1 Улсын Клиникийн Төв Эмнэлэг, 2 Эрүүл Мэндийн Шинжлэх Ухааны Их Сургууль
Катарактын ангилал нь клиникийн практикт өдөр тутамд тохиолдох катарактын зэргийг ялган тодорхойлох хэрэгцээнд үндэслэж байсан бол яваандаа офтальмологийн болон эпидемиологийн судалгааны чухал хэрэгсэл болж хувирсан. Болрыг анх офтальмоскопын тусламжтайгаар шинжилсэн мэргэжилтнүүдэд насжилттай хамааралтай болрын бүдэгшил нэг хэлбэрээр илэрдэггүй болох нь тодорхой байв. Тэд зөвхөн харсан зүйлээ л тэмдэглэхэд: гадар үеийн, цөмийн, арын субкапсуляр болон холимог катаракт зэргээр ялгарч гарч ирсэн байна. Эдгээр нь янз бүрийн хүмүүст, амьдралынх нь янз бүрийн цаг хугацаанд, мөн янз бүрийн өвчинтэй хамааралтай илэрч болох нь ажиглагдсан. Катарактын ангилал нь катарактын эцсийн эмчилгээг тусгадаггүй байв. Учир нь интра болон экстракапсуляр экстракци нь бүх катарактын үед хийдэг үр дүнтэй эмчилгээнд тооцогддог байв. Харин 1970-аад онд эрдэмтэд насжилттай хамааралтай катарактын биохимийн механизмыг тогтоох эрлийнхээ хүрээнд амьтны болроос хүний болор руу шилжин хүний болрыг судалж эхэлсэн. Энэ үед тэдэнд интракапсуляр аргаар авсан болрыг ангилах стандартчилсан арга боловсруулах шаардлага гарсан. Хожим нь тархвар судлаачид хувь хүний катарактын хэлбэртэй хамааралтай эрсдэлт хүчин зүйлүүдийг тогтоохыг зорьсон ба энэ үед амьд биеийн дотор (in vivo) катарактыг ангилах шаардлагатай болсон. Мөн тэр үед дэлхий дахинд сохролтын тэргүүлэх шалтгаан болсон катарактыг мэс заслын бус аргаар эмчлэх нь мэс заслын эмчилгээтэй харьцуулахад эрсдэл багатайгаас гадна эдийн засгийн хувьд үр ашигтай гэх мэдээлэл тархаж байв. Насжилттай хамааралтай катарактаас урьдчилан сэргийлэх эсвэл явцыг нь удаашруулахын тулд эм, витамин болон бусад мэс заслын бус эмчилгээний үр дүнтэй аргууд байдаг болохыг нотлох зорилгоор катаракт үүсэх хугацааг олох, хооронд нь ялгах систем боловсруулах шаардлага гарсан. Нүдний болрын бүдэгшлийг ангилах сүүлд боловсруулсан стандартчилсан ангилал нь мэс засалч эмч нарт болрын экстракапсуляр эктстракцын мэс заслыг төлөвлөх, факоэмульсификацын янз бүрийн тоног төхөөрөмжийг үнэлэх боломж олгосон. Smith болон бусад судлаачдын нийтлүүлсэн судалгааны үр дүнгээс харахад болрын бүдэгшлийн шинж чанар болон болрын цөмийн өнгө, мөн цайсан болрын механик дарагдалтын шинж чанар зэргийн хооронд статистикийн үнэн магадлалтай хамаарал байна. Тэдний олж тогтоосноор болрын тунгалаг бус байдал болон түүний өнгө нь бараантахын хэрээр цөмийн хатуурах байдал нэмэгддэг. Катарактын мэс засал хийхээс өмнө катарактыг ялгаж ангилах, ингэснээр тухайн тохиолдол тус бүрт мэс заслын арга барилыг тохируулан төлөвлөх боломжтой болохыг тэд зөвлөж байв.
Биомикроскопи болон ретроиллюминацын аргаар болрын бүдэгшлийн дүрс зургийг аван шинжээчдийн тусламжтайгаар үнэлэх, бүдэгшилтийн зэрэглэл тогтоох нь хөдөлмөр хүч зарцуулсан ажил юм. Хагас автомат үнэлгээний техникийг ашиглан бүдэгшилтийн зэрэглэлийг тогтоох оролдлогууд тодорхой амжилтанд хүрсэн. Klein BEK болон бусад судлаачид судалгаандаа өмнө нь Beaver Dam Study (BDS) судалгаагаар гаргасан өнгөт фото зургуудыг дижитал хэлбэрт шилжүүлж болрын “цөмийн хатуурлын” (NS) хагас автоматжуулсан индекс гаргах техникийг боловсруулсан. Энэхүү индекс нь гэрэл сарниулах шинж чанар мөн цөмийн өнгө зэргээс хамааралгүй байв. Тэд дараах зүйлийг тогтоосон “болрын цөмийн хатуурлын индекс нь нас эсвэл хараатай хамааралтай байсан ч болрын [Beaver Dam Grade (BDG)]-ангилалтай харьцуулахад ялгаагүй байсан ба даамжралыг илрүүлэх давуу тал байсангүй”. Мөн тэд “бүдэгшилтийн зэрэг тогтоох шинжилгээнд сайтар сургагдсан мэргэжилтнүүд зургийн артифактын нөлөө болон болрын дүрсийн фокусын хэлбэлзэл зэргийг ялгаж чаддаг, зургуудыг харж найдвартай зэрэглэх чадвартай байдаг тул насжилттай хамааралтай өөрчлөлт болон даамжралыг илрүүлэх чадвартай” гэж тодорхойлсон. Шинжээчдийг сургах өртөг нэмэгдэж, чадвартай шинжээчдийг ажилд нь тогтоох бэрхшээлтэй болсон үед уг судалгаа болрын бүдэгшлийн зэргийг тогтоох шинжилгээг автоматжуулах зорилготой байсан байж болох юм. Klein болон бусад судлаачид болрын өөрчлөлтийг баримтжуулах фотографийн аргуудыг стандартчлах явцад учирч буй бэрхшээлүүдийн талаар чухал тэмдэглэл хийсэн. BDS судалгаандаа тэд “биомикроскопын зургийн камерын механик тохиргоог засах, гэрлийн гэрэлтүүлэгч шилийг тогтмол солих, хүүхэн харааг дээд хэмжээнд нь хүртэл өргөсгөх, мөн зурагчдын сургалтын хөтөлбөрийг стандартчлах замаар зургийн хальснаас хамаарах хэлбэлзэлийг бууруулахыг зорьсон. Хэдий тийм боловч гэрэлтүүлэг, зургийн хальсны боловсруулалт, бэхжүүлэлт, зургийн фокус, хүн тус бүрийн ба нэг хүний хэд хэдэн удаагийн зурган дээрх хүүхэн харааны хэмжээ зэрэг нь харилцан адилгүй байв. “Болрын бүдэгшлийн зэргийг тогтоох шинжилгээг үр дүнтэй болгох зорилгоор мэдрэлийн сүлжээг ашигласан. Энэ нь хүний хийсэн шинжилгээг үнэн зөв гэж тооцоод хүний шийдвэр гаргах арга барилд үндэслэсэн цахим сүлжээг ашигладаг арга юм. Ийм системын тусламжтайгаар хүний хийсэн шинжилгээний үр дүнтэй дүйцэхүйц үр дүнг компьютераар гаргах боломжтой гэж тооцсон байна. Гэвч болрын бүдэгшлийн зэргийг тогтоох хүний ажлыг машинаар орлуулах гэсэн 40 жилийн судалгааны эцсийн үр дүнд нүдээр харж шинжлэх аргыг хамгийн боловсронгуй аргад тооцсон хэвээр байгаа бөгөөд машины дутагдалтай талууд илэрхий байна.
Мэс заслын эмчилгээг насжилттай хамааралтай катарактын үндсэн эмчилгээ гэх хэдий ч дэлхийн олон газар мэс заслын амжилт хязгаарлагдмал байгаа бөгөөд катарактын эмчилгээнд мэс заслын бус, урьдчилан сэргийлэх аргууд илүү ирээдүйтэй харагдаж байна. ДЭМБ-ын тооцсоноор хүрээлэн буй орчны эрсдэлт хүчин зүйлсийг арилгах, катарактаас урьдчилан сэргийлэх эсвэл явцыг нь удаашруулах эм гаргах, эсвэл хоолны дэглэм боловсруулах явдал нь катарактыг эмчлэх өртөг багатай, илүү үр дүнтэй арга барил байж болох юм. Үүнтэй холбоотойгоор АНУын Нүд судлалын хүрээлэн болон бусад ижил төстэй сангийн агентлагууд катарактын шалтгаан болон эрсдэлт хүчин зүйлсийг илрүүлэх олон салбарыг хамарсан судалгаануудад ихээхэн ач холбогдол өгдөг. Эдгээр судалгаанууд нь катарактын зэргийг тогтоох үр дүнтэй аргуудыг хэрэглэх ёстой бөгөөд сүүлийн 20 жилийн хугацаанд катарактыг ангиллах хэд хэдэн системийг боловсруулаад байна. Эмнэлзүйн анхны судалгаанууд катарактыг илрүүлж тодорхойлох клиник үзлэгийн уламжлалт аргуудад үндэслэж ирсэн. Эдгээр судалгаанд болрын бүдэгшлийг баримтжуулах, бүдэгшилтийн зэргийг үнэлэх стандартчилсан аргуудыг ашиглаагүй байдаг. Катарактыг нарийвчлан үнэлэх субъектив болон объектив хэд хэдэн аргыг боловсруулсан байдаг. Зарим аргууд (тухайлбал Катарактын хамтарсан судалгааны групп (CCRG)-ын арга)-ыг in vitro-д тусгаарласан болрыг судлахад ашигладаг бол бусад аргууд (тухайлбал болрын бүдэгшлийн ангиллын систем (LOCS I to III)-ыг биомикроскоп эсвэл болрын фото зургийн тусламжтайгаар in vivo ашиглахад зориулагдсан. Мөн компьютержүүлсэн системын тусламжтайгаар зургаар эсвэл in vivo байдалд катарактын өвөрмөц шинж чанаруудыг үнэлэх аргууд байдаг. Эдгээр сист емыг (энэ талаар хожим нь хэлэлцэх болно) агшингийн судалгаануудад ашиглан катарактын тухай үнэн зөв, ижил үр дүн гаргах магадлал бүхий хэмжилтүүдийг хийдэг ба катарактын явцыг хянах үргэлжилсэн судалгаанд ч ашиглах боломжтой. Катарактыг нарийн зөв үнэлснээр насжилттай хамааралтай катарактын явцад янз бүрийн эрсдэлт хүчин зүйлс эсвэл катарактын эсрэг эмүүдийн үзүүлэх нөлөөг судлах боломжтой.
