр өвчилсний улмаас бөөрний эмгэгт өртжээ (26,27).
БТҮ нь сүрьеэ тэмбүү зэрэг халдварт өвчний үед илрэхийн зэрэгцээ Шенлейн Генохын өвчний үед хавсран тохиолддог, БТҮ-ийн шалтгааны 17%-ийг халдварт өвчин эзэлж байна (7). 1973 онд БТҮ-тэй 150 хүүхдийн 1,3% нь Шенлейн Генохын өвчний гаралтай байжээ (27). Тэгтэл 1967 онд Шенлейн Генохын өвчин Улсын хүүхдийн клиникийн эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн хүүхдийн 0,34 %-г эзлэж байсан бол 1987 онд 2,6% болтлоо өсчээ (25). Үүнээс үүдэн Шенлейн Генохын өвчин БТҮ үүсэхэд хэрхэн нөлөөлж байгааг тогтоох асуудал зүй ёсоор шаардагдаж байна.
Өнөөдөр манайд халдварт шар, сүрьеэ, тэмбүү зэрэг халдварт өвчнүүд буурахгүй байгаа нь БТҮ үүсэхэд ямар нэг хэмжээгээр нөлөөлж байна гэдэг нь эргэлзээгүй.
БТҮ-ийн 10% орчим нь тухайлбал цус, сийвэн юүлэх, урьдчилан сэргийлэх тарилга хийхэд болон төрөл бүрийн харшлын үед үүсдэг. БТҮ-ийн 7% нь янз бүрийн хар шилтай (7), 2% нь вакцин хийлгэсэнтэй холбоотой (4) үүсдэг. Мөн төрөл бүрийн хордлого, архи уух, тамхи татах, бөөр шээсний замын төрөлхийн гажиг хөгжил, бие галбир, удамшлын шалтгаантай холбоотой БТҮ үүсдэг (18, 2, 19).
Бөөрний эмгэгтэй 805 хүүхдийн 33% нь БТҮ байсны гуравны хоёр нь бөөр шээсний замын эрхтэний, 4% нь бөөрний судасны гажиг хөгжилтэй байжээ (6). 1986 онд Ленинградын хэсэг судлагчид (19) 112 өрхийг удмын зургаар нь судлаж үзэхэд БТҮ-тэй 87 хүүхэд илэрсний 25 нь хүүхдийн эцэг, эх, төрөл, төрөгсөд нь БТҮ-тэй байжээ. ЗХУ, БНАГУ, БНСЧСУ, БНУАУ, БНМАУ-ын сүүлийн 10 жилд явуулсан хамтарсан судалгаагаар (8) БТҮ-н удамшлын шалтгааныг нарийвчлан судлах шаардлагатай байгаа нь тогтоогджээ.
БТҮ үүсэхэд төрөлтийн болон эмэгтэйчүүдийн эмгэгүүд нэлээд нөлөөтэй (12). Манай оронд энэхүү эмгэгүүд БТҮ үүсэхэд хэрхэн нөлөөлж байгаа нь одоогоор судлагдаагүй байна. Гэвч амьдралд өргөн тохиолддог дээр дурдсан халдварт болон халдварт бус шалтгаануудын нөлөөгөөр хүн бүр БТҮ-ээр өвддөггүй. Энэ нь юуны түрүүнд хувь хүний ажил амьдралын нөхцөл, нас, хүйсний онцлог, биеийн эсэргүүцэл, мэдрэх чадвараас хамаардаг. Тухайлбал хэтэрхий даарах нь БТҮ-н шалтгааны 12,2/%-ийг эзэлдэг (4). БТҮ-ээр эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдээс 2—3 дахин их өвчилдөг (21, 22, 28).
В.К.Серкова, Т.Ф.Мазур болон бусад судлагчдын (20) үзсэнээр БТҮ-тэй 300 хүний 20% нь мэргэжлийн хортой нөлөөнөөс (хэт даарах 65%, доргион 15,%, удаан хугацаагаар зогсож ажилласнаас 6%) болж уг эмгэг үүсчээ.
