Монголын Анагаахын Сэтгүүлүүдийн Холбоо (МАСХ)
Инноваци - Шинэ Санаа, Шинэ Нээлт, 2009, 2(6-2)
Эмнэлгийн мэргэжилтний ёс зүй, хариуцлагын шинэ хандлага
( Шүүмж, эргэцүүлэл )

Б.Баярт1 ,  С.Төгсдэлгэр 2

1-Төрийн захиргаа удирдлагын газар, ЭМЯ, 2-Нийгмийн эрүүл мэндийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газар , ЭМЯ, 

 
Оршил

Хариуцлага гэсэн үг нь эрүүл мэндийн салбарт түгшүүр дагуулсан үг болсон нь нууц биш юм. Учир нь энэ үг “Буруутан хэн бэ? Түүнийг хэрхэн шийтгэх вэ?” гэсэн утгатай болоод удаж байна. Ийм ч учраас манай салбарт өөрөөсөө бурууг холдуулах, бие биенийхээ буруутай үйл ажиллагааг нуун далдлах, биеэ өмөөрөх хандлага ноёрхож, энэ нь эрүүл мэндийн тогтолцоог улам бүр доройтуулж, “авилгад их өртсөн, эрүүл бус” салбар нэгэнт болгоод байна.

Иймээс бид эрүүл мэндийн салбар дахь ёс зүй, хариуцлагын тухай ойлголтыг шинээр дахин тодорхойлох шаардлага зайлшгүй гарч ирж байгаа юм.

Ер нь эмнэлгийн мэргэжилтний ёс зүй, хариуцлагатай холбоотой гомдол өдөр бүр гарч байгаа нь эрүүл мэндийн тогтолцооны бодит байдал болсон төдийгүй хүн амын боловсролын түвшин дээшлэхийн хирээр улам нэмэгддэг болох нь хөгжингүй улс орнуудын жишээнээс тод харагдаж байна.

Анх 1999 онд АНУ-ын Анагаах ухааны хүрээлэнгээс эрхлэн гаргасан “Хүн бүр алдаа гаргадаг” сэдэвт тайланд эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний алдаанаас учирч буй хор уршгийн талаар илэн далангүй өгүүлж, АНУ-ын эмнэлгүүдэд эмч, эмнэлгийн мэргэжилтний алдаанаас болж жилд нас барч байгаа хүний тоо онгоцны сүйрэл, автын осол, хөхний өмөн ба ДОХ-оор нас барч буй хүний нийлбэр тооноос их байгааг дурьдсан нь олон нийтийн бухимдлыг төрүүлсэн мэдэгдэл болж байжээ. Гэвч энэхүү тайланд мэргэжлийн ёс зүй, хариуцлагатай холбоотой алдааг багасгах шинэ хандлагыг бий болгох санаачилга дэвшүүлсэн нь үнэлж баршгүй ач холбогдолтой байв. Бид ч гэсэн дэлхий нийтээр хүлээн зөвшөөрсөн энэхүү хандлагыг салбартаа хэрэгжүүлж эхлэх цаг нэгэнт болжээ.

Хүн төрөлхтний түүх, соёлыг сөхөхөд “буруутныг олж, шийтгэх” арга барил түгээмэл байсан нь ажиглагддаг. Эрүүл мэндийн салбарт ч “буруутныг олж, шийтгэх” арга барил үндэс сууриа бэхжүүлж чаджээ. Төвөгтэй асуудлыг илрүүлэхэд хамгийн хялбар шалтгаан буюу алдаа гаргасан хүнийг тогтоож, түүнд хариуцлага тооцох нь асуудлыг шийдвэрлэсэн мэт харагдуулж, нөгөө талаас хохирогчийн сэтгэл ч амардаг байна. Гэвч энэ нь уг асуудал үнэхээр алга болсон гэсэн үг мөн үү? Дахин ийм алдаа гарахгүй гэхийн баталгаа болж чадах уу? Буруутай этгээдийг шийтгэснээр асуудал алга болдоггүй гэдгийг ХХ зууны дунд үед агаарын тээвэр болон атомын энергийн салбарт хүлээн зөвшөөрч бидний өнөөдөр “шинэ” гээд байгаа хандлагыг даруй хагас зуун жилийн өмнөөс нэвтрүүлсэн байна.