ДЭМБ нь катарактын хэд хэдэн ангиллын системыг боловсруулсан ба ДЭМБ-ын Катарактын ангиллал боловсруулах групптэй хамтран Хялбаршуулсан ангиллын системыг боловсруулсан. Энэ шинэ систем нь катарактын үндсэн хэлбэрүүд, тэдгээрийн эрсдэлт хүчин зүйлсийг судлах тархвар зүйн судалгаануудыг хөнгөвчлөх, катарактыг ангиллах олон улсын нэгдсэн системыг бий болгох, ингэснээрээ янз бүрийн хүн амд хийгдсэн судалгаанаас авсан өгөгдлийг хооронд нь харьцуулах, катарактын мэс засал хийлгэх шаардлагатай өвчтөнүүдийн тоог баримжаалж тооцоолох, үндэсний хэмжээнд хараагүйдлийн түвшинг тогтоосон судалгааны үр дүнтэй хослуулах зэрэг боломж өгнө. Энэхүү системд багц стандарт дүрс ашиглан катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох, эдгээр дүрсэд үндэслэн зэргийг оноогоор хэмжих зарчмыг тодорхойлсон байдаг. Харааны бэрхшээлтэй ихээхэн хүн амын бүлгийн дунд үнэлгээ хийх тохиолдолд ДЭМБ/PBL нүдний үзлэгийн бүртгэлийг ашиглан болрыг “болор харагдахгүй байна”, “илэрхий бүдэгшил” эсвэл “афаки” гэж үнэлдэг.
LOCS III системын дагуу гаргасан катарактын үнэн зөв ангилалыг ашиглан хийсэн судалгаанд зөвхөн хараа алдагдлаас гадна харааны чадал буурах явцад катарактын нөлөөллийг судалсан. Stifter ба бусад судлаачид “болрын цөмийн, гадар үеийн, арын субкапсуляр бүдэгшлийн нягт болон харах чадварын алдагдал, дан болон холимог катаракттай өвчтөнүүдийн унших чадварын хоорондын хамаарал”-ыг судалсан.Тэд “катарактын мэс заслын дараа харааны чадал болон унших чадвар сайжрах явдал болон LOCS III NC, NO ба P онооны хооронд статистикийн үнэн магадлалтай хамааралтай [p < 0.001)”, харин LOCS III C оноотой хамаарал багатай (p>05) болохыг тогтоосон. Мөн LOCS III P болон мэс заслын өмнөх харааны чадал (r = 0.6; p < 0.001), унших чадвар (r = 0.74; p < 0.001) болон максимум унших хурд (MRS;r =-0.77,-p < 0.001) зэргийн хооронд өндөр зэргийн хэсэгчилсэн хамаарлын коэффициент байгаа болохыг тогтоосон. LOCS III NO болон С оноонуудын хооронд статистикийн үнэн магадлалтай ч бага зэргийн корреляцийн коэффициентыг илрүүлсэн. LOCS III NC болон C оноонуудын хооронд статистикийн үнэн магадлалтай хамаарал ажиглагдаагүй. Мэс заслын өмнөх болон мэс заслын дараах LOCS III P оноо гуравтай тэнцүү эсвэл LOCS III NO ба NC оноо үйл ажиллагааны алдагдлыг заах буюу тавтай тэнцүү байх зэргийн хооронд статистикийн үнэн магадлалтай ялгаа байв. Катарактыг үнэн зөв ангилсанаар харах чадварын алдагдал болон унших чадварт нөлөөлөхүйц бүдэгшлийг илрүүлж, мэс засал хийхээс өмнө харааны сэргээн засалтын хөтөлбөрийг төлөвлөх боломжийг дээшлүүлнэ гэж судлаачид үзэж байна.
КАТАРАКТЫН IN VITRO АНГИЛЛЫН СИСТЕМ
Анх хэрэглэж байсан катарактын ангиллын системууд нь ИКЭК-ийн мэс заслаар нүднээс гаргаж авсан болрыг шинжилсэн байдал дээр тулгуурлаж байсан. Гадар үеийн ба субкапсуляр катарактын морфологийн шинжилгээг сайжруулах гэрэлтүүлгийн техник хөгжөөгүй байсан тэр үеийн үнэлгээний системууд нь гол төлөв чанарын үнэлгээ хийдэг байсан бөгөөд болорын цөмийн өнгө (NC)- ийг катарактын зэргийг үнэлэх индекс болгодог байв.
1976 онд хүний нүдэнд катаракт үүсэх механизмын талаарх ойлголтыг сайжруулах зорилгоор CCRG (Cooperative Cataract Research Group) байгуулагдсан. Үүнээс өмнө судлаачид болрын болон катарактын судалгаанд амьтны болрыг голчлон ашиглаж, амьтны болор нь хүний болрыг төлөөлөхүйц загвар мөн гэсэн ташаа ойлголттой байв. CCRG-ын зорилгуудын нэг нь болрын ангиллын системыг боловсруулж, цайсан болрын биохимийн болон биофизикийн шинж чанаруудыг судлах, улмаар тунгалаг болортой харьцуулах боломжийг дээшлүүлэх явдал байв. Энэ систем нь биохимийн, биофизикийн, анатомын болон эмгэг судлалын хамаарлыг илрүүлэх явдлыг хөнгөвчлөх зориулалттай байсан.
Анхны боловсронгуй ангиллын системыг 1978 онд боловсруулж, 1980 онд АНУ-ын CCRG-р батлуулсан. Хэдийгээр CCRG ангиллын систем нь нүднээс гаргаж авсан болрыг үнэлэх зориулалттай байсан ч зарим нүдний эмч нар энэ ангиллыг in vivo нөхцөлд ч тохирно гэж тооцдог байв. Тус ангиллын систем нь болрыг гадар үе болон цөм гэсэн хоёр бүсэд хувааж үздэг. Гадар давхаргыг анатомийн хувьд дараах 6 бүсэд хуваана: өмнөд субкапсуляр (SCA), арын субкапсуляр (SCP), өмнөд туйлын (CXA), экваторын (CXE), арын туйлын (CXP) мөн цөмийн дээд (SN) буюу гадар үе ба цөмийн төвд байдаг бүс. Цөмийн (N) бүсийг цааш задлаж хуваахгүй. Болрын тухайн бүс хэр зэрэг цайсныг ангиллын зэргийн доор нь тоон индексээр зааж өгнө. CXA, CXE, CXT ба SN бүсүүдийн хувьд гэвэл бүс тус бүрийг дөрвөн квадрант хэсэгт хувааж үзэх ба бүдэгшсэн талбайн хэмжээг заахдаа нилэнхүйдээ бүдэгшсэн квадрант хэсгүүдийн нийлбэр тоогоор тодорхойлно. Бүх хэсэг нилэнхүйдээ бүдэгшсэн тохиолдолд ч квадрант хэсгүүдийн тоог заана. Ингэхдээ 1-4 хүртлэх тоог ашиглана. SCA ба SCI’ бүсүүдийн хувьд бүдэгшлийн талбайг заахдаа бүдэгшсэн тайлбайг болрын экватор тойргийн 3%, 11%, 25%, 44%, 69% ба 100%-ийг төлөөлөх концентрик тойрог тус бүрийн хэмжээтэй харьцуулна. Хамрагдсан талбайг хувиар илэрхийлж доод талд нь бичнэ.
