Судалгааны ажлын үндэслэл

Өнөөгийн байдлаар хүнсний харшлын тархалт, зонхилох шалтгаан дэлхийн улс орнуудад харилцан адилгүй өөр өөр байна. Баруун Европын улс орнууд болох Голланд улсын нийт хүн амын 2-3%, Дани улсад 2%, Англи улсад 1.4-1.8%, Франц улсад 2,1-3,8%, Финлянд улсад хүүхдийн дунд 30%, насанд хүрэгсдийн дунд 10%-ийн тархалттай гэжээ 12.9. Харин Ази номхон далайн зарим улс орны хүн амын дунд хүнсний харшил ойролцоогоор 2%-тай байна 15. Эрдэмтэдийн  судалгаанаас үзэхэд хүнсний  харшлын 20 гаруй хувь нь цочмог чонон хөрвөс, нэг хүртлэх хувь нь харшлын ринит, үлдсэн хувь нь хоол боловсруулах замын хямралаар илэрдэг болохыг тэмдэглэжээ 8. Мөн атопийн дерматиттай хүүхдүүдийн 33-37% нь хүнсний аллергенд мэдрэгшсэн байдаг болохыг тогтоосон байдаг 16. Манай орны хувьд харшлын өвчин, амьсгалын замын харшлын тархалт, шалтгааны талаархи судалгаа нилээд хийгдсэн байна. 2000 онд хийгдсэн Монгол-Финляндын судалгаачдын хамтарсан судалгаагаар гуурсан хоолойн багтраа 1.1-2.4%, харшлын риноконьюктивит 9.3-18.4%, харшлын мэдрэгшилт 13.6-31.0%-ийн тархалттай байжээ2. Хөдөөд харшлын өвчлөл бага, хотжилт ихсэхийн хэрээр харшлын риноконьюктивит, гуурсан хоолойн багтраа, аэроаллергены мэдрэгшилийн тархалт ихэссэж байгаа нь тогтоогдсон байна [2.3.4.7]. Б. Сангидорж Улаанбаатар хотод харшил үүсгэх чадвар бүхий 31 овгийн 76 зүйлийн 120 төрлийн ургамлыг судалж, тоосжилтын үе нь 4 сараас 11 сар хүртэл үргэлжилдэг болохыг тогтоосон7. С. Мөнхбаярлах нарын судалгаагаар Улаанбаатар хотод амьсгалын замын харшилтай хүмүүсийн 68.3% нь шарилж, лууль, согоовор, ерхөг, хус, улиас зэрэг ургамлын тоосонд, 31.6% нь гэрийн болон агуулахын тоосны хачиг, жоом, хөгцний мөөгөнцөр зэрэг тасалгааны аллергенүүдэд тус тус мэрэгшсэн болохыг тогтоосон байна [2]. Арьсны өвчин судлалын төвийн хүүхдийн тасагт 2001-2005 оны байлаар хэвтэн эмчлүүлэгсдийн 56.5%-60.5% харшил эмзэгшлийн арьсны өвчтэй, өвчлөл нь 2.5- 3.5 хувиар нэмэгдсэн үзүүлэлт гарчээб. 2004 онд тус тасагт хэв эгсдийн 8.7% цочмог чонон хөрвөс оноштой байснаас өвчтөний өгүүлэмжээр 83.9% хүнсний шалтгаантай бай ээ [1]. Манай орны хувьд хүнсний харшлын тархалт болон зонхилох шалтгааны талаар судлан тогтоох ажил хангалтгүй хийгдсэн байна. Сүүлийн жилүүдэд манай орон зах зээлийн харилцаанд шилжсэнээр хүнсний бүтээгдэхүүний импорт мэдэгдэхүйц нэмэгдэж, хүн амын хэрэглээний хоол, хүнсний нэр төрөл эрс олширохын зэрэгцээ х нсний аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн хяналт тааруу байгаатай холбоотой хүнсний шалтгаант харшил болон хордлогоор өвчлөх халгаа ихсэж байна. Иймээс Монголчуудын хүнсний хэрэглээний онцлогтой холбоотой манай оронд хүнсний харшил төрүүлдэг голлох шалтгааныг судлан тогтоох, хүнсний харшлын эмнэл зүйн илрэлийг тодорхойлох нь анагаах ухаанд ач холбогдолтой асуудал болоод байна.

Судалгааны зорилго  

Улаанбаатар хотын хүн амын дунд хүнсний харшил зонхилон үүсгэж буй шалтгаан, хүнсний харшлын эмнэл зүйн илрэлийг тандан судлахад энэхүү судалгааны ажлын зорилго оршино.

