Монголын анагаах ухаан, 1970, 4(4)

Монгол оронд ургадаг сибирийн ба бага хотойн химийн бүрэлдэхүүнийг судалсан урьдчилсан дүн

( Судалгааны өгүүлэл )

М. Чүлтэмсүрэн

АУДС-ийн Эм зүйн тинхэм

 

   Өгүүллийн PDF-ийг татах

Абстракт

 

Хотойг европ азийн ардын эмнэлэгт өргөн хэрэглэж байсан байдал (1,2,3), тус оронд ургадаг хотойн химийн бүрэлдэхүүн судлагдаагүй зэргээс үндэслэн сибирийн ба бага хотойн химийн үндсэн бүрэлдэхүүнийг (алкалоид, флавоноид, карденолид, сапонин, кумарин, идээлэг бодис, срганик хүчил) судалж өөрийн орны анатаах ухаанд эмийн бэлдмэл болгон ашиглах зорилгоор уг ургамалд судалгаа хийсэн болно.

Шинжилгээний дээжид 1968 оны 7 дугаар сарын 6-нд Толгойтын орчмоос цуглуулсан бага хотойн өвс, 1968 оны 7-р сарын 20-нд Хэнтий аймгаас цуглуулсан сибирийн хотойн өвсийг ашигласан бөгөөд тэдэнд фитохимийн шинжилгээг зэрэгцүүлэн хийсэн.

Туршлагын хэсэг. 1. Алкалоидыг илрүүлэх шинжилгээ. Ургамлын түүхий эдэд давс байдлаар байгаа алкалоидыг аммиакаар үйлчлүүлэн суурь байдалд оруулаад дараа нь органик уусгагчаар ялган авах А. И. Баньковский, М-. П. Зарубина, Л. Л. Сергеев нарын (4) аргыг ашигласан ба органик уусгагчид хлороформ, дихлорэтаныг хэрэглэсэн болно,                                                                                            ' ,

Энэ аргаар ялгамал бэлтгэсний дараа уусгагчийг ууршуулж үлдцийг усанд уусгаж алкалоидыг тундасжуулан таних реактивүүдийн (1%-ийн кремновольфрамын, фосфорновольфрамын хүчлүүд, Майер, Вагнер, Драгендорф, Бушард нарын реактив) тусламжтайгаар урвал тавьж үзэхэд бүгд урвал өгсөнгүй. .Зарим эрдэмтдийн (5,7) бичсэнээс үзэхэд-бусад оронд ургадаг сибирийн хотойд алкалоид олдоогүи байна, Ном зсхиолд бичигдсэн материал болон бидний хийсэн туршлагын үр дүнгээс үзэхэд, түүхий эдийн доторхи алкалоид нь хүчтэй суурь учраас аммиак хийхэд суурь байдалд орохгүй давс хэлбэрээрээ үлдэж байгаагаас, эсвэл суурь байдалтай алкалоид нь хло- роформ, дихлсрэтанд уусдаггүйгээс шалтгаалж байж болох юм. Энэ дүгнэлтийнхээ зөв эсэхийг шалгахын тулд ургамлын алкалоидыг давс байдлаар нь гаргаж авах өөр арга хэрэглэв. Үүнд хотойн өвс тус бүрээс 10 г хоёр хэсгийг аьч 2 колбонд хийж (1:10) 1-рт 2%-ийн давсны хүчил, нөгөөд 2%-ийн цууны хүчил хийж 1 хонуулаад шүүж алкалоид таиих тундасжуулах урвал тавьж үзэхэд бүгдэд нь өтгөн цагаан тундас үүсч байлаа.

Шинжилгээнд дор дурдсан тэмдэглэлийг хэрэглэв,

+ + + Өтгөн цагаан туйдас

+ + Тундас нь дараагийн 2—3 дусал реактив хийхэд нэмэгдсэн.

+ Анхны дусал реактивт тундас гараад дараагийн дуслуудад нэмзгдээгүй.

О — урвал өгөөгүй.