Болорт танигдахуйц анатомийн бүсүүд ялгарахгүй тохиолдолд болрыг боловсорсон гэж үзэх ба болор хөөсөн тохиолдолд хэт боловсорсон гэж тооцно. Болрын цөмийн бүдэгшлийг хамарсан талбайгаар нь бус харин нягтаар нь тодорхойлно. Нягтралын хэмжээг 1-4 хүртэлх зэргээр үнэлнэ. Ингэхдээ гэрлийн цацраг болрыг нэвтлэн хар өнгийн харах шилэн дээр дүрс үүсгэх явцад цөмийн бүдэгшил хэр зэрэг саад учруулж байгаа хэмжээг үнэлнэ. Индекс 1-тэй тэнцүү бол завсар-цацраг дүрс цайж бүүдийсэн, 2-той тэнцүү бол илүү их хэмжээгээр бүүдийсэн, 3 бол завсар-цацраг бараг бүрэн арилсан, 4 бол харах шилэн дээр завсарцацраг дүрс огт харагдахгүй. NS нь авсан болрын цөмийн цагаан өнгийн дэвсгэр дээр буух өнгийг илтгэх ба өнгийг үсгээр тодорхойлно: өнгөгүй, ‘vpy,’ ‘ру/ ‘y/ ‘dy,’ “vdy/ ‘br/ ‘bl’ (v - маш их, p - цайвар; y - шар; d - бараан; br - бор; bl - хар).21 Өөрчлөлтийн зэргийг бүс бүрт тусгайлан тодорхойлно. Жишээ нь урд, SN ба арын бүсэд гадар үеийн бүдэгшилгүй боловч CXE бүсийн тал орчим хувьд нь хамрагдсан, SCA-н 10% мөн SCI-н 20% дунд зэргийн хүнд NS ба хүнд зэргийн цөмийн катаракттай бол CXEjSCA^oSCPjoNiNSdy гэх; нэг квадрантад CXA, хоёр квадрантад CXI, SCI-н 44% бүдэгшсэн, маш бага хэмжээний NS эсвэл бүдэгшил байгаа бол CXA1CXP2SCP44NSpy гэнэ.
CCRG-н катарактын ангиллыг нүднээс нь гаргаж авсан болорт үнэн зөв үнэлгээ өгхөд хэрэглэнэ. Болрын өнгөт стерео зургийг тухайн болроос сканердаж дамжуулсан электрон микрографитай харьцуулахад CCRG-ын ангиллын системээр тогтоосон зэрэг мөн электрон микрограф дээр гарах анатомын өөрчлөлтүүд хоорондоо илэрхий төстэй байв. Мөн in vitro ангилал хийх явцад туршлагатай ба шинэ ажиглагч (intraobserver) хоорондын мөн ажиглагч дундын (interobserver) хоорондын ижил үр дүн гаргах чадвар сайн байсан боловч in vivo эсвэл завсрын гэрлийн тусламжтайгаар ангилах тохиолдолд сул байв. Факоэмульсификацын арга нь практикт нэвтэрч хиймэл болор суулгадаг болж ИКЭК аргаар болрыг гаргах мэс заслын тоо цөөрч, CCRG-ын ангиллын системыг хэрэглэх тохиолдол багассан. CCRG-ын ангиллын системыг хэрэглэсэн нэг тохиолдолд цөмийн өнгө ба бүдэгшлийн зэргийн хооронд маш бага хэмжээний хамаарал байгаа болохыг судлаач тэмдэглэсэн байна. Тэрээр цөмийн өнгөний өөрчлөлт (NC)-ийг катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох үзүүлэлтийн жагсаалтаас хасахыг зөвлөсөн байна.
IN VIVO КАТАРАКТЫН АНГИЛАЛЫН СИСТЕМ
Катарактын бүдэгшилтийн зэргийг in vivo үнэн зөв аргаар тогтоодог систем шаардлагатай болохыг хэд хэдэн хэвлэлд тэмдэглэсэн байдаг.
Катарактын дүрсийг ашиглан зэргийг нь тогтоохын тулд чанартай сайн фото зураг хэрэгтэй байв. Сайн фото зураг авах боломж бүрдсэнээр шинээр боловсруулсан катарактын ангиллын системуудын ижил үр дүн өгөх чадварыг шалгах хэрэгтэй болсон. Болрын ретроиллюминацын ба завсарт гэрлийн тусламжтайгаар авсан артифактгүй фото зураг гаргах фотографын техник хурдтай хөгжиж эхлэв. Болрын ангилал хийхэд хамгийн дөхөмтэй байж болох дүрсүүдэд Topcon SL-45 Scheimpflug хар цагаан завсрын гэрлээр авсан зураг, Neitz CTR ретроиллюминацын дүрс болон Zeiss завсрын гэрлээр авсан өнгөт фото зургууд орж байв. Дижитал дүрс гаргах технологи хөгжсөнөөр Scheimpflug болон ретроиллюминацын оптикийн аргуудыг дараах хоёр дижитал камерын системд нэгтгэн оруулсан нь: Nidek EAS-100029 ба Marcher Industries Case-2000. Аль аль хэрэгсэл нь катарактын зэргийг цөмийн нягтралын үндсэн дээр, гадар давхрага болон арын субкапсуляр катарактыг бүдэгшсэн талбайн эзлэх хувиар (хэрэгсэл эсвэл шинжээчийн тогтоосон босго үзүүлэлтийн дагуу дүрсийг “бинар” дүрс буюу тунгалаг ба бүдэгшсэн талбайн хэсгүүдэд хуваана) тогтоодог. Эдгээр дижитал хэрэгсэл нь чамин хийцтэй байхаас гадна шинжээч болон шинжилгээнд орж байгаа хүнд хэрэглэхэд хялбар байдаг. Мөн хальсан зураг авах ба угаах, стандартжуулах, хадгалах зэрэг хэрэгцээ байхгүй болсон. Цахим мэдээлэлтэй харьцах, түүнийг чиглүүлэх орчин үеийн техникийн тусламжтайгаар дижитал дүрсүүдийг боловсруулах боломжтой болсон.
Мөн биомикроскоп ашиглаж болох энгийн, боловсронгуй мөн стандартчилсан ангиллын системууд байна. Шинжээчийг LOCS системыг зөв ашиглах явдалд сургана. Өөрөөр хэлбэл, биомикроскопын тусламжтайгаар өвчтний болрыг ангилах эсвэл стандарт фото зургийг ижил шалгуур үзүүлэлтүүдээр нь үнэлнэ гэсэн үг.
Катарактыг in vivo ангилах ижил төстэй хэд хэдэн ангиллын системыг боловсруулсан байдаг. Систем тус бүрт болрын бүдэгшилтийн янз бүрийн зэргийг зааглах стандарт зургийг ашигладаг. Бэлтгэгдсэн шинжээч нь гэрэлтүүлгийн тодорхой нөхцөлд өвчтний болрыг стандарт зурагтай харьцуулж, болрын бүс тус бүр дэх бүдэгшлийн хэв шинж болон эзлэх талбайг тодорхойлж чадна. Янз бүрийн системын стандартын ангилалын тус бүрт ашиглах зургийн тоо, мөн насжилттай хамааралтай катарактыг тодорхойлох шинж чанар зэрэг нь харилцан адилгүй байна. Жишээ нь LOCS II системд нэг NC стандарт ба гадар давхаргын 5, арын субкапсуляр 4, цөмийн бүдэгшлийн (NO) 4 стандарт ашигладаг. LOCS III системд катарактын өнгө болон бүдэгшилтийн зэргийг тодорхойлоход цөмийн 6 стандарт, гадар давхаргын ба арын субкапсуляр катарактын зэргийг тодорхойлоход 5 стандарт ашигладаг. Wilmerн системд цөмийн 4 стандарт ашигладаг бөгөөд катарактын өнгөнд үндэслэн зэргийг тогтоохгүй. Оксфордын систем нь LOCS-н ерөнхий ангилалд орсон шинж чанаруудыг салгаж үнэлдэг. Оксфордын систем нь цөмийн өнгөний өөрчлөлтийн зэргийг тогтоодог ба цөмийн катарактын дүрсийн оронд Munsell-ийн өнгөт зураг ашигладаг. Sasaki болон түүний хамтрагчдын боловсруулсан Японы систем нь цөмийн катарактыг ангилах шинэ багц стандарт санал болгосон байдаг.
ОЛОН ХЭМЖЭЭСТ ХУВААРИЛАЛТ
LOCS гэх мэтийн орчин үеийн катарактын ангилал нь уламжлалт анатомийн нэр томъёо (цөмийн, гадрын, субкапсуляр) болон уламжлалт эмнэлзүйн үг хэллэг (склероз, манан, бүлингартах, бүдэгших) зэргийг ашиглан хөгшрөлтийн катарактын шинж чанаруудыг тодорхойлон, бүдэгшилтийн зэргийг тогтоодог. Гэвч эдгээр шинж чанар нь катарактын дүрсийг бүрэн дүүрэн илэрхийлж чадахгүйгээс гадна иймэрхүү нэр томъёонд үндэслэсэн ангилал нь хөгшрөлтийн катарактын эрсдэлт хүчин зүйлсийг бүрэн тодорхойлж чадахгүй.
