Монголын байгал цаг уурын янз бүрийн бус нутгийн сум сууринд оршин  суугцдын хэрэглэж байгаа ундны усны найрлагын үндсэн элементүүдийн агууламжийг хүн амын дунд тархмап байж болох зүрх судасны болон хоол боловсруулах, шээс ялгаруулах системийн зарим өвчний илрэлтийн байдалтай харьцуулан судлаж, үр дүнг картограмм, циклограммын аргаар боловсруулах, эрүүл ахуйн үнэлгээ дүгнэлт өгөх зорилготой байв.

Судалгааны арга:

Судлагаанд 1960-1992 онд ЭАХНСУИ, ЭАХС-ын байгууллагууд, Усны бодлогын хүрээлэнгийн лабораториудад хийсэн усны 14035 дээжийн , 8 төрлийн, давтагдсан тоогоор 1090766 үзүүлэлт шинжилгээний дүнг ашиглав. Улсын засаг захиргааны нэгжид хамаарах сум, суурин , аймгийн төвийг судалгааны нэгж объектоор сонгон авч холбогдох материалуудыг объект тус бүрээр нэгтгэн статистик аргаар боловсруулж, сум cуурин, бүсээр үр дүнг 17 хүснэгт, 7 картограммаар харуулсны 9 хүснэгтийг сонгон авлаа.

Судалгааны дүн :

Ерөнхий эрдэсжилтийн 80 орчим хувийг 6 төрлийн ион эзлэх бөгөөд тэдгээрийг усны найрлагыг тодорхойлогч үндсэн элементүүд гэнэ. Үүнд катионоос натри, кальци, магни, анионоос хлорид, сульфад, гидрокарбонатын ионууд ордог. Эрүүл ахуйн талаас авч үзвэл тэдгээрийн дотроос кальци, магни, хлорид, сульфатын ионууд нь хүний амьдралд чухал үүрэгтэй биоидэвхт элементүүд юм. Үүнээс үндэслэн судлагаанд ундны усны найрлага дахь кальци, магни, хлорид, сульфатын ионууд, катион анионы бүтэц, хатуулагийг нийт хэмжээ, еренхий эрдэсжилт гэсэн 8 үзүүлэлт, хүн амын дунд тохиолдож байгаа. Зүрхний ишеми (410-414), цусны даралт ихсэх (400-404),  атеросклероз (440) , тэдгээрийн илрэлтийн нийлбэр дүн, гастродуоденит (535), халдваргүй гастроэнтерит, колит  (561), цөс шээсний замын чулуужих өвчнүүд (574, 592, 594), тэдгээрийн  илрэлтийн нийлбэр дүн гэсэн 9 үзүүлэлт нийт 17 үзүүлэлтийг авч судлав.

Ундны усны үндсэн найрлагыг улсын хэмжээнд,сум, газар зүйн бүсээр судласан дүн

Ундны усны ундсэн найрлагыг улсын хэмжээнд тогтоох судлагаанд сум, аймгийн төв бүгд 338 нэгж объект хамрагдсан. Нэгж  объектод 7-50 удаагийн шинжилгээгээр ерөнхий эрдэсжилт, натри-кали, кальци, магни, хлорид, сульфат, гидрокарбонатын агууламжийг тодорхойлсон дүнг ашиглан катион, анионы бүтцээр нь ялган картоциклограмм боловсруулсан. Картоциклограмм нь тухайн аймгийн сумдад ямар ангилал төрлийн , ямар элемент давамгайлсан хэр зэрэг эрдэсжилттэй ус хүн амын хэрэгцээнд ашиглагдаж байгааг харуулна.