Цаг уур, газарзүйн янз бүрийн бүсэнд орших 17 мянган хүүхдэд эпидемиологийн судалгаа хийж үзэхэд дунд болон нам уулын бүс, тал газар, үйлдвэрийн районд амьдардаг хүүхдүүдэд бөөрний эмгэг илүүтэй тохиолдож байна (1).
Нөгөө талаар бөөрний түүдгэнцэрийн хурц үрэвслийн (БТХҮ) 50% нь архаг хэлбэрт шилжиж хөдөлмөрийн чадвар алдалтын болон эндэгдлийн нэг шалтгаан болдог (22). БТХҮ-ээр өвдөөд насанд хүрсэн хүн 1 жилийн турш (хүүхэд 2 жилийн турш) хавагнан, цусны даралт нь ихсэж, шээсээр уураг (1 г/л дээш) ялгарч байвал архаг хэлбэрт шилжлээ гэж үздэг (22).
БТХҮ архагших нь өвчний эхлэл явц, эмнэлзүйн хэлбэр, өвчин үүсгэгчийн хоруу чанар, хурц үеийн эмчилгээний үр дүн, дэглэм сахилт зэрэг олон шалтгаанаас хамаардаг. БТХҮ-г архагшуулах шалтгаан манайд одоогоор судлагдаагүй байна.
Эрс тэс уур амьсгалтай, хангай, говь, тал хээр хосолсон өргөн уудам нутагтай, хот хөдөөгийн хүмүүсийн амьдралын нөхцөл ихээхэн ялгаатай манай орны хувьд БТҮ-ийн шалтгаан, түүнийг архагшуулах хүчин зүйлийг судлан урьдчилан сэргийлэх оновчтой арга боловсруулах асуудал эрүүлийг хамгаалахын тулгамдсан зорилтын нэг болж байна
2. У.Б.Балтаев, Б.Г.Тусупкалиев — Распространенность структура болезней мочевой системы у детей г. Актюбинска. В кн: Тезисы докладов IV симпозиума педиатров-нефрологов социалистических стран. -Москва 1986, с. 4.
3. О.В.Виноградский Принципы профилактики и диспансеризации больных с заболеваниями почек. Всесоюзный съезд нефрологов 3-й: Тезисы докладов. Киев, 1986, Т. 1, С 16.
4. Басбиш Батмунхийн. К характеристике диффузного гломерулонефрита у детей г УБ. в процессе динамического наблюдения и лечения: Дис. канд. мед. наук. УБ, 1979, с. 4—60.
5. В.Г.Григорьев, К.И.Журавлева, С.И.Рябов. К организация этапной специализированной помощи нефрологическим больным Сов. мед. 1977. № 11, с. 123—126.
6. Э.М.Дегтярега, В.В.Фокеева, О.Ю.Турпитко. Значение факторов предрасположенности в развитии гломерулонефрита у детей Всесоюзный съезд нефрологов, 3-й: Тезисы докладов-Киве 1986, Т. 1, с. 78.
7. А.А.Ефимова, С.Э.Шляхтина, В.П.Непомнящий и др. Эпидемиология болезной мочевой системы среди детсксго населения СССР. В кн: Тезисы докладов IV симпозиума педиатров-нефрологов социалистических стран. -Москва, 1986, с. 6—7.
8. М.С.Игнатова (СССР), П.Гросмани (ГДР) О.Павковчикова (ЧССР), М.Мельтения и Д.Шулер (ВНР), Э.Лувсандагва (МНР). Проблемы и перспективы научных исследований по детской нефрологии в ряде стран социалистического содружества. В. Кн: Тезисы докладов IV симпозиума педиатров-нефрологов социалистических стран. М. 1986, с. 7.
9. С.М.Кабулова, X.Д.Аминов Распространенность наследственных и врожденных нефропатии по данным массового обследования детей города Душанбе. Всесоюзный съезд нефрологов. 3-й: Тезисы докладов. -Киев, 1986. Т. 1. с. 27.
10. О.П.Кузнецова, П.А.Воробьев, Л.И.Дворецкий и др. Лечение острого гломерулонефрита у лиц пожилого возраста. Тер. арх. 1987. № 8. с. 128—130.
11. Ле-Нам-Ча, Чан-Динь-Лонг, Дан Нгует-Бинь. Течение и исход нефропатий по данным центрального института охраны здоровья детей Вьетнама в периоды 1974—1978 и 1981 -1984 годы.