Цөмийн катарактын олон янзын дүр төрхийг онцгойлон тодорхойлох шинж чанаруудын бүрдлийг бий болгохын тулд Getty болон түүний хамтрагчид олон хэмжээст хуваарийг ашигласан. Туршилтын сэтгэл судлаачид нарийн нийлмэл мэдрэмжүүдийг шинжлэх зорилгоор ашигладаг энэ аргыг катарактын дүрсийн үндсэн шинж чанаруудыг тодорхойлоход ашигласан. Энэхүү аргыг хэрэглэснээр бүх онцлог шинж чанаруудыг ач холбогдлынх нь дарааллаар тогтоож, шинээр илрүүлсэн шинж чанар тус бүрийг бусад шинж чанараас хараат бус байхаар баталгаажуулсан. Цөмийн катарактын өнгөт дүрсэд хийсэн олон хэмжээст хуваарийн шинжилгээгээр дараах есөн шинж чанарыг тогтоосон. Үүнд:
1. Боловсорсон ба гүйцэт бус боловсорсон катарактын хооронд нэг ялгаатай шинж чанар байна
2. Эрт үеийн цөмийн катарактыг тодорхойлох дараах дөрвөн шинж чанар байна:
- a) Аспектын харьцаа (өндрийн хэмжээг өргөний хэмжээнд харьцуулсан тоо)
- b) Арын хэсгийн манантсан байдал
- c) Үр хөврөлийн цөмийн тунгалаг байдал
- d) Цөмийн гаднах бүрхүүлийн тунгалаг байдал
3. Даамжирсан цөмийн катарактыг тодорхойлох дараах дөрвөн шинж чанар байна:
- a) Бүдэгшил
- b) Аспектын харьцаа
- c) Цөмийн өнгө
- d) Цөмийн дүрсийн урд болон хойд талуудын нэгэн жигд байдал
LOCS I, II ба III ангилалын систем АНУ-д өргөн хэрэглэгддэг ангиллын систем бол LOCS II эсвэл III бөгөөд эдгээрийг хэд хэдэн үндэсний ба олон улсын хамтарсан төсөлд ашиглаж ирсэн. LOCS нь стандарт зургийн багцыг лавлагаа болгон ашигладаг ба эдгээр нь гадар үеийн(C), арын субкапсуляр (P) бүс дэхь тунгалаг бус талбайн хэмжээ, мөн цөмийн бүс дэх цөмийн бүдэгшилт (NO)-ийн зэргийг тодорхойлдог. Түүнчлэн LOCS системд цөмийн өнгөний өөрчлөлт (NC)-ийг бүдэгшлээс тусад нь авч үздэг.
LOCS II системийг анх Үндэсний Нүд Судлалын хүрээлэнгээс санхүүжүүлсэн Насжилттай хамааралтай катарактын эрсдэлт хүчин зүйлсийн тохиолдол хяналтын судалгаанд ашиглах зорилгоор боловсруулсан. Судалгаанд катаракттай өвчтөнүүдийг хамруулж, катарактгүй хүмүүсийг хяналтын бүлэгт оруулсан. Судалгааны үзлэгийн үеэр нүдний эмч бүх өвчтний болрын бүдэгшлийн хэлбэр болон зэргийг ангилах ёстой байв. Энэхүү ангилсан үр дүн болон эпидемиологийн бусад мэдээллийг катарактын тодорхой хэлбэр үүсэхэд нөлөөлөх тархалтын эрсдэлт хүчин зүйлсийг тогтооход ашигласан.
LOCS I системд тэгээс (бүдэгшил байхгүй) 2 (илэрхий бүдэгшил) хүртэл ординаль тоогоор бүдэгшилтийн зэрэг эсвэл катарактын өнгөний өөрчлөлтийг илэрхийлнэ. Тэг оноо байгаа бол болрын бүдэгшил байхгүй; 1 оноо бол эрт үеийн бүдэгшил; 2 оноо бол катаракт гэсэн үг. Насжилттай хамааралтай болрын гадар үеийн бага хэмжээний өөрчлөлтүүд элбэг тохиолддог учраас гадар давхаргын бүдэгшлийн эрт үеийн өөрчлөлтүүдийг la болон lb ангиудад хувааж үздэг. la анги нь бага хэмжээний, эмнэлзүйн хувьд ач холбогдолгүй бүдэгшил; lb анги нь эрт үеийн гадар давхаргын катаракт юм.
Катарактын зэрэг хоорондын зааг ялгааг стандарт багц зургаар тогтоодог. Багц зураг нь дотроо цөмийн бүдэгшил (NO) , цөмийн өнгө (NC) зэргийг тодорхойлоход ашиглах завсарт гэрлийн тусламжтайгаар авсан нэг ширхэг өнгөт зураг, мөн арын субкапсуляр ба гадар давхаргын катарактын ангилалыг тогтооход ашиглах ретроиллюминацын аргаар авсан гурван ширхэг хар цагаан зургийг тус тус агуулсан байдаг. Стандарт зургуудыг 8 1/2x11 инчийн хэмжээтэй өнгөт хальсанд буулгаж, өвчтөнийг биомикроскопын дэргэд суулган баруун мөрнийх нь ард нүдний түвшинд гэрлийн хайрцган дээр байрлуулна. Шинжээч нь нүдний хүүхэн харааг нь өргөсгөсөн өвчтөнд шинжилгээ хийхдээ болрын байдлыг стандарт зурагтай харьцуулах боломжтой байх юм.
LOCS II нь LOCS I-ийн өргөжүүлсэн хувилбар бөгөөд гадар үеийн, субкапсуляр ба цөмийн бүдэгшлийн янз бүрийн зэргүүдийг хооронд нь ялгаж салгах зориулалттай. Уг аргад өнгөт стандарт фото зургуудыг ашиглах ба лавлагаа стандартын тоог нэмэгдүүлсэн байна. LOCS II нь цөмийн бүдэгшилтийг ангилах 4 стандарт, гадар давхаргын 5 стандарт мөн субкапсуляр катарактын 4 стандарт ашигладаг. Эдгээр стандарт нь зэрэг хоорондын зааг ялгааг гаргаж өгдөг.
Катарактын өнгөний зэргийг тогтоохдоо арын гадар үеийн-арын субкапсуляр рефлексыг цөмийн I (N1) стандарттай харьцуулна. Энэ нь LOCS I-тэй ижил стандарт юм. Шинжээч биомикроскопын завсарт гэрлийг өвчтөний харааны-тэнхлэгээс 45° байрлалд байрлуулж, завсрын гэрлийн өндөр болон тод байдлыг стандарт зурган дээрхтэй адилхан тохируулж, үзэгдэх талбайг бага зэрэг томруулж харна. Хэрэв болрын шар өнгө стандарттай харьцуулахад сул бол NC-г тэг; хэрэв ижил бол 1; хэрэв илүү гүн шар бол 2 гэж зэрэглэнэ. Катарактын бүдэгшилт (NO)-ийн зэргийг тогтоохдоо шинжээч нь цөмийн бүдэгшлийн дундаж хэмжээг тодорхойлж (SN–ы сарнилтын бүс дэх цөмийн нийт нягтрал), энэ нь тухайн цөмийн стандарттай тэнцүү эсвэл бага байгаа эсэхийг тогтооно. Тухайлбал, хэрэв дундаж NO нь стандартын NO-с их гэхдээ N1-с бага эсвэл тэнцүү бол N1 зэрэг гэж тооцно.
Болрын гадар давхрага (C)–ын ба арын субкапсуляр (P) бүдэгшлийг зэрэглэхдээ шинжээч нь бүдэгшлийн нийт талбай нь тухайн тохирох стандарт дээрх бүдэгшлийн нийт талбайтай тэнцүү эсвэл түүнээс бага байгаа эсэхийг тодорхойлно. Шинжээч нь тухайн төрлийн бүдэгшлүүдийг нийлүүлсэний үндсэн дээр C болон P бүдэгшлийн нийлбэрүүдийг төсөөлөн тооцоолдог. Бүдэгшсэн хэсгийн хэмжээг стандарт зурган дээрх бүдэгшсэн талбайн хэмжээтэй харьцуулж катарактын зэргийг тогтооно. LOCS ангиллын системээр гадар үеийн болон арын субкапсуляр катарактын бүсүүдийг дотор нь C болон P гэж тус тусад нь авч үздэг. C бүс нь Америкийн CCRG-н in vitro ангилал дахь SCA, урд туйлын, экваторын, ар туйлын ба SN бүсүүдийг багтаадаг ба P бүсэд SCP бүс багтадаг. Бүдэгшлийн хэлбэр тус бүрийг ангилах талаарх удирдамж бүхий маягтанд ангиллын үр дүнг тэмдэглэнэ.
LOCS II ангиллыг хэд хэдэн томоохон судалгаанд ашигласан хэдий ч түүнийг анх боловсруулж гаргасан Катарактын Эмнэлзүйн судалгааны төв болон Brigham & Women’s эмнэлгийн дэргэдэх Нүд судлалын төвийн мэргэжилтнүүд ангиллын системийг сайжруулж болох хэд хэдэн боломж байгааг тогтоосон. LOCS ангиллын хувьд дараах бэрхшээлүүд учирч байв: (1) цөмийн өнгөний (NC) зэргийг тогтоох хэмжилтийн хуваарь нь хэт жижиг бөгөөд бүдүүн баараг; (2) өнгөний зэргийг тогтоох удирдамжийг өнгөний үзүүлэлтүүдтэй холбоогүй (ж.нь, өнгөний дэвсгэр, цэвэр байдал ба гэрэлтэлт) учраас бусдыг сургах явц бэрхшээлтэй; (3) цөмийн катарактын эрт үеийн өөрчлөлтүүдийн (LOCS II системд NO гэх) талаар сайн тусгаж өгөөгүй; (4) бүх хэмжилтийн хуваарь дээрх хэмжих интервалууд нь тэнцүү биш, объектив хэмжилтүүдтэй зөвхөн шууд бус байдлаар хамааралтай, мөн катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох жижиг өөрчлөлтүүдийг зураглах боломжгүй, хэт өргөн хүрээтэй; (5) арын субкапсуляр катаракт (P)-ын зэргийг тогтоох хэмжилтийн хуваарьт түүний эрт үеийн өөрчлөлтийг тусгасан байдал хангалтгүй, хоёр стандартан дээрх P катарактын хамарсан талбайг тодорхойлох бэрхшээлтэй; (6) LOCS II ангиллын системд бүхэл тоо ашигладаг тул 95%-ийн хүлцэлийн хэмжээ их.