Энэ хүчиллэг ялгамлаа аммиакаар шүлтлэг орчинтой болгоод алкалоидыг нь шилжүүлэн шингээх зорилгоор хлороформтой холин тодорхой хугацаанд сэгсэрч (3 удаа) хлороформоо ялган авч ууршуулаад үлдцийг усанд уусган дахин алкалоид таних урвал тавьж үзэхэд мөн эхний адил урвал өгөөгүй учир уг асуудлыг бүрэн шийдвэрлэхийн тулд саармаг орчинд туршиж үзэх шаардлагатай болсон юм. 60 г түүхий эд авч 70°-ын этанолоор (1:10) алкалоидыг ялгаж спиртийг вакуумд ууршуулан усан уусмалаа эфирээр цэвэрлээд урвал тавьж үзэхэд өтгөн цагаан тундас үүсч байлаа. Ингэж хотсйы алкалоидыг уусгагчаар ялган авахад саармаг орчин тохиромжтой болох нь нотлогдов, Уг ялгамалд хэдэн төрлийн алкалоид байгааг мэдэх зорилгоор 1%-ийн цахиур-вольфрамын хүчилд урвал өгөхгүй болтол нь изоамилын спиртээр үйлчлүүлж изоамилын спиртийн ялгамал гаргаж авсан. Гэтэл изоамилын спиртээр үйлчлүүлсний дараа усан үусмалд алкалоид таних урвал үзэхэд урвал өгч байлаа. Ингээд изоамилын ба түүнээс үлдсэн усан уусмал, анхны спиртээр ялгасан ялгамал ийм 3 төрлийн алкалоид бүхий ялгамлыг бэлтгэж, анхны ялгамлыг 1, изоамилын спиртийн ялгамлыг 2, үүнээс усан ялгамлыг 3 гэж нзрлэв* Дараа нь дээрх 2 зүйлийн хотойд хэдэн төрлийн суурилаг (алкалоид) бодис байгааг өгсөх цаасан хроматографын аргаар шинжилж үзлээ.

Хроматографыг бутанол-1 цууны хүчил-ус (4:1:5)-кы маркийн цаас, тодруулагчид Драгендорфын реактив, харьцуулан тавигчид давсны хүчлийн стахидрины усан уусмалыг хэрэглэсэн болно.

2 - р х ү с н э г т Хроматографын үр дүн Ургамлын нэр Суурилаг бодисын К ^ 1 2 3 Давсны хүчлийн стахидрин Сибирийн хотой 0,11 0,74 0,17 | 0,18     0,75     Бага хотой 0,07 | 0,66 0,18 1 0,18

1. Анхны усан ялгамал
2. Изоамилын¹ спиртийн ялгамал
3. Изоамилын  спиртээр үйлчлүүлсний дараа үлдсэн усан ялгамал

1. р хүснэгтээс үзэхэд, хотойн 1-р ялгамал (Rf= 0.07, Rf = 0,11)

Драгендорфын реактивт тод улаан ягаан өнгөтэй болон тодордог нэг толбо өгч байгаа нь уг бодис их хэмжээтэй байгааг харуулж байна, 2-р ялгамалд нь сибирийн хотойд Rf= 0,74, бага хотойд Rf=0,66, ультра ягаан туяанд хөх ягаан өнгөөр туяардаг, Драгендорфын реак- тивээр хүрэвтэр шар өнгөтэй болон тодордог нэг толбо өгч байна.З-р ялгамал нь сибирийн хотойд Rf= 0,17, бага хотойд Rf= 0,18, нэг толбо өгч байгаа нь стахидринтэй (Rf= 0,18) тохирч байна. Изоамилын спиртийн ялгамлаас тодорсон Rf=0,75, Rf=0,66 бодис нь уг ургамлуудад маш бага хэмжээтэй байгаа тул 1-р ялгамлаас хроматограмм тавихад илрэхгүй байна.

Үүнээс гадна, энэ бодис хроматограммд бусад бодисуудын ялгарахад саад болж байгаа учир 3-р ялгамалд илэрсэн бодис 1-рт гарахгүй байгаа гэдэг дүгнэлтэнд хүргэж байиа. Бидний хийсэн энэ шин- жилгээний үндсэн дээр хоёр зүйлийн хотойд суурилаг шинжтэй 3 төрлийн бодис байгаа болох нь нотлогдлоо,

1. Флавоноид илрүүлэх шинжилгээ. Флавоноид илрүүлэх шинжилгээг, тэрээр ус төрөгчтэй ангижирч өнгөтэй нэгдэл үүсдэг чанар дээр үндэслэсэн цианидинын урвалыг (8) хэрэглэсэн болно. Ургамал тус бүрзэс 15 г хатаасан түүхий эд авч Сокслетын аппаратын тусламжтайгаар 70° этанолоор флавоноидыг ялган авч уусгагчийг 15 мл хүртзл ууршуулсны дараа ногоон мөхлөг ба бусад бодисуудаас зфирээр цэвэрлзж флавоноид илрүүлзх урвалуудыг тавьж үзлээ.