Хүн амын унд ахуйд ашиглагдаж байгаа усны ерөнхий эрдэсжилтийн дундаж агууламжийг газар зүйн муж тус бүрээр нэгтгэн 1 дүгээр хүснэгтэд харуулав. Дорнодын талархаг мужид хамаарах сум,суурингийн хүн ам хамаарах их эрдэсжилттэй (1199,9±13.2), Хангай-Хэнтийн уулархаг мужид хамаарах сумдын хүн ам хамгийн бага эрдэсжилттэй (491,3±1.5) усыг хэрэглэж байна. Унд ахуйн усны чанарыг ерөнхий үзүүлэлтүүд УСТ 900-92-ын дагуу тус бүрээр авч үзвэл (2 дугаар хүснэгт) судлагдсан нийт сумдын 79.3%-д хүн ам эрдэсжилтээр хэвийн, эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон ус хэрэглэж байна. Харин Дорнодын талархаг мужийн сумдын 70.7%-д, Говийн мужийн сумдын 40.5%-д эрдэсжилт ихтэй, эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгуй ус хэрэглэж байна.

Унд-ахуйн усны найрлага дахь кальцийн дундаж агууламжийг сум тус бүрээр гаргаж, тархалтыг улсын хэмжээнд харуулсан картограмм боловсруудах зорилгоор сумдыг ундны усных нь кальцийн агууламжаар 5 бүлэгт хуваан ангилсан.  (3 дугаар хүснэгт).

Үүнд:

1 бүлэгт -25.0 мг/дм3 хүртэл сальци агуулсан буюу эрүүл ахуйн нормоос бага кальцитай ус хамаарна.

2 бүлэгт - 61 0-75.0 мг/дм3

3. бүлэгт - 76.0-100.0 мг /дм3 хүртэл кальци агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон кальцитай ус хэрэглэдэг.

4 бүлэгт - 101.1-ээс дээш кальци агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй, кальци ихтэй ус хэрэглэдэг сумдыг хамааруулав. Судлаачдын тогтоосноор хүн хоногт хэрэглэх кальцийнхаа 10-25%-ийг ундны уснаас авна. Судлагааны дүнгээс авч үзвэл нийт сумдын 95%-д кальцийн агууламжаар  эруүл ахуйн шаардлагад тохирсон, харин 32%-д кальци багатай, 1,7% кальци ихтэй, нийт 5%-д кальцийн агууламжаар хүн ам эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.

Унд-ахуйн усны найрлага дахь магнийн дундаж агууламжийг сум тус бүрээр гаргаж, картограмм боловсруулах зорилгоор мөн сумыг ундны усных нь магнийн агууламжаар 5 бүлэгт ангилав.

(4 дүгээр хүснэгт). Үүнд:

1 бүлэгт - 10.0 мг/дм3 хүртэл магни агуулсан буюу эрүүл ахуйн нормоос бага магни агуулсан ус хэрэглэдэг

2 бүлэгт  11.0-20.0 мг/дм3

3 бүлэгт  21.0-30.0 мг/дмЗ хүртэл тус тус магни агуулсан буюу магнийн агуулгаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон ус хэрэглэдэг.

4 бүлэгт 31.0-40.0 мг/дм3-ээс их магни агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй магни ихтэй ус хэрэглэдэг сумдыг хамааруулав. Ундны усны магнийн агууламжийн доод хязгаар 10.0 мг/дм3-аас багагүй, дээд хязгаар 30.0 мг/дм3-ээс ихгүй байх шаардлагатай. Судлагаанаас авч үзвэл нийт сумдын 61.0%-д хүн ам магнийн агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон усыг хэрэглэж байна. Харин 6.0%-д магни багатай, 33.0%-д магни ихтэй буюу нийт 39.0%-д хүн ам магнийн агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.

Хүн амын унд ахуйд ашиглагдаж байгаа усны ерөнхий эрдэсжилтийн дундаж агууламжийг газар зүйн муж тус бүрээр нэгтгэн 1 дүгээр хүснэгтэд харуулав. Дорнодын талархаг мужид хамаарах сум, суурингийн хүн ам хамгийн их эрдэсжилттэй (1199.9+13.2), Хангай-Хэнтийн уулархаг мужид хамаарах сумд байна. Унд ахуйн усны чанарыг ерөнхий эрдэсжилтээр УСТ-900-92-ын дагуу сум бүрээр авч үзвэл (2 дугаар хүснэгт) судлагдсан нийт сумдын 79.3%-д хүн ам эрдэсжилтээр хэвийн, эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон ус хэрэглэж байна. Харин Дорнодын талархаг мужийн сумдын 70.7%-д, Говийн мужийн сумдын 40.5%-д эрдэсжилт ихтэй, эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.