LOCS III ангиллын системийн хувьд дээр дурьдсан бүх бэрхшээлүүдийг харгалзан сайжруулсан хувилбар боловсруулах боломжтой болсон. 6 өнгө ба бүдэгшлийн стандарт ашиглан, мөн хэмжилтийн хуваарийн хэмжих интервалуудыг өнгөний шинж чанарын объектив хэмжилт ба харааны баримжаагаар үзэхэд ижил тэнцүү байхаар тогтоож, катарактын өнгөний өөрчлөлт(NC)-ийн хэмжилтийн хуваарийг өргөтгөсөн. Катарактын өнгөний өөрчлөлтийн тодорхойлолтыг өнгөний стандарт хэмжилтүүдтэй холбосноор стандарт багцын талаар бусдад заах нь хамаагүй хялбар болсон. Гадар давхрага (C)-ын болон арын субкапсуляр катаракт (P)-ын хэмжих хуваарийг нэг хэвийн, ашиглахад хялбар болгож, мөн ординаль тоо бус аравтын бутархай ашиглах замаар 95%-тай хүлцэлийн хэмжээг үлэмж хэмжээгээр багасгасан.
Ерөнхийдөө, зохицлын хувь болон “каппа” статистик индексийг хэмжиж үзэхэд LOCS I-III системыг ашигласан ангиллын системуудын ижил үр дүн өгөх чадвар сайн байна. Каппа статистик индекс 0.60-с их бол зохицол маш сайн гэсэн үг. LOCS II-г судалсан судалгаанд завсарт гэрлийн тусламжтайгаар катарактын гурван төрөл болон цөмийн өнгөний эмнэлзүйн ажиглалтын үеийн ажиглагч дундын ижил үр дүн өгөх чадварын дундаж үзүүлэлт 92%-95% (КАППА ИНДЕКС 0.65-0.76) хооронд байсан ба фото зургаас уншихад 92%-96%- тай (КАППА ИНДЕКС0.63-88) байв.12 Энэхүү үр дүн бусад судалгаануудаар ч батлагдсан.63 LOCS III системийн хувьд ажиглагч хоорондын ба шинжилгээ хоорондын 95%-ийн хүлцэлийн интервал 0.7 (NO), 0.6-0.7 (NC), 0.6-0.7 (C) ба 0.4-0.9 (P) байв.
LOCS системын талаар өгүүлсэн эрдэм шинжилгээний ажлуудад завсарт гэрлийн стандартчилсан үзүүлэлтүүдийг чухалчилсан байдаг. Саяхан хийгдсэн судалгаанд Kirwa ба бусад LOCS III-аар зэрэг тогтоох явцад завсарт чийдэнгийн тохиргоо харилцан адилгүй эсвэл буруу байх нь ямар нөлөө үзүүлж болохыг харуулсан. Тэдний дүгнэж буйгаар “гэрэлтүүлгийг нэгэн жигд түвшинд, завсрын хэмжээг тогтсон нэг түвшинд, мөн нэг л завсарт чийдэнг бүх хэмжилтэнд ашигласнаар LOCS III ангиллын системын дагуу болрын бүдэгшлийн зэргийг тогтоох субъектив шинжилгээний үр дүнг илүү оновчтой болгоно”. LOCS III-аар цөмийн бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох явдал нь завсарт гэрлээр харагдах болрын дүрсэнд цөмөөс буцаж сарнисан гэрлийн хүчний үнэлгээнээс хамаарах тул нүд рүү нэвтрэх гэрлийн хэмжээний өөрчлөлт (гэрлийн завсрын өргөнийг өргөсгөх замаар) нь цөмөөс буцаж сарних гэрлийн хэмжээг өөрчлөх ба цөмийн бүдэгшилтийн зэрэг ч өөрчлөгдөнө. Мөн үүний адилаар дээрх хэлбэлзлэлийн улмаас цөмийн бараан нөсөөнд шингэх цэнхэр гэрлийн хэмжээ өөрчлөгдөх тулд энэ нь цөмийн өнгөний зэргийг өөрчлөхөд хүргэнэ. Мөн ретроиллюминацын дүрсэн дэх улаан өнгийн рефлексын тод байдал, гадар давхрагын эсвэл субкапсуляр катарактаас өгөх сүүдэр нь зургийн ялгаралтанд нөлөөлж болно. Гэхдээ цөмөөс буцаж сарних гэрлийн үндсэн дээр цөмийн бүдэгшилтийн ба өнгөний өөрчлөлтийн зэргийг тодорхойлох шинжилгээтэй харьцуулахад бүдэгшсэн талбайн хэмжээг үнэлэх (ингэснээр LOCS III C болон P зэргийг тогтоох) явдалд дээрх рефлексийн тод байдал нөлөөлөх нь бага юм.
LOCS III зэрэглэлийг болрын фото зурагт ашиглах болно. Фото зурганд үндэслэн зэрэг тогтоох нь катарактын даамжралыг судлах үргэлжилсэн судалгаанд тохиромжтой, учир нь шинжээчид солигдох мөн тухайн ангиллын шалгуур үзүүлэлтийн ашиглалт өөрчлөгдөх зэрэг сул талуудаас зайлсхийх боломжтой. Фото зургаар зэрэг тогтоох шинжилгээний ажиглагч хоорондын үр дүнгийн зохицол өндөр буюу 96%-99%, каппа индекс нь маш сайн зохицолтой болохыг зааж байв (каппа индекс 0.84-0.88). Мөн ижил шинжээчийн завсарт гэрлийн тусламжтайгаар эмнэлзүйн зэрэг тогтоосон ба фото зургаар зэрэг тогтоосон үр дүнгийн хооронд маш өндөр хувийн зохицол илэрсэн (90%-94%) бөгөөд каппа индекс 0.61-0.75 байсан нь зохицлын хувьд сайн ба маш сайн гэсэн үг. Фото зурагт үндэслэн тогтоосон зэргүүдээс харахад тунгалаг гэж тодорхойлсон болрын тоо илүү эсвэл ижил шинжээчийн гаргасан эмнэлзүйн зэргээс доогуур зэрэгтэй байв. Өөрөөр хэлбэл бүдэгшлийн оношлогоонд завсарт гэрлийн шинжилгээ нь болрын фото зурагтай харьцуулахад мэдрэг чанар илүүтэй байна.
БУСАД АНГИЛЛЫН СИСТЕМ
Катарактын зэргийг in vivo тогтоох ангиллын бусад схемууд мөн л стандарт фото зургуудыг лавалгаа болгож ашигладаг.
Вилмерын систем
Вилмерын систем нь цөмийн 4 стандарт бүхий зураг ашиглан цөмийн бүдэгшлийн зэргийг тогтоодог. 32, 37 зэргийг тогтоохдоо дараах гурван шалгуур үзүүлэлтэнд үндэслэнэ. Энэ нь харааны чадал, бүдэгшлийн нягтрал ба бүдэгшсэн талбайн хэмжээ. Цөмийг шинжлэхэд нарийн завсарт гэрлийг болорын төвөөр нэвтрүүлэх ба цөмийн оптикийн хэсгийн тунгалаг байдлыг стандарт зурагтай харьцуулж, зэргийг тогтооно. Гадар давхрагын ба арын субкапсуляр бүдэгшлийг ретроиллюминацын аргаар шинжилнэ. Зөвхөн ретроиллюминацын аргаар харагдах бүдэгшлийн зэргийг тогтоохдоо гадар давхрагын бүдэгшсэн хэсгүүд нийтдээ болрын тойргийн хэдэн хувийг эзэлж байгаагаар тооцоолдог. Арын субкапсуляр бүдэгшлийг үнэлэхдээ завсарт гэрлийн өндрийн хэмжээг тохируулах замаар босоо ба хэвтээ хэмжээсүүдийг хэмждэг. Эдгээр хэмжээсийг хооронд нь үржүүлж, хамрагдсан талбайг барагцаалан тооцоолдог. Арын субкапсуляр катарактаас бусад тохиолдолд ажиглагч хоорондын болон ажиглагч дундын үр дүнгийн таарамж сайн байдаг. Adamson ба түүний хамтрагчид, мөн Taylor ба түүний хамтрагчид Вилмерын системийг судалгаандаа ашигласан байдаг.
ОКСФОРДЫН СИСТЕМ
Катарактыг ангилах, бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох Оксфордын систем нь боловсронгуй бөгөөд өмнөд тунгалаг бүсийн зузаан, өмнөд субкапсуляр бүдэгшил, арын субкапсуляр бүдэгшил, гадрын хигээсийн бүдэгшил, усан цав, цэврүү, ретро цэг, хэсэг газрын цэг, цөмийн шарлалт мөн цагаан цөмийн сарнилт зэрэг шинж чанаруудыг 0-5 хүртэлх оноогоор үнэлдэг. Цөмийн шарлалтын зэргийг тогтоохдоо цөмийн арын хэсгийн яг урд байрлах цөмийн арын хэсгийн завсрыг Munsell-н багц өнгөт зурагтай харьцуулдаг. Цөмийн өнгө нь өнгөт чипнуудын аль дээр хамгийн сайн тохирч байгаагаас шалтгаалан зэргийг сонгоно. Цагаан цөмийн гэрлийн сарнилтыг үнэлэхдээ болрын цөмөөс буцаж шинжээчийн зүгт сарних цагаан гэрлийн хэмжээнд үндэслэн дүгнэх бөгөөд Munsell-н саармаг нягттай, саарал дүрсүүдтэй харьцуулна.