Дээрх хүснэгтээс үзэхэд сибирийн ба бага хотойн өвсөнд их хэмжээний флавоны нэгдлүүд агуулагдаж байгаа нь тодорхой байна.

Хотойн флавоноидын чанарын бүрэлдэхүүнийг тодорхойлохын тулд өгсөх цаасан хроматографын аргыг якз бүрийн уусгагч системд туршихад тохиромжтой 15 ба 40%-ийн цууны хүчил, бутанол 1:цууны хүчил: ус (4:1:5) байлаа. Хроматографын шинжилгззний дүнгээс үзэхзд, уг 2 зүйлийн хотойд фланоиы нэгдлүүдэд хамаарагдах 6-7 төрлийн бодис байгаа нь батлагдав.

2. Карденолидыг илрүүлэх шинжилгээ. Энэ шинжилгээнд зүрхний гликозидийг 70°-ын этанолоор ялган авч ууршуулаад усан уусмалд байгаа бусад бодисуудыг цуу хүчлийн хар тугалгаар тундасжуулсны дараа 95°-ийн этанол хлороформын хольцоор гликозидийг шингээж авдаг, Г. К, Никоновын санаачилсан (16) аргыг хэрэглэсэн ба спирт-хлороформын ялгамлаа хүхэр хүчлийн натраар хатааж ууршуулаад үлдцийг спиртэнд уусгаж зүрхний гликозидийг таних урвалууд тавьж үзсэн юм.

                                                                             3 - р X ү с н э г т

Флавоноид илрүүлэх урвалын үр дүн                                              У р в а л ы н д ү н •

Ургамлын нэр	Mg + НСl	Zn+НСl	5%-ийн Fе Сl3	-10%-ийн (СН3СОО)2РI.	5%-ийы Nа1 С03
Сибирийн хотой   Бага хотой	улаан шар ягаан	ягаан ягаан	хар ногоон   бор ногоон	хар тундас    хар тундас	цайвар улаан шар цайвар улаан шар

 

4-р хүснэгт Карденолидыг илрүүлэх урвалын үр дүн   Урвалын нэр   Ургамлын нэр Балье Легаля , Либерман Сибирийн хотой + 0 + Бага хотой + 0 ++

Дээрх шинжилгээний дүнгээс үзэхэд, сибирийн ба бага хотойн өвсөнд зүрхний гликозидын урвал өгдөг бодис байгаа нь илэрлээ,

, 4. Идээлэх бодисыг илрүүлэх шинжилгээ. Хотойн түүхий эдийг халуун устай саванд 30 минутын турш халаах замаар 10%-ийн усан ялгамал бэлтгэж 5%-ийн хлорт төмөр, 1%-ийн төмөрлөг амоны квасц хийж үзэхэд аль алинд нь тод ногоон өнгө үүсч байв. Уг идээлэх бо- дис нь ямар бүлэгт хамаарагддагийг тогтоох зорилгоор дор дурдсан урвал тавьж үзсэн. Үүнд: 1. 5 мл ялгамал дээр ЮУо-ийн 10 мл цууны хүчил ба 10 %-ийн 5 мл цуу хүчлийн хар тугалга хийж үүссэн тундсыг шүүгээд шүүдэс дээрээ 10 дусал 1 %-ийн төмөрлөг-амоны квасц ба

1. 5 г цуу хүчлийн натри хийхэд аль алинд нь ногоон өнгө үүссэн (цуу хүчлийн орчинд, цуу хүчлийн хар тугалгат пирокатехины бүлгийн идээлэх бодис тундасждаггүй) учир энэ бүлгийн идээлэх бодис байгаа нь батлагдсан.