В кн: Тезисы докладов IV симпозиума педиатров-нефрологов социалистических стран. -Москва, 1986, с. 52.
12. И. И.Логвинова. Математическая оценка факторов риска возникновения заболевании почек у детей. Всесоюзный съезд нефрологов, 3-й: Тезисы докладов Киев, 1986. Т. I, с. 100.
13. В.И.Наумова, И.Н.Потапова, М.М.Исаева. Выживаемость детей больных хроническим гломерулонефритом, в зависимости от клинико-морфологических проявлений. Всесоюзный съезд нефрологов. 3-й: Тезисы докладов, Киев, 1986, Т. 1. с 38—39.
14. А.П.Пелещук Практическая нефрология. Киев, 1974.
15. М.Я.Ратнер, В.В.Серов, В.А.Варшавский п др. Клинические и морфологические предикторы прогрессирования хронического гломерулонефрита Тер. арх. 1989, № 6, с. 14—18.
16. К.И.Рябов. Болезни почек Л, 1982. 427 с.
17. Н.Е.Савченко, В.С.Пилотович. Лечение больных хроническим гломеруло-нефритом в стадии почечной недостаточности В кн: Нефриты. Серия Медицины, 1982, № 11 С. 40—55.
18. В.П.Смурова, А.В.Папаян, В.И.Лисатова и др. Диспансеризация детей из семей с нефропатиями. В кн: Тезисы докладов IV симпозиума педиатров-нефрологов социалистических стран,
Москва 1986, с 13.
19. А.П.Серга, А.В.Папаян, В.П.Смурова, Изучение семей, где имеются больные гломерулонефритом. Всесоюзный съезд нефрологов, З-й: Тезисы докладов. Киев, 1986. Т. 1, с. 123.
20. В.К.Серкова, Т.Ф.Мазур, Н.И.Пилявская и др. Влияние некоторых факторов риска на течение гломерулонефрита. Всесоюзный съезд нефрологов. 3-й: Тезисы докладов. Киев, 1986, Т. 1. Киев, 1986, С. 122—123.
21. Е.М.Тареев Хронический гломерулонефрит, В кн: Основы нефрология под, ред. Е. М. Тареева. М. 1972, с. 350—404.
22. Е. М. Тареев Клиническая нефрология. М, 1983, т. 1, 413 с.
23. Р.Г.Фидимояов, Е.Г.Невраева, 3.Г.Апросина: Инфекция вирусом гепатита. В как возможный фактор риска развития гломерулонефрита. Всесоюзный съезд нефрологов, 3-й: Тезисы докладов. Киев, 1986, Т. т. с. 135
24. В.А.Цай, Н.Е.Подгайная, И.А.Егорова, Факторы риска, заболеваний почек у детей. Всесоюзный съезд нефрологов. 3-й: Тезисы докладов. Киев, 1986, Т. 1. С. 137.
25. Д.Цэдэнбал, Д.Алтанцэцэг. Хүүхдийн судасны цусархалт үрэвслийн тархалт, эмнэлзүйн зарим асуудал, АУДэС-ийн багш нарын эрдэм шинжилгээний 31-р бага хурлын илтгэлийн хураангуй УБ. 1989. хууд. 151—153.
26. Цэдэнбал Дүгэржавын: Некоторые клинико-биохимические особенности тече^ ния острого диффузного гломерулонефри-та у детей в Монголии. Дис. канд. мед, наук, -Л, 1973. с. 178.
27. Д. Цэдэнбал. Хүүхдийн гломеруло нефрит. УБ 1980. 150 х.
28. Г.П.Шульиев, Н.И.Гилунова, Л.И.Кроткова Клиническая оценка структуры гломерулонефрита. XIX Всесоюзный съезд терапевтов: Тезисы докладов. Москва, 1987, с. 421—422.
29. Glassoer R.J Jmmunologic mechanisms of renal disease Eds C.B.Nilson, B.M.Brenner, J.H.Stein New York 1979. P 255-322
30. Heptinstall R.H. Pathology of the kidney (ED. R.H.Heptinstall Boston) 1983 vol1, p 479-518