Оксфордын систем нь бусад системтэй харьцуулахад илүү нарийн хэмжилт хийх боломж өгдөг бөгөөд алдаа мадаггүй үр дүн гаргадаг; нөгөө талаас алдаа мадаггүй шинжилгээ хийхэд суралцах ба шинжилгээ хийх ажил нь илүү төвөгтэй байна. Бэлтгэгдсэн шинжээчид Оксфордын системийг ашигласан тохиолдолд ажиглагч хоорондын ижил үр дүн гаргах чадвар сайн, ажиглагч дундын ижил үр дүн гаргах чадвар дунд зэрэг байна (0.68 ба 0.55 тус тус).
Катарактыг ангилах Оксфордын системийг Оксфордын Катарактын Эмчилгээ ба Үнэлгээний багийн судалгаанд, мөн Sparrow ба түүний хамтрагчдын судалгаанд ашигласан. Frost ба бусдын сүүлд хийгдсэн судалгаанд хүний болрын “ретро” цэгүүд ба “усан цав” зэрэг нь Сомерсет ба Авон мужийн эрүүл мэндийн судалгаагаар (SASH) тогтоосон харааны чадал алдалттай статистикийн хүчтэй хамааралтай болохыг мэдэгдсэн. “Ретро цэг”-үүд нь болор дотор олон тооны болор байгаа шиг харагдахаас гадна өргөн өнцгийн хүрээнд урагш чиглэсэн гэрлийн сарнилтыг бий болгох магадлалтай. Эдгээр нь шууд гэрэлтүүлгээр бараг харагдахгүй. Зэрэгцэн орших илүү их бүдэгшилтэй талбай байгаа тохиолдолд “усан цав” ба “ретро цэг”-үүд сайн харагдахгүй байж болно. Фотографийн техник ашигласан шинжилгээгээр эдгээр өөрчлөлтийн алийг нь ч онцгой сайн харах боломжгүй. Бэлтгэгдсэн шинжээчээр завсарт гэрлээр шинжилгээ хийлгэх нь болрын энэ хоёр өөрчлөлтийг илрүүлэхэд хамгийн тохиромжтой гэж судлаачид зөвлөсөн байна.
ЯПОНЫ ХАМТАРСАН КАТАРАКТЫН ТАРХВАР СУДЛАЛЫН ГРУППЫН СИСТЕМ
Катарактын эпидемиологи судлалын Японы хамтарсан групп нь мөн багц стандарт зургуудыг ашиглан гадар давхрагын, цөмийн ба субкапсуляр бүдэгшлийн зэргийг тогтоосон. Эдгээр катарактыг эрт үеийн (I), дунд зэргийн (II) ба даамжирсан гэх хэд хэдэн зэрэгт ангилсан (III). Субкапсуляр бүдэгшлийн зэргийг хүүхэн харааны хэмжээтэй хамаатуулан тогтоодог. Хүүхэн харааны хэвийн хэмжээтэй ижил талбайг хамарсан бүдэгшлийг I-р зэрэг; хүүхэн хараанаас том боловч дунд зэрэг өргөссөн хүүхэн хараанаас жижиг хэмжээний бүдэгшлийг II-р зэрэг; дунд зэрэг өргөссөн хүүхэн хараанаас том хэмжээний бүдэгшлийг III-р зэрэг гэж үнэлнэ. Цөмийн өнгийг 4 зэрэгт хувааж үзнэ: I буюу цайвар шар; II буюу шар; III буюу боровтор шар; IV буюу бор (үүнд улаавтар бор болон хар бор өнгүүд багтана).
КАТАРАКТЫГ ЗЭРЭГЛЭХ ВИСКОНСИНЫ СИСТЕМ БА БОЛРЫН БҮДЭГШИЛТИЙН ЗЭРГИЙГ ТОГТООХ ПРОТОКОЛ
Катарактын зэргийг тогтоох Висконсины систем (WCGS)-ийн талаар анх Үндэсний Техник Мэдээллийн Үйлчилгээний техникийн мэдээллийн хуудаст өгүүлсэн байдаг. Бидний мэдэхийн уг системын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл ба стандарт зургуудын хуулбар зэрэг нь нүдний ба эпидемиологийн чиглэлийн сэтгүүлд хэвлэгдээгүй. Энэхүү системын талаарх мэдээллийг дараах хаягаар авах боломжтой: Reading Center, PO Box 5240, Madison, WI 53705.
WCGS ангиллыг Насжилттай хамааралтай нүдний өвчний (AREDS) судалгаанд ашиглахаар бага зэрэг өөрчилсөн ба энэ өөрчлөлтийн талаар AREDS Болрын бүдэгшлийг зэрэглэх протокол ба Beaver Dam Eye судалгааны тайлангийн Хавсралт 15D-с уншина уу. Өөрчлөлтүүдийн талаарх тоймоос иш татахад:
Хувиргасан Topcon Sht-lamp камераар тодорхой протоколын дагуу (8.3-т дэд хэсэг) авсан стереоскопын бус нэг ширхэг зургийг ашиглан цөмийн хатуурал болон цөмийн өнгөний зэргийг тогтоодог. Цөмийн хатуурлын зэргийг тодорхойлохдоо зургийг зургаан стандарт зурагтай харьцуулж үзнэ. Тухайн үнэлж байгаа зураг аль интервалд ноогдож байгаа мөн интервал доторх ойролцоо байрлал зэргийг тогтооно.
Гол судлах шинж чанарууд нь цөмийн оптикийн нягтрал ба цөмийн чухал ач холбогдолтой хэсгүүдийн тунгалаг байдал зэрэг юм (15D-2.2 ба 15D-2.3 хэсгүүд). Цөмийн өнгийг 4 үе шаттай хуваарийн дагуу үнэлэх ба ингэхийн тулд үнэлж байгаа зурган дээрх болрын арын гадаргуйн орчим буух тусгалын өнгийг 3 стандарт зурган дээрх ижил зүйлтэй харьцуулна (15D-2.4 хэсэг).
Хувиргасан Neitz ретроиллюминацын камераар тодорхой протоколын (8.3 хэсэг) дагуу авсан стерео бус хоёр ширхэг зургийг ашиглан гадрын ба арын субкапсуляр катарактын талбайг тодорхойлж, бусад бүдэгшил байгаа эсэхийг бүртгэнэ. Зурган дээр торон шугамуудыг байрлуулан өргөсгөсөн хүүхэн харааг 17 дэд бүсэд хувааж үзэх ба ингэснээр бүдэгшсэн талбай тус бүрийг тогтоох боломжтой (15D-3 ба 15D- 4 хэсгүүд). 5 мм-ийн диаметртэй тойрогт багтах талбай (төвийн бус, 9 дэд бүсээс тогтоно) хамгийн чухал ач холбогдолтой хэсэгт тооцогддог. Учир нь AREDS судалгаанд оролцогдын ихэнхэд нь үзлэг бүрт хүүхэн харааг хамгийн багадаа энэ хэмжээнд хүртэл өргөсгөж болох ба ингэснээр суурь ба хяналтын үзлэг хоорондын өөрчлөлтийг шинжлэхэд илүү дөхөмтэй юм.
Zeiss fundus камераар тодорхой протоколын (8.2.3 хэсэг) дагуу авсан улаан өнгийн рефлексын стерео бус хос зургийн тусламжтайгаар Neitz зургийн зэргийг тогтоох шинжилгээг хөнгөвчлөх ба энд харагдахгүй бүдэгшлийг илрүүлэх боломжтой. Энэхүү стерео (хүүхэн харааг өргөсгөж авсан хэдий ч) хос зургийг гурван стандарт зурагтай харьцуулах замаар нөсөөжилтийн зэргийг (солонголог бүрхүүлийн өнгө) дөрвөн үе шаттай хуваарийн дагуу үнэлэх боломжтой.
WCGS-г ийнхүү маш нарийвчлан хувиргасан нь AREDS-н бодит түүх ба антиоксидант эмүүдийн нүдний эмгэгийн үед гүйцэтгэх үүргийг судлах том хэмжээний, удаан хугацааны судалгаанд ашиглах зорилготой юм. Ийм нөхцөлд шинжээчдийг сургах, шинжилгэний үр дүн унших төв байгуулах, өндөр нарийвчлалтай камер байлгах, мөн иймэрхүү системыг ашиглах үед гарах мэдээллийн сан хадгалах зэрэгт шаардлагатай хөрөнгө төсөв хангалттай байдаг. WCGS-г санаачлагчид энэхүү системийг олон томоохон хэмжээний эпидемиологийн судалгаандаа ашигласан.
Катарактын ангиллын системууд нь ашиглах техник, тоног төхөөрөмжийн хувьд бага зэрэг ялгаатай байдаг ч завсарт гэрлийн ба ретроиллюминацын фото зурагт үндэслэн цөмийн, гадар давхрагын болон арын субкапсуляр катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тогтоодгоороо хоорондоо төстэй юм. Лавлагааны зургийн багцууд нь ялгаатай гэхээсээ илүү хоорондоо төстэй байдаг; стандарт зургийн тоо харилцан адилгүй байж болох хэдий ч насжилттай хамааралтай катарактын өөрчлөлтүүдийн спектрыг гаргасан үр дүн нь өндөр хөгжсөн орнуудтай адил байдаг. Эдгээр стандарт нь хөгжиж буй орнуудад хэрэглэхэд тэр бүр тохирохгүй байж болно. Учир нь эдгээр орнуудад тохиолдох катарактын өөрчлөлтүүдийн спектр хөгжсөн орнуудтай харьцуулахад илүү өргөн байдаг ба дээрх ангиллын системд илүү хүнд хэлбэрийн катарактын зэргүүдийг оруулаагүй байдаг. Өмнө дурьдсан системууд катарактын бүдэгшилтийн зэргүүдийн хоорондын нарийн ялгаануудыг илрүүлэхийг зорьдог бөгөөд энэ нь хөгжиж буй орнуудын хувьд боломжгүй байж болох юм.