Унд-ахуйн усны найрлага дахь калüöийн дундаж агууламжийг сум тус бүрээр гаргаж, тархалтыг улсын хэмжээнд харуулсан картограмм боловсруулах зорилгоор сумдыг ундны усных нь кальцийн агууламжаар 5 бүлэгт хувааж ангилав. ( 3 дугаар хүснэгт)

Үүнд:

1. бүлэгт - 25.0 мг/дм3 хүртэл кальци агуулсан буюу эрүүл ахуйн нормноос бага кальцитай ус хэрэглэдэг.
2. бүлэгт - 51.0-75.0 мг/дм3
3. бүлэгт- 76.0-100.0 мг/дм3 хүртэл калыди агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон кальцитай ус хэрэглэдэг.
4. бүлэгт - 101.1- ээс дээш калыди агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй, кальци ихтэй ус хэрэглэдэг сумдыг хамааруулав. Судлаачдын тогтоосноор хүн хоногт хэрэглэх кальцийнхаа 10-25%-ийг ундны уснаас авна. Судалгааны дүнгээс авч үзвэл нийт сумдын 95%-д калüöийн агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон, харин 3.3%-д кальци багатай, 1,7%-д кальци ихтэй, нийт 5%~д кальцийн агууламжаар хун ам эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглýж байна.

Унд-ахуйн усны найрлага дахь магнийн дундаж агууламжийг сум тус бүрэýр гаргаж, картограмм боловсруулах зорилгоор мөн сумдыг ундны усных нь магнийн агууламжаар 5 бүлэгт ангилав. (4 дүгзэр хүснэгт). Ү¿нд:

1. бүлýгт - 10.0 мг/дм3 хүртэл магни агуулсан буюу эрүүл ахуйн норìîîñ бага магни агуулсан ус хэрэглэдэг.
2. бүлýгт - 11,0-20.0 мг/дм3
3. бүлýгт - 21,0-30.0 мг/дм3 хүртэл тус тус магíи агуулсан буюу магнийн агуулгаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон ус хэрэглэдэг.
4. бүлýгт - 31.0-40.0 мг/дм3 хүртýë
5. бүлýгт - 41,0 мг/дм3-ээс их магни агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй магни ихтэй ус хэрэглэдэг сумдыг хамааруулав. Ундны усны магнийн агууламжийн доод хязгаар 10.0 мг/дмЗ -ээс багагүй, дээд хязгаар 30.0 мг/дмЗ-ээс ихгүй байх шаардлагатай. Судлагаанаас авч үзвýл нийт сумдын 61.0%-д хүн ам магнийн агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон усыг хэрэглэж байна. Харин 6.0%-д магни багатай, 33,0%-д магни ихтэй буюу нийт 39.0%-д хүн ам магнийн агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.

Унд-ахуйн усны найрлага дахь хлоридын дундаж агууламжийг сум тус бүрээр гаргаж, картограмм боловсруулах зорилгоор сумдыг 5 бүлэгт ангилав. (5 дугаар хүснэгт) Үүнд:

1. бүлэгт - 150.0 мг/дм3 хүрзл
2. бүлэгт - 151,0=250.0 мг/дм3
3. бүлэгт - 251 „0-350.0 мг/дм3 хүртýл тус тус хлорид агуулсан буюу хлоридын агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон ус хэрэглэдэг.
4. бүлэгт - 351.0-450.0 мг/дм3
5. бүлэгт - 451.0-ээс дээш хлорид агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй, хлорид ихтэй ус хэрэглэдэг сумдыг хамааруулав. Хлорид нь байгалийн ямар ч усанд байж болох бөгөөд амтлагдах хязгаар хүртэл хэмжээгээр агуулагдаж байхад хүний эрүүл мэндэд хор нөлөөгүй гэж үзнэ. Манай улсад ундны усны хлоридын агууламжийн зөвшөөрөгдөх дээд хязгаарыг УСТ 900-92-д 350.0 мг/дм3-ээр тогтоосон байдаг. Судлагааны дүнгээс авч үзвэл нийт сумдын 94.7%-д хүн ам хлоридын агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.