Энэхүү шинэ хандлагыг “тогтолцооны хандлага” ч гэж нэрлэдэг. Уламжлалт аргын дагуу алдаа гаргасан хүнийг илрүүлж, шийтгэснээр асуудлын шийдвэрлэлт дуусдаг бол тогтолцооны хандлага нь хүнийг гаргасан алдааг шалтгаан бус, харин шинж тэмдэг хэмээн үзэж, уг шинж тэмдэг буюу алдаа ямар шалтгааны улмаас гарсан болохыг тогтоохыг зорьдог. Тогтолцооны хандлагын онцлог нь хүн бүр алдаа гаргадаг ба алдаа давтагддаг,  алдаа олон шалтгаантай ба эдгээрийн зарим нь эмнэлгийн мэргэжилтний хяналтаас гадуур оршдог гэдгийг хүлээн зөвшөөрдөг ба алдаа гарахад хүргэсэн бүх шалтгаанд дүн шинжилгээ хийж, дахин ийм алдаа гарахаас сэргийлэхийн тулд бүтэц, зохион байгуулалтын өөрчлөлт хийхийг зорьдог.

Тухайлбал, хэдхэн жилийн өмнө Их Британид өвчтөний эрүүл бөөрийг тайрч, эмгэгтэйг нь үлдээснээс болж өвчтөн удалгүй бөөрний дутагдлаар нас барсан ноцтой асуудал гарч, тухайн үед хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нэлээд ширүүн маргаан үүсч, эцэстээ мэс засал хийсэн эмч бүх бурууг өөр дээрээ хүлээсэн хэрэг гарсан байна. Манайд ч гэсэн өвчтөний гэмтсэн хөл тайрах гэж байгаад эрүүл хөлийг тайрч байсан асуудал үүсэж байсныг та бүхэн санаж байгаа байх.

Уламжлалт аргаар бол энэ асуудал эмчийг шийтгэснээр дуусгавар болох байсан. Гэвч Их Британий эрүүл мэндийн байгууллагын магадлан итгэмжлэлийн хорооноос алдаа гарсан үндсэн шалтгааныг тодруулж, хагалгааны өмнө мэс засал хийх эрхтэн дээр тэмдэглэгээ хийгээгүйгээс, урд шөнө нь жижүүртэй хоносон эмчийн анхаарал буурсанаас, мөн өвчтөний шинжилгээний баримтыг дутуу бүрдүүлснээс алдаа гарсныг тогтоон, цаашид ийм төрлийн алдаанаас сэргийлэхийн тулд “Буруу эрхтэн дээр, буруу өвчтөнд, буруу хагалгаа хийхээс сэргийлэх удирдамж”-ийг боловсруулжээ. Энэхүү удирдамжийн дагуу мэдээ алдуулалт хийхийн өмнө өвчтөнөөс өөрөөс нь хагалгаа хийх эрхтэнийг тодруулж, өвчтөний бие дээр арилдаг бэхээр тэмдэглэгээ хийх, рентген зураг зэрэг дүрс оношлогооны баримтуудыг давхар шалгах, зүслэг хийхийн өмнө мэс заслын багийн бүх гишүүдийг оролцуулан хэн гэдэг хүнд ямар хагалгаа хийх гэж буйгаа дахин ярилцах шаардлага тавьдаг болсон.

Мөн судалгаагаар урд шөнө нь жижүүртэй хоносон эмчийн анхаарал 50 гр архи уусан хүнийхтэй ижил хэмжээгээр буурч, 2 хоногийн дараа ч гэсэн анхаарал сарнисан хэвээр байдгийг тогтоосон тул эмч нарыг долоо хоногт 48-аас илүү цаг ажиллахыг хориглож, жижүүртэй хоносон эмч нараар маргааш нь хагалгаа хийлгэхгүй байхыг зөвлөмж болгожээ.

Удирдлагын шинжлэх ухаанд “93 ба 7 хувь”-ийн дүрэм гэж байдаг. Энэ нь аливаа тогтолцоонд гарч буй алдааны 93 хувь нь тухайн тогтолцооны бүтэц, үйл ажиллагаа, харин 7 хувь нь хүний буруутай үйл ажиллагаатай холбоотой гардаг ба хүний буруутай үйл ажиллагаатай холбоотой алдааны тал нь тухайн хүний сургалт, ур чадварын дутмаг байдлаас шалтгаалдаг гэсэн дүрэм юм. Алдааны ихэнх нь ийнхүү тогтолцооны шалтгаантай гэдгийг мэдсэн атлаа бид яагаад “буруутныг олж, шийтгэх” дуртай байдаг юм бол? Магад энэ нь нийлмэл асуудлыг энгийн аргаар шийдвэрлэх хүн төрөлхтний хүсэл эрмэлзэлтэй холбоотой болов уу.

Хариуцлагыг дээшлүүлэх тогтолцооны хандлагыг төлөвшүүлэх нь хувь хүнийг хариуцлагаас бүрэн чөлөөлнө гэсэн үг хараахан биш юм. Харин буруутныг олж шийтгэснээр асуудлыг хаах биш, нэг алхам урагшилж алдаа гарахад хүргэсэн тогтолцооны шалтгааныг илрүүлж, түүнийг залруулах замаар дахин ийм алдаа гарахаас сэргийлнэ гэсэн үг юм.