КАТАРАКТЫГ ЗЭРЭГЛЭХ ДЭМБ-ЫН ХЯЛБАРШУУЛСАН СИСТЕМ
1996 онд насжилттай хамааралтай катарактын зэргийг тогтоох аргуудыг нэгтгэж, янз бүрийн ангиллын системийн хялбаршуулсан хувилбарыг боловсруулах зорилгоор ДЭМБ-аас катарактын зэргийг тогтоох туршлагатай эмнэл зүйч, тархвар судлаачдын хурлыг зохион байгуулсан. Хурлаар одоогийн хэрэглэгдэж байгаа катарактын ангиллын системуудын давуу талуудыг ашиглан насжилттай хамааралтай катарактын зэргийг тогтоох шинэ ангиллыг боловсруулж, улмаар практикт нэвтрүүлэх зорилготой байв. Энэхүү зорилго нь үндсэндээ биелэгдсэн бөгөөд 1999 онд шинэ системийг Австрали улсад туршиж эхэлсэн. Туршилтын үр дүнг 2002 онд нийтэлсэн. Насжилттай хамааралтай болорын тунгалаг байдлын өөрчлөлт ба насжилттай хамааралтай катарактын өвчлөл үндэстэн бүрт харилцан адилгүй байдгийг тусгах зорилгоор ДЭМБын системийг саяхан шинэчилсэн.
КАТАРАКТЫГ ХЭМЖИХ ОБЪЕКТИВ СИСТЕМ
Дээр дурьдсан бүх систем нь субъектив буюу шинжээчдийн үнэлгээнд тулгуурласан. Иймээс субъектив системд тохиолдож байдаг сул талуудыг агуулсан байдаг. Ийм ч учраас катарактын шинжээчид катарактын шинжилгээний аргуудыг сайжруулахыг зорьж ирсэн. Катарактын зураг авах боловсронгуй фотографын аргууд байдаг ба шинжээчид эдгээр зураг ба дүрсийг сайжруулах компьютерийн шинжилгээний техникийг эзэмшсэн байдаг. Объектив систем нь катарактын зэргийг ординаль тоогоор хэмжих бус, үргэлжилсэн хэмжилтийн хуваариар үнэлж, катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тодорхойлох хамгийн бага хэмжээг тогтоосон байдаг. Уг аргыг дэмжигчид объектив систем нь ажиглагчийн алдаа ба үр дүнгийн нийцэшгүй байдал зэрэг сул талуудыг агуулдаггүй гэж тооцдог. Энэ нь хэдийгээр ихэнхдээ үнэн боловч катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох явцад өөр төрлийн хязгаарлалтыг шинээр бий болгодог.
БОЛРЫН ЗУРАГ
1970 оноос хойш хүний нүдний катарактын бүдэгшилтийн зэрэг тогтоох шинжилгээнд их хэмжээний ахиц гарсан. Эхний үед завсарт гэрлийн тусламжтайгаар авсан зургаар бүх төрлийн бүдэгшлийг баримтжуулдаг байв. Гэвч артифактуудын улмаас катарактын төрөл ба зэргийг үнэн зөв тогтоох нь бэрхшээлтэй байв. Уламжлалт завсарт гэрлийн фотографын систем нь болрын цөмийн дүрсийг бүхлээр нь буулгахад шаардлагатай хэмжээний фокус гаргаж чадахгүй учраас цөмийн өөрчлөлтийг баримтжуулахад тохиромжгүй байв. Хэд хэдэн судлаач Scheimpflug камер буюу хазайлттай хальс болон дурангийн тусламжтайгаар завсрын дүрсийг фокуст тааруулдаг техникийг ашиглаж байв. 1986 оноос хойш хэд хэдэн төрлийн камер шинээр худалдаанд гарсан. Гэхдээ эдгээрийн олдоц одоо ч хангалтгүй байна. Scheimpflug зарчимд тулгуурлаж хийгдсэн камеруудад: Topcon SL-45 ба SL-45B, Zeiss SLC Oxford завсарт чийдэнгийн камер, Topcon SL-6E катарактын хавсралт, Nidek EAS 1000.
Scheimpflug-р авсан дүрс зургуудыг планиметри, нягт хэмжигч, цөмийн дундаж нягт ба өнгөний компонентыг хасагч зэргээр оруулан боловсруулахад цөмийн катарактын бүдэгшилтийн зэргийн объектив хэмжилтүүдийг гаргах боломжтой болсон. Мөн олон судлаач нягтрал хэмжигчийн хазайлтын өндрийг суурь үзүүлэлтээс (ө.х. дуу чимээний түвшин) дээгүүр тохируулж, цөмийн бүдэгшлээс гэрэл сарних эрчмийг хэмжих болсон. Бусад судлаач нягт хэмжигчийн муруйн доорх талбайг ашиглан (талбайн планиметри) бүдэгшлийн тархалтын хэмжээг тодорхойлсон. Тархсан гадрын нягтралын хэмжилтийг планиметрийн аргаар хийх нь төвөгтэй байдаг. Учир нь болрын давхрагууд ялгарах нь муу байдгаас гадна болрын өмнөд хэсэг катарактын өөрчлөлттэй болсон үед болорын арын хэсгээс өгөх сарнилтын дохио хангалтгүй байж болох юм. Болрын бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг яг таг тодорхойлох нь чухал биш учраас нягтрал хэмжилтийн муруйн өндрийн үнэлгээний хэлбэлзэлийн коэффициент нь талбайн планиметритэй харьцуулахад бага байдаг болохыг Hockwin ба түүний хамтрагчид тогтоосон.
Цөмийн дундаж нягтрал эсвэл цөмийн бүсийн нийт нягтралыг хэмжих замаар негатив дүрсээс татаж авсан саарал шатуудыг (gray-scale steps) ашиглан компьютерийн тусламжтайгаар дүрсийн нягтралыг тохируулах, шинжээчийн онцолсон цөмийн зуувин маскны доторх пиксел тус бүрийн нягтралыг хэмжих, дундаж нягтралыг тооцоолох арга байдаг. Дүрсийн нягтралын үзүүлэлтүүд ба LOCS ангиллын системээр гаргасан субъектив ангиллын хоорондын хамаарал сайн байна.
LOCS III ангиллын системын болрын цөмийн стандартанд Scheimpflug оптикийн аргуудыг ашиглалгүйгээр уламжлалт завсрын фотографыг ашигласан байдаг.
Ретроиллюминацын зурагт гадар давхрагын эсвэл арын субкапсуляр катаракт нь улаан өнгийн рефлекстэй харьцуулахад илүү бараан сүүдэр болж харагддаг. Эдгээр сүүдрийг бүдэгшлийн тархалтыг тооцоолоход ашигладаг. Уламжлалт завсарт гэрлийн ба нүдний угийн фотографийн үед гялбах артифакт гардаг учраас эдгээр аргыг катарактын объектив үнэлгээнд ашиглах нь тохиромжгүй юм. Kawara болон Obazawa нар судалгаандаа гялбах рефлексын хэмжээ ба эрчмийг бууруулах зорилгоор уламжлалт завсарт гэрлийн камерт туйлшруулагч шүүлтүүр хэрэглэх аргыг анх ашигласан. Kawara, Obazawa нарын санаачилсан энэхүү шинэ аргаар маш сайн чанарын ретроиллюминацын дүрс гаргах боломжтой. Buehl ба бусад нэгдсэн тэнхлэгийн гэрэлтүүлэгтэй ретроиллюминацийн дүрс гаргах аргын талаар нийтлүүлсэн. Мөн Findl ба бусад бага зэрэг ялгаатай өнцгөөр авсан хоёр дүрсийг нийлүүлэн компьютерийн тусламжтайгаар зургийн артифактыг арилгах аргачлал боловсруулсан (гэрлийн рефлекс буюу Пуркиньегийн артифакт). Улмаар артифактгүй дүрсийг ашиглан арын субкапсуляр катарактын бүдэгшилтийн зэргийг үнэн зөв тодорхойлох боломжтой. Эдгээр техникийн тусламжтайгаар уламжлалт (нэгдсэн тэнхлэгийн гэрэлтүүлэггүй) ретроиллюминацын камерын ижил төстэй артифактыг арилгах боломжтой гэж судлаачид мэдэгдэж байна.
Дараах хэрэгслүүдийн олдоц өнөөг хүртэл хангалтгүй байна: Neitz CTR, Topcon SL-6E катарактын хавсралт, Oxford завсарт чийдэнгийн камер, Nidek EAS 1000. Neitz- CTR камерыг ашиглахаа больсон ба Neitzн дижиталь хувилбар болох Neitz Digital Катарактыг илрүүлэгч (CT-S) худалдаанд гарсан. Klein BEK ба бусад саяхан хийсэн судалгаандаа Neitz-CTR болон Neitz CT-S багажуудаар авсан ретроиллюминацын дүрсүүдийг хооронд нь харьцуулсан. Систем тус бүрийн тусламжтайгаар 114 ширхэг болорын зураг авсаны дараагаар мэргэшсэн шинжээчдээр авсан дүрсүүдийг үнэлүүлсэн. Гадар давхрагын бүдэгшлийн хувьд үр дүнгийн зохицол дунд зэрэг (k = 0.63), арын субкапсуляр бүдэгшлийн зохицол сайн (k = 0.83) байв. Дижитал дүрсээр тогтоосон зэргүүд нь гадар давхрагын катарактын давтамж ба түүний бүдэгшилтийн зэргийг хэтрүүлэн үнэлэх явдал бага зэрэг илэрсэн. Судлаачид “дижитал дүрсээс (from the Neitz CT-S) катарактын бүдэгшилтийн зэргийг тогтоох нь тохиромжгүй” гэж зөвлөж байна. Buehl ба бусад ижил үр дүн гаргах чадвар маш сайтай, захиалгаар хийгддэг ретроиллюминацын камерыг шинээр бүтээсэн. Энэхүү төхөөрөмж нь худалдаанд гарах эсэх талаар нийтлэлд тодорхой мэдэгдээгүй байна. 2000 он хүртэл болорын зураг авах хэд хэдэн камер байсан бол орчин үед Scheimpflug-н завсрын болон артифактгүй ретроиллюминацын зураг авах камер маш цөөхөн байна.