Хэлцэмж

Бидний судалгаагаар хүнсний харшлын өгүүлэмж, шинж тэмдэг бүхий 140 хүнд арьс хатгах сорил тавихад 50% (70)-д нь сорилын эерэг хариу илэрсэн бөгөөд тэдний голлох шалтгаан нь төрөл бүрийн самар, загас, өндөг байсан бөгөөд 61.2% нь 2 ба түүнээс дээш тооны аллергенд мэдрэгшсэн болох нь тогтоогсон. Энэ нь судлаач C.Penard-Morand, C.Raherison нарын Франц улсад хийгдсэн судалгаагаар 83.8% (142/119)-д мэдрэгшил үүссний 58.8% нь газрын самар, 38.7% загас, 19.3% өндөгөнд, 20.2% нь 2 ба түүнээс дээш хүнсний аллергенд, Schafer T, Bohler нарын Герман улсад хийсэн судалгаагаар 25% нь сорилд эерэг үүний 33.4% нь нэг аллергенд мэдрэгшсэн байгаа нь C.Penard-Morand нарын, бидний үр дүнгээс харьцангуй өндөр, Schafer нарын дүнгээс их байгаа байдал нь тухайн улс орнуудад хүнсний харшлын     тархалт    харилцан    адилгүйтэй холбоотой байж болох юм гэж үзлээ. C.Penard-Morand, C.Raherison нарын судалгаагаар хүнсний харшилтай хүүхдүүдийн 38.7% чонон хөрвөс, 9.1% ангиоедема, уруул нүүр хадах зэрэг арьсны илрэл давамгайлаж 9.8% астма, 20% хамрын харшилтай байв. Хүнсний харшил нь гуурсан хоолойн багтраа, хамрын харшилтай хавсран илэрч байсан зэрэг нь бидний үр дүнтэй дүйж байна. F.Rance нарын Францын сургуулийн сурагчдад хүнсний харшлын тархалтыг тогтоосон асуумж судалгаагаар 62.7% нь арьсны илрэлээр, 6.9% амьсгалын замын харшлаар, 4.9% анафилаксийн шокоор,бодит үзлэг шинжилгээгээр астма 40.7%, хамрын харшлаар 24.0%, атопийн экзема 46.8% байсан нь энэ судалгаанд хамрагдсан бүс нутагт астмын өвчлөл хамрын харшил харьцангуй их манай орны хувьд бага учир үр дүнгүүд ялгаатай байлаа. M.Corominas нарын судалгаагаар амьсгалын замын дээд замын харшил болох ургамлын тоосны харшилтай хүмүүсийн 78.1% нь төрөл бүрийн самарт хүчтэй мэдрэгшил үүссэн M.Osterballe, T.K.Hansen нар, Edenharter нар, Schafer T, Bohler E, Rundorfer нарын хүнсний харшилтай хүмүүсийн 53.9-82% нь хүнсний болон аэроаллергенд давхар мэдрэгшсэн байсан бөгөөд самар, жимс, гурилын харшилтай өвчтний 75.5-95% нь ургамлын тоосонд мэдрэгшсэн болохыг тогтоожээ. Бидний судалгаагаар хүнсний харшилтай хүмүүсийн 71.4-95% нь ургамлын тоосны аллергенд мэдрэгшсэн байсан бөгөөд энэ нь дээрхи судалгааны үр дүнтэй ойролцоо байна. Энэ нь ургамлын тоосны аллерген, зарим ургамлын гаралтай хүнсний зүйлсийн аллергентэй солбих урвал өгдөгтэй холбоотой байж болох юм. Kanny G, Moneret-Vatrin DA, Flabbef J нарын судалгаагаар Францын 7-30 насны хүн амын дунд жимс болон хүнсний ногоо, Schafer T, Bohler E, Rundorfer нарын судалгаагаар Герман улсын насанд хүрсэн хүн ам ын дунд төрөл бүрийн жимс, самарын харшил зонхилж байгааг тогтоожээ. Монголчуудын хүнсний хэрэглээ баруун Европын улс орнуудын хүн амын хүнсний хэрэглээнээс ялгаатай хэдий ч самарны харшил мөн адил манай оронд хүнсний харшлыг зонхилон үүсгэж байна.

Судалгааны дүгнэлт 

1. Төрөл бүрийн самар (модны болон газрын самар) загасны мах, жимс, хоол амтлагчид нь хүнсний харшил үүсгэдэг зонхилох шалтгаан болж байна.

2. Хүнсний харшил зонхилон үүсгэж байгаа төрөл бүрийн самар, жимсний аллергенд мэдрэгшсэн хүмүүс нь мод, хог ургамлын тоосны аллергенд давхар мэдрэгшиж (79.5-95 % нь) байна.

3. I хэв маягын хэт мэдрэгших урвалаар хүнсний харшилын эмнэл зүй нь амьсгалын замын харшлын хэлбрээр (харшлын ринит, харшлын гуурсан хоолойн багтраа, ринит багтраа хавсарсан) илрэх байдал давамгайлж, атопийн дерматит болон чонон хөрвөс, Квинкийн хаван зэрэг арьсны харшлын хэлбэрээр илрэх нь харьцангуй цөөн тохиолдож байна.