Унд-ахуйн усны найрлага дахь сульфатын дундаж агууламжийг сум тус бүрээр гаргаж, картограмм боловсруулах зорилгоор сумдыг 5 бүлэгт ангилав (6 дугаар хүснэгт) Үүнд:

1. бүлэгт - 125.0 мг/дм3

2. бүлэгт - 126.0-250 мг/дм3
3. бүлэгт - 251.0-375.0 мг/дм3

4. бүлэгт - -376.0-500.0 мл/дм 3 хүртэл тус тус сульфат агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсрн ус хэрэглэдэг.
5. булэгт- 501,0 мл/дм 3  - ээс дээш сульфат агуулсан буюу эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй сульфат ихтэй ус хэрэглэдэг сумдыг хамааруулав. Сульфат нь байгалийн усны эрдэс давсны үндсэн хэсэг бөгөөд амтлагдах хязгаар хүртэл агуулагдаж байхад хүний эрүүл мэндэд хор нөлөөгүй байдаг. УОТ 900-92-д сульфатын зөвшөөрөгдөх дээд хязгаарыг 500,0 мг/дм3 –ээс ихгүй байхаар тогтоожээ. Судлагааны дүнгээс үзэхэд нийт 96.7%-д хүн амд сульфат ихтэй эрүүл ахуйн шаардлагад тохирсон  3.3%-д сульфат ихтэй эрүүл ахуйн шаардлагад тохироогүй ус хэрэглэж байна.

Ундны усны эрдэсжилтийн хэлбэлзлийг хүн амын холбогдох дүн

Хүн амын дунд тохиолдож байгаа зарим өвчний тархалтын судлагаанд сум, суурин, аймгийн төв нийт 385 нэгж обьект хамрагдсан.

Ундны усны ерөнхий эрдэсжилтийн хэмжээ100.0 мг/дм3-ээс багасах нь хүний биед ус давсны тэнцвэрт байдлыг алдагдуулна. Судлаачдын тогтоосноор ундны усны ерөнхий эрдэсжилт 200.0-400 мг/дм3 байх нь хамгийн тохиромжтой гэж үздэг. УСТ 900-92-д ерөнхий эрдэсжилтийн зөвшөөрөгдөх хязгаарыг 1000.0 мг/дм3-ээс ихгүй байхаар тогтоожээ. Ундны усны эрдэсжилт хэт бага байхад хүн амын дунд жин буурах, булчин хатингарших, кальцийн дутагдал, бамбайн үйл ажиллагаа хямрах, зүрх судасны өвчнөөр нас баралт ихсэх зэрэг эмгэг байдлууд үүсдэг.

Хүний биед 1000.0-1500.0 гр кальци агуулагдах бөгөөд үүний 99.0% нь араг ясанд байдаг. Хэвийн үед хүн хоногт 1,0 гр кальци хэрэглэх бөгөөд түүний 25-50% нь гэдсэнд шимэгдэнэ. Кальцийн биологийн ач холбогдлыг дараах байдлаар ойлгож болно. Үүнд: Кальци нь мэдрэл, булчингийн үйл ажиллагаанд оролцоно. Булчингийн агшилтын үед кальци булчингийн ширхэгийн гадна байрладаг саркоплазмын тороос гарч сулралтын үед эргэж орно. Кальци нь эсийн хуваагдах процесст сунгагч нөлөө үзүүлнэ. Мөн ферментийн системд идэвхжүүлэх нөлөө үзүүлснээр эсийн мембранд нэвчиж, эсийн амьсгалах процесст оролцдог.

Кальцийн чөлөөт ионы хэмжээ ихсэхэд дараах эмгэгүүд илэрнэ. Үүнд: Бөөрний сувганцарт кальцийн давснууд тундасжиж, шээс үүсгэх ажиллагааг хямруулж ихээр шээлгүүлнэ. Мөн бөөрннй чулуу үүсгэдэг. Мөн булчин сулрах, өтгөн хатах  рефлексүүд сулрах зэрэг мэдрэл булчингийн үйл ажиллагааны өөрчлөлт гарна. Кальци төв мэдрэлийн системд нөлөөлснөөс гутранга болох, дотор муухайрах, бөөлжүүлэ); зэрэг шинж тэмдэг илэрн.