Ретроиллюминацын зургаас гадар дөвхрагын ба арын субкапсуляр бүдэгшлийг тооцоолох дүрс шинжилгээний дараах техникийн аргууд практикт нэвтэрсэн байгаа: торон зураасаар тоолох, босго тооцоололт, арын дэвсгэрийг хасах, болон OPAC.
Торон зураасаар тоолох техникийн аргын үед шинжээч ретроиллюминацын зурган дээр торон зураасуудыг байрлуулж, тухайн бүс тунгалаг эсвэл бүдэг байгаа эсэхийг тодорхойлдог. Босго тооцоолох аргаар гараар эсвэл компьютерээр буюу автоматаар пикселийн босго үзүүлэлтийг тогтоож, бүдэг болон тунгалаг бүсүүдийг салгана. Үүний дараа компьютерээр тус бүрийн пикселийг тоолж, бүдэгшсэн талбайн хэмжээг тодорхойлно. Босго тооцоололтын аргын хувилбар болох арын дэвсгэрийг хасах аргын үед тунгалаг болорт тохирох гистограммыг компьютерээр гаргаж, болрын ерөнхий гистограммаас хасна. Үлдсэн гистограм нь бүдэгшсэн талбайг төлөөлнө. OPAC арга нь компьютерийн тусламжтайгаар босго тооцоолох аргын хувилбар бөгөөд ретроиллюминацын дүрсийг 93 сектороос бүрдсэн торон тойрог дотор автоматаар шинжлэнэ. Компьютерээр сектор тус бүрийн пикселийн үзүүлэлтүүдийн давтамжийн гистограммыг шинжилж, тунгалаг талбайг бүдэгшсэн талбайгаас салгаж ялгах ба бүдэгшлийн эзлэх хувийг тогтооно. Уг арга нь субьектив ангиллын (энэ тохиолдолд LOCS II) үр дүнтэй тохирох байдал ба ижил үр дүн гаргах чадвар зэрэг нь маш сайн байна. Мөн ретроиллюминацын фото зурагт илрэх болрын бүдэгшлийн хэв маягт үндэслэн гадар давхрагын ба арын субкапсуляр катарактыг ялгах чадвар сайтай арга юм.
БОЛРЫН ДИЖИТАЛ ДҮРС ОНОШЛОГОО
Судлаачид Topcon SL-45 Scheimpflug ба Neitz CTR ретроиллюминацын камер зэрэг зургийн хальс ашигладаг дүрс оношлогооны техникийг ашиглах нь багасч, дижитал дүрс оношлогооны системыг илүүд үзэх болсон. Дижитал дүрс оношлогоонд хальсан дүрс оношлогооны зарим артифактыг зайлуулах боломжтой. Эдгээр дижитал дүрс оношлогооны системуудыг ирээдүйд өргөнөөр ашиглах магадлал өндөр. Дижитал дүрс оношлогооны систем нь хальсан дүрс оношлогоотой харьцуулахад дараах давуу талтай: (1) дижитал системд ашигладаг гэрлийн түвшин нам бөгөөд өвчтөнд илүү тааламжтай; (2) хамгийн сүүлд авсан дүрсийг шууд үзэх боломжтой, иймээс тухайн бүрт хамгийн сайн чанарыг баталгаажуулах боломжтой; (3) дүрсийн чанар нь фото зурагтай харьцуулахад адилхан сайн эсвэл илүү; мөн (4) анхдагч суурилуулалтын өртөг өндөр ч яваандаа хальсан дүрс оношлогоотой харьцуулахад эдийн засгийн ач холбогдол илүү болох магадлалтай. Scheimpflug болон ретроиллюминацын оптикийн аргуудыг хослуулан ашигласан болрын дижитал дүрс оношлогоо худалдаанд гарсан байгаа. Мөн янз бүрийн бүдэгшлийн тархалтыг хэмжихэд зориулагдсан, зарим системд тохирох компьютерийн программыг ашиглаж болно.
ДОЛГИОНЫ ФРОНТЫН ШИНЖИЛГЭЭ
Hartmann-Shack (HS) аберрометр нь нүдний оптикийн хазайлтыг хэмжихэд зориулагдсан хэрэгсэл юм. Катаракттай өвчтнүүдэд өндөр хэмжээний хазайлт илэрдэг. Kuroda нар судалгаандаа цөмийн катаракттай бүх нүдэнд бөмбөлгийн хазайлтын туйлшрал сөрөг, харин гадар давхрагын катаракттай бүх нүдэнд эерэг болохыг тэмдэглэсэн. Hartmann-Shack (HS) аберрометрыг харааны чадлыг тодорхойлоход ашигладаг. Энэ нь хүний нүдний болрын бүдэгшлийн хэлбэр ба зэргийг in vivo оношлох арга болох эсэх нь одоогоор тодорхойгүй байна.
БОЛРЫН ЦӨМИЙН ӨНГӨ
Болрын цөмийн өнгийг хурдтай спектрал колориметрийн аргаар фото зургаар эсвэл завсарт гэрлээр in vivo тодорхойлох боломжтой. Цөмийн өнгийг илэрхийлэх шинж чанар болох доминант долгионы урт (өнгөний дэвсгэр), цэвэр байдал, гэрэлтэлт, гялбаа, өнгөний дулааны үзүүлэлт болон Commission Internationale de l’Eclairage (CIE)-н өнгөлөгийн диаграммын координат зэргийг тогтоосон бөгөөд эдгээрийн зарим нь цөмийн өнгөний зэргийг тогтоох LOCS II системтэй хамааралтай. LOCS II ангиллын цөмийн өнгөний зэрэгтэй хамгийн ойрхон таарах үзүүлэлтүүдэд цэвэр байдал, доминант долгионы урт болон өнгөлөгийн координат CIEX зэрэг юм. Цөмийн өнгө нь хараанд нөлөөлөх нь бага гэж тооцдог байсан. Гэвч илүү мэдрэг аргуудыг ашиглаж эхэлснээр өнгийг нэмэгдүүлснээр нүдний хараанд сөрөг нөлөө үзүүлдэг болохыг тогтоосон. Үүнтэй холбоотойгоор McCarthy ба түүний хамтрагчид тодорхой давтамжинд контрастын мэдрэг функцыг бууруулах нь LOCS-р тодорхойлох цөмийн өнгөний үзүүлэлтийн нэмэгдэлтэй хамааралтай болохыг судалгаагаар харуулсан.
2. Smith JMA, EI-Brawany M, Nassin D,Tababdeh H, Thompson GM:The relationship between nuclear colour and opalescence on the LOCS III scale and physical characteristics of cataract nuclei. Eye 2002.
3. Management of cataract in primary health care services. 2nd edn.WHO Publication No 1152344; 1996.
4. Thylefors B, Chylack LT Jr, Konyamia K, et al: A simplified cataract grading system. The WHO Cataract Grading Group. Ophthalmic Epidemiol 2005.
5. Sasaki K, Shibata T, Obazawa H,et al: A cataract classification and grading system. Nippon Ganka Gakkai Zasshi 1989.
6. Sparrow JM, Bron AJ, Brown NAP, et al: The Oxford clinical cataract classification and grading system. Int Ophthalmol 1986.
7. Heyworth P, Thpmpson GM, Tabandeh H, McGuidan S: The relationship between clinical classification of cataract and lens hardness. Eye 1993.
8. Klein BE, Klein R, Linton KL: Prevalence of age related lens opacities in population. The Beaver Dam Eye Study. Ophthalmology 1992.
9. Kawara T, Obazawa H: A new method for retroillumination photography of cataractous lens opacities. Am J Ophthalmol 1980.
10. Sasaki K, Sakamoto Y, Fujisawa K, et al: A new grading system for nuclear cataracts- an alternative to the Japanese Cooperative Cataract Epidemiology Study Group’s grading system. Dev Ophthalmol 1997.
11. Taylor HR, West SK: A simple system for the clinical grading of lens opacities. Yan Ke Xue Bao 1988.
12. Adamsons I,Taylor KI, Enger C, Taylor HR: A new method for documenting lens opacities. Am J Ophthalmol 1991.
13. Leske MC, Chylack LT Jr, Wu S-Y: The lens opacities case-control study. Risk factors for cataract. Arch Ophthalmol 1991.
14. Chylack LT Jr, Ransil BJ, White O, et al: Classification of human senile cataractous change by the American Cooperative Research Group (CCRG) method. III. The association of nuclear color (sclerosis) with extent of cataract formation, age, and visual acuity. Invest Ophthalmol Vis Sci 1984.
15. Chylack LT Jr, Leske MC, McCarthy D, et al: Lens opasities classification system II (LOCS II). Arch Ophthalmol 1989.