2. 15 мл ялгамал дээр 1,5 мл хүчтэй давсны хүчил, 5 мл 40%-ийн формальдегидын уусмал хийж хөргөгчтэйгөөр 30 минут,ьш турш буцалгахад пирокатехины бүлгийн идээлэх бодис тундасжих ёстой. .Тундсыг шүүж пирогалолын бүлгийн идээлэх бодис байгаа эсэхийг илрүүлэхийн тулд шүүдэснээс 10 мл-ыг авч дээр нь 0,5 %-ийн хлорт төмрийн 1 мл уусмал, 5 г цуу хүчлийн натрийн талст хийхэд хөх ягаан өнгө гарсан байлаа. Энэ нь сибирийн ба бага хотойд пирокатехин пирогалолын бүлгийн холимог идээлэх бодис байгааг баталж байна.

1. Кумариныг илрүүлэх шинжилгээ, Шүлтийн уусмалын көлөөгеөр лактоны цагаргийг илрүүлэх аргаар кумариныг тодорхойлж үзэхэд түүхий эдэд кумарин илэрсэнгүй.
2. Сапониныг илрүүлэх шинжилгээ. Сапониныг «Вилар»-ын аргаар тодорхойллоо. 2 г хатаасан өвс авч 0,9 %-ийи 200 мл хлорт натрийн уусмалаар 30 минутын турш хандлан шүүгээд шүүдзст сапочин илрүүлэх шинжилгээ (хөөсрүүлэх, цууны ангидрид, хүхрипн хүчилтэй ба хүхрийн хүчил 95°-ийн спирттэй) хийж үзэхэд урвпл өгсенгүй,
3. Органик хүчил илрүүлэх шинжилгээ. Шинжилж бангаа ургамлаас гарсан ялгамлын орчин хүчиллэг (рН = 6,5-6,8) байсан ультра ягаан туяанд хех ягаан өнгөөр туяардаг бодис хроматэграммд олонтаа гарч байснаас үзэхэд сибирийн ба бага хэтойн өвсөнд органик хүчил байгаа нь тодорхой байна.

1. Сибирийн ба бага хотойн өвсөнд байгаа азот бүхий суурилаг бодисыг түүхий эдээс ялгаж авах хамгийн тохиромжтой арга нь саармаг орчинд 70°-ийн этанолоор ялган авч дараа нь изоамилын спиртээр цэвэрлэх явдал болох нь батлагдлаа, Мөн цаасан хроматографын ар- гаар Драгендорфын реактив тодордог-3 төрлийн органик суурь байгаагийн дотор нэг нь Rf болон хроматографын шинжээрээ стахидринтэй тохирч байна.
2. Сибирийн ба бага хотойн өвсөнд их хэмжээний     флавоны нэгдэл байгаа ба цаасан хроматографын аргаар янз бүрнйн уусгагч системд флавоны нэгдэлд хамаарагдах 6-7 терлийн бодис ялгарч байна.
3. Сибирийн ба бага хотойн овсөнд гликозидын төрлийн бодис, пирокатехин нирогалолын бүлгийн идээлэг бодис, органик хүчил байдгаас гадна сапопин, кумарин уг түүхий эдэд илэрсэнгүй,

Ном зүй

]. Е а р л а 1: о в М„ Н. Новьте спды леьарственнь-1 рлстсшп с сосудорасшпр^гощим дештЕпем, Раниерпя Фармация., 1, ОГ, (1944) —2. Е а р л а и о в 1,г\\\\. >Р Во:точно-сапнская чкскеднция НгПГФ\\\'\\\'\\\'. Р\\\'лыйьоч}арыацевылщска^ промыилешюст:. 2, 154 (>937).—3.1То з д- и р р з А . Г/1. УчеСник \\\'тпбетскоГ! недкпчпны СПБ 1900, 273.—4. Е а н ь ь о в с к и II А, М., 3 а о V б и п а М. П.у Л Л. 0 е р г е е в а . Тсшды ВИЛАРМ., Р !7р ЕР 119.—5. ”3 е л- нез ИР .. Г р а <к д а н А.Р Е кн.. СОс шпк трудэв, посслщекн л;: 2 Алеппо сра ~>ы. факсл-тста (Томскп’! мсд. пн.тнт -т 1 ЕУР?, 125.-7. Н п к о н о з Г. ЕР к др. Апте^яое лелг\\\' ° А>’ (КС1 Г—/. Т ,үелр 3*.п^ Н.,Слеп-1-опр Н., 3 НепН аз!п1са \\\'1X1, 19, [24 Г[9\\\'с2) —8. зЫлсРа I .5\\\' рЬлш. Сэс„ ^араи, 48, 35, (1928).

 

Танилцаж нийтлэх санал өгсөн : Хандсүрэн

Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 1055