 Тэрээр ходоодны шүүс ялгаруулалтыг ихэсгэснээс ходоодны хүчил ихэснэ.

Ходоодны шархлаа өвчнийг архаг гиперкальцемитэй холбоотой гэж зарим эрдэмтэд үздэг (Дж.Сильва, П.Р.Пэннелл). Кальци ихсэх нь зүрхний хэмийн алдагдлын хориг үүсгэх бөгөөд цусан дахь кальци 3.75 ммоль/л-ээс ихэсвэл зүрх гэнэт зогсох аюултай.

Кальцийн ион дутагдахад татах рефлексүүд ихсэх, арьс, үс, хумс өөрчлөгдөх, катарант үүсэх, зүрхний үйл ажиллагаа дутагдалд орох зэрэг шинж тэмдгүүд илэрнэ. Зөөлөн буюу кальци, магнийн агуулга багатай ус хэрэглэдэг хүний биед хүнд металлуудын үзүүлэх хорт нөлөөлөл нэмэгддэг.

Хүний биед 20-30 гр магни агуулагдана. Түүний 50% нь ясанд, үлдэх хэсгийн ихэнх нь эсийн дотор агуулагдана. Сийвэнд магни 0.5 ммоль/л-ээс доош бол магнийн дутагдалд орно. Магнийн биологийн ач холбогдлыг дараах байдлаар илэрхийлж болох юм. Үүнд: магни нь зүрсний булчингийн үйл ажиллагаанд агших, сулрах механизмд оролцоно.( магни -АТФ) Мөн зүрхний эсүүдэд явагдах исэлдэх, нийлэгжих болон зөөвөрлөх процесст оролцоно. (Г.Эххгорн, Peck, Ray). Английн эрдэмтдийн судласнаар зүрхний өвчнөөр нас барагчдын зүрхний булчинд агуулагдах хэмжээ 12­-15% бага байжээ. (B.Chipperfield, Y.R.Chipperfield) Зөөлөн ус хэрэглэдэг хүмүүсийн зүрхний булчингийн эд эсэд агуулагдах магнийн хэмжээ хатуу ус хэрэглэдэг хүмүүсийнхээс 6%-иар бага байжээ. (Anderson ,бусад). Магни дутагдахад дүйнгэ, анивчих, хий үзэгдлийн байдалд орох, чичрэх, татах, мэдээ муудах, зүрхний цохилт олшрох зэрэг шинж тэмдгүүд илэрдэг. Магнийн дутагдал нь кальцийн дутагдалтай хавсран тохиолдож болдог. Ундны усны найрлага дахь кальци, магнийн нийлбэр хэмжээг мг-экв/дм-ээр илэрхийлснийг хатуулагийн нийт хэмжээ гэдэг. Хатуулагийн нийт хэмжээнд магни 30%-иас хэтрэхгүй байх шаардлагатай. Хатуулагийн нийт хэмжээ ихсэх нь берилии, бор, кадми, кали, натри зэрэг 12 элементийн хэмжээг нэмэгдүүлэх нөлөөтэй байдаг. Хатуулаг ихтэй ус хэрэглэдэг хүмүүсийн дунд бөөр, шээсний замын чулуужих өвчин нутагшмал хэлбэрээр тохиолддог болохыг судлаачид тогтоожээ. Хүн хоногт хэрэглэж байгаа хоол хүнсний бүтээгдэхүүнээс хангалттай хэмжээгээр магни авч чаддаггүй. Хүнсний бүтээгдэхүүнд агуулагдах магнийн дөнгөж 30% биед шингэдэг. Харин ундны усан дахь кальци, магни нь ууссан ионы хэлбэрээр байх учраас 100% шингэдэг. (Nordin et all) Хоол хүнсэнд агуулагдах фитат, аминхүчлүүд зэрэг органик бодисууд нь магни болон бусад элементүүдтэй нэгдэж тэдгээрийн шингэцийг бууруулна. Мөн магни, фосфор хүчлийн болон нүүрсхүчлийн давсуудтай нэгдэж усанд муу уусдаг нэгдлүүд үүсгэнэ. Хоол хүнсний бүтээгдэхүүнийг хадгалах, боловсруулах явцад магни алдагдана. Тухайлбал хоолыг чанахад (хүнсний ногоог ) 67%, хөлдөехөд 28-30%-иар магни алдана. ("Хроника ВОЗ" 1979)