Хариуцлагыг дээшлүүлэх тогтолцооны хандлагыг төлөвшүүлэхэд эмнэлгийн мэргэжилтнүүд шийтгэлээс айж эмээхгүйгээр өөрийн гаргасан алдааны талаар сайн дураар мэдэгдэх орчин бүрдүүлэхээс эхэлнэ. Эхэндээ хүмүүс мэдээллийг өөрийнх нь эсрэг ашиглахаас айж, гаргасан алдааны талаар мэдээлэхээс зайлсхийх нь ойлгомжтой.

Иймд бид асуудлыг шийдвэрлэхийг хүсч л байгаа бол мэдээллийг нэр хаяггүй авч, нууцлалыг нь хангах, мэдээллийн дагуу ямар нэгэн шийтгэл ногдуулахгүй байх нь зүйтэй. Агаарын тээвэрт яг ийм арга хэрэглэдэг ба нисгэгчид гарсан алдааны талаар нэр хаяггүй мэдээлж, чанарын хяналтын алба алдааны мэдээний сан бүрдүүлж, дүн шинжилгээ хийх замаар ноцтой буюу түгээмэл гарч буй алдааны төрлүүдийг тогтоон, эдгээрээс сэргийлэх бүтэц, зохион байгуулалтын өөрчлөлтийг төлөвлөдөг байна.

Хариуцлагыг дээшлүүлэх тогтолцооны хандлагыг төлөвшүүлэхийн зэрэгцээ үйлчлүүлэгчдээс гарч буй гомдлыг шийдвэрлэх шинэлэг аргуудыг нэвтрүүлж, асуудлыг шүүхэд хүрэхээс наана шийдвэрлэхийг эрмэлзэх нь зүйтэй. Үүнд эвлэрүүлэн зуучлах аргыг дэлхийн бусад улс орнуудад түгээмэл хэрэглэж байна.

Эвлэрүүлэн зуучлах гэдэг нь гуравдагч этгээдийн тусламжтай маргалдагч талуудыг нэг ширээний ард суулгаж, харилцан бие биенээ ойлгон эвлэрэхэд нь туслах зорилготой үйл явц юм. Эмнэлэгт эвлэрүүлэн зуучлах үйл ажиллагааг ёсзүйн асуудал хариуцсан мэргэжилтэн буюу нийгмийн ажилтан голдуу эрхлэн явуулдаг байна.

Ер нь, эмнэлгийн үйл ажиллагааны талаарх гомдлын дийлэнх нь эмнэлгийн мэргэжилтнүүд үйлчлүүлэгчдэд мэдээлэл дутуу өгсөн буюу харилцааны алдаа гаргасантай холбоотой байдгийг маш олон судалгаанаас харж болно. Мөн гомдол гарсан даруйд өөрийн үзэл бодлыг илэрхийлэх боломжийг үйлчлүүлэгчид олгож, эмнэлгийн мэргэжилтний зүгээс нөхцөл байдлыг тайлбарлах, уучлалт хүсэх төдийд гомдлын ихэнх хувь нь шийдвэрлэгддэг болохыг бусад улс орны туршлага харуулж байна. Учир нь, ихэнх үйлчлүүлэгчдэд шүүхийн зарга үүсгэх нь хэн хүний нэгэн адил төвөгтэй санагддаг ба тэд тухайн нөхцөл байдал яагаад үүссэнийг ойлгох, тэдэнд тохиолдсон зүйл бусдад бүү тохиолдоосой гэх үүднээс өөрсдийн дуу хоолойг бидэнд хүргэхийг хүсдэг. Иймээс эвлэрүүлэн зуучлагч эмнэлгийн мэргэжилтнийг өмөөрсөн байдал гаргахгүйгээр тухайн үйлчлүүлэгчид тохиолдсон явдалд харамсч байгаагаа илэрхийлж, үзэл бодлын зөрүү байвал түүнийг тайлбарлаж, алдаа гарсан бол уучлалт хүсч, үйлчлүүлэгч маргааныг хэрхэн шийдвэрлэхийг хүсч байгааг нь тодруулж, цаашид алдааг хэрхэн залруулах талаар харилцан тохиролцоонд хүрэхийг зорих нь зүйтэй.

Бидний өдөр тутмын ажлын хариуцлагыг дээшлүүлж, эрүүл мэндийн салбарын хөгжлийг түргэсгэх, сэтгэл ханамжыг сайжруулахад дээр бичсэн “шинэ” санаанууд та бүхний ажил хэрэгт тус болж, тусгалаа олно гэдэгт бид итгэж байна.

 


Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 6232
Судлаачдын бусад өгүүлэл
Зохиогчийн эрх хуулиар хамгаалагдсан. Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага, ©  2012.
Вебийг бүтээсэн Слайд ХХК