Ундны усны ерөнхий эрдэсжилтийн хэмжээ ихсэх нь ходоодны үйл ажиллагаанд нөлөөлж шүүс ялгаралтыг ихэсгэх ба ус давсны тэнцвэрийг алдагдуулна. Мөн бие махбодид явагдах биохимийн болон метаболийн процесст эмгэгээр нөлөөлөх ба цангалтыг ихэсгэнэ. Ялангуяа сульфатын агууламж ихсэх нь гүйлгэх, туулгах нөлөөлөлийг үзүүлдэг. Эдгээрээс үндэслэн бид судлагаандаа хүн амын дунд нэлээд тархмал хэлбэрээр тохиолддог зарим өвчнийг сонгон авч өвчлөлийн сүүлийн 10 жилийн дүнг картограммаар харуулсан.

1 .Зурх судаасны өвчнөөс зүрхний ишеми, цусны даралт ихсэх, атеросклероз (400-404, 410,414,440)-ыг сонгон авч тэдгээрийн нийлбэр дүнг тухайн газар зүйн бүсэд хамаарах сум бүрээр

тооцож картограммд оруулахын тулд сумдыг өвчний илрэлтийн нийлбэр дүнгээр 5 бүлэгт ангилав. (7 дугаар хүснэгт).

Зүрх судасны өвчний илрэлтиин нийлбэр дүнгээр

1. бүлэгт - 10000 хүн амд 50 хүртэл
2. бүлэгт - 10000 хүн амд 51-100 хуртэл
3. бүлэгт - 10000 хүн амд 101-200 хүртэл
4. бүлэгт - 10000 хүн амд 201-300 хүртэл
5. бүлэгт - 10000 хүн амд 301-ээс дээш өвчлөлтэй сумдыг хамааруулав. Судлагдсан зүрх судасны өвчний илрэлтийн нийлбэр дүнгийн улсын дундаж 10000 хүн амд харьцуулснаар 100,4-4.29 байлаа. Судлагаанаас авч үзвэл нийт сумдын 64.8%-д эдгээр өвчин 10000 хүн амд харьцуулснаар 100 хүртэл 35.2%-д 101-ээс дээш тохиолдож байна. Сонгож авсан зүрх судасны эдгýэр өвчний хамааралтай эсэхийг корреляцийн коэффициентийг үнэлэх Пирсоны аргаар тооцоход дунд зэргийн урвуу (ху=-0.6) хамааралтай байлаа.

2 .Судлагаанд хоол боловсруулах ба шээс ялгаруулах
системийн өâчнүүдýэс гастродуоденит, халдваргүй
гастроýнтерит, колит, цөс, шээсний замын чулуужих өвчнүүд)
535, 561, 574, 592, 594)-ийг сонгон авч тэдгээрийн нийлбэр
дүнг сум бүрýэр нэгтгэн картограммд оруулах зорилгоор сумдыг өвчний илрэлтийн нийлбэр дүнгээр мөн 5 ангилав (8 дугаар хүснэгт) Хоол боловсруулах болон шээс ялгаруулах системийн өвчний илрэлтийн нийлбэр дүн

1. бүлэгт - 10000 хүн амд 100 хүртэл
2. бүлэгт - 10000 хүн амд 101-200 хүртэл
3. бүлэгт - 10000 хүн амд 201-300 хүртэл
4. бүлэгт - 10000 хүн амд 301-600 хүртэл
5. бүлэгт - 10000 хүн амд 601 -ээс дээш өвчлөлтэй сумдыг хамааруулав. Судлагаанаас авч үзвэл сонгож авсан хоол боловсруулах болон шээс ялгаруулах системийн өвчнүүдийн илрэлтийн улсын дундаж 10000 хүн амд харьцуулснаар 244.1 ±10.6 байна.

  Нийт сумдын 77.6%-д эдгээр өвчин 10000 хүн амд 300 хүртэл,                   22.4%-д 301-ээс дээш тохиолдож байна. Судлагдсан
 хоол боловсруулах болон шээс ялгаруулах системийн өвчний

 илрэлтийн нийлбэр дүнг ундны усны ерөнхий эрдэсжилтийн

ихсэлттэй. Хамааралтай эсэхийг корреляцийн коэффициентийг үнэлэх Пирсоны аргаар тооцоход сул шууд хамааралтай (ху= 0.12) байлаа.

Ундны усны үндсэн найрлагыг тодорхойлогч 6 элементийн агууламж сумдын эрүүл ахуйн шаардлага хангах байдлын хамаарлыг 9 дүгээр хүснэгтээр харуулав. Судлагаанаас авч үзвэл нийт сумдын 38.5%-д хүн ам эрүүл ахуйн шаардлагад (1*6 үзүүлэлтээр) тохирохгүй ус хэрэглэж байна. Үүнийг газар зүйн бүсээр авч үзвэл Дорнодын талархаг мужид хамаарах сумдын (41) 70.7%-д (29 сум) 1-5 үзүүлэлтээр , Говийн мужид хамаарах сумдын (74) 67.6%-д (50 сум), 1=6 үзүүлэлтээр, Алтайн уулархаг мужид хамаарах сумдын (47) 42.5%-д (20 сум) 1-4 үзүүлэлтээр , Хангай-Хэнтийн уулархаг мужид хамаарах сумдын (176) 17.6%-д (31 сум) 1-2 үзүүлэлтээр тус тус хүн ам эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.

Энэхүү судлагааны ажлын үр дүн нь анагаах ухаан, ус судлал, усан хангамжийн технологийг боловсронгуй болгох чиглэлээр судлагаа шинжилгээний ажлыг эрхлэн гүйцэтгэдэг болон сум орон нутгийн төрийн байгууллагын ажилтнуудын үйл ажиллагаанд практикийн чухал ач холбогдолтой мэдээлэл юм.

ДҮГНЭЛТ

1. Монгол улсын хэмжээнд нийт сумдын 38.5%-д хүн ам ундны усны үндсэн найрлагын нэг буюу хэд хэдэн үзүүлэлтээр эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй ус хэрэглэж байна.
2. Улсын хэмжээнд нийт сумдын 32.5%-д зүрх судасны зарим өвчнүүдийн (400-404, 410=414, 440) илрэлт сүүлийн 10 жилийн (1980-1989 он) дундаж 10000 хүн амд харьцуулснаар 101-ээс дээш тохиолдож байна.
3. Улсын хэмжээнд нийт сумдын 22.4%-д хоол боловсруулах болон шээс ялгаруулах системийн өвчнүүдийн (535, 561, 574, 592, 594) илрэлт сүүлийн 10 жилийн дундаж 10000 хүн амд харьцуулснаар 301-ээс дээш тохиолдож байна.

 4. Зурх судасны зарим өвчнүүдийн илрэлт нь ундны усны ерөнхий эрдэсжилтийн ихсэлттэй дунд зэргийн урвуу (ху—0.6) хамааралтай байна.

5. Хоол боловсруулах болон шээс ялгаруулах системийн зарим өвчнүүдийн илрзлт нь ундны усны ерөнхий эрдэсжилтийн ихсэлттэй шууд сул (ху-0.12) хамааралтай байна.

Дээрхи дүгнэлтээс үндэслэн:

1 .Улсын хэмжээнд ерөнхий эрдэсжилт, магнийн агууламжаар эрүүл ахуйн шаардлагад тохирохгүй устай сумдын усны чанарыг сайжруулах технологийн асуудлыг шийдвэрлэх

2. Ундны устай холбоотой өвчлөлийг тодорхой бүс нутагт гүнзгийрүүлэн судлах нь нутагшмал зарим өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх нийтийг хамарсан арга хэмжээний үндэслэлийг