Б. Дэмбэрэл

Автором сделана первая попытка установления основных этапов нстории развития медицинского образования и медицинских кадров в МНР за 50-летие народной властн.

В статье дана характерпстііка темпа роста ыедицинских кадров и проанализирован состав гірячеіі в настсящее вре.мя по возрасту, полу и стажу работы. Приводятся ре. зультаты некоторых исследований структуры преподавателей и студентов ыединститута и выводы относительно практической деятельности здравоохранения.

Улс, орны эдийн засаг, соёлын аль ч салбарын хөгжилт дэвшилтийг шийдвэрлэгч хүчин зүйлс нь  эцсийн бүлэгт мэдлэг чадвартай боловсон хүчин байдаг билээ.

Боловсон хүчнийг сонгох, тэдэнтэй ажиллахыг чухлыг В. И. Левин өөрөөр үнэлж «Цаг үеийн гол шижим нь хүмүүст, хүмүүсийг шилэн сонгож авахад оршино»* гэж сургасан байдаг.

Орчин үеийн шинжлэх ухаан техникийн хурдан хөгжлийн дагуу анагаах болон биологийн шинжлэх ухаан улам бүр гунзгийрэн хөгжиж, мздлэгийн хэмжээ нарийсан төрөлжиж байгаа одоогийн нөхцөлд эмннэлгийн боловсон хүчнийг бэлтгэх, тэднийг зөв хуваарилах ашиглах, мэргэжил мэдлэгийг нь байнга дзэшлүүлэх явдал дэлхийн улс орон бүрийн эрүүлийг хамгаалахын анхаарлын төвд байгаа гол гоггцоо  асуудлын нэг юм.

Гэвч тухайн орны эдийн засаг, соёлын хөгжлийн түвшин, ангийн бүрэлдэхүун, улс төрийн бодлогоос шалтгаалан" энэ асуудал дзлхийн улс орон бүрт ялангуяа хөрөнгөтөн ба социалист орнуудад өөр өөрөөр шийдвзрлэгдэж  байна.

Дэлхийн социалист систөмийн орнуудад эмнэлгийн мэргэжилтэй боловсон хүчин бэлтгэх асуудал, эдгээр  орнуудьн ардын боловсролын системийн салштүй хэсэг болон тавигдаж өндөр амжилтанд хүрсэн байна.

1-р х ү с н э г т Зарим социалист орны эмнэлэгийн дээд сургууль, салбарын тоо

Хэвлэлийн мэдээнээс үзэхэд (1966), дэлхий дээр 78,000 дээд сургууль, салбар байгаагийн дотор анагаах ухааны дээд сургууль, салбар 800 байгаа нь бүх дээд сургуулийн 1% орчмыг эзэлж байна.

ДЭХБ-ын экспертүүдийн тодорхойлсноор «2—3 сая хүн амд анагаах ухааны нэг дээд сургууль ногдох ёстой» гэж үзвэл бүх социалист орнууд энэхүү заагийг хэдийнээ давж эмнэлэгийн дээд сургуулиудаар сайн хангагдсаи байна.

2-р х ү с н э г т

Зарим социалист ба хѳрѳнгѳтен орон дахь их эмч нарын жилийн дундаж ѳсѳлт

Хүснэгтээс үзэхэд, социалист орнуудад эмч нарын жилийн дундаж өсөлт хѳрѳнгѳтѳн орныхоос үлэмж давуу байна.

ДЭХБ-ын албан ёсны материалаас* үзэхэд, дэлхий дээр их эмчээр сайн хангагсанд тооцогдох (1 их эмчид 1000-аас илүүгүй хүн иогдох) 30-аадхан орон байгаагйн эхний 5 байрын дотор ЗХУ, БНСЧУ, БНУАУ, БНБАУ орж, дараагийн байруудад БНСРУ, БНМАУ, БНПАУ орж баййа.

Эмнэлэгийн боловсролыг хөгжүүлэх, боловсон хүчин бэлтгэх талаар дэлхийн социалист системтйн орнуудад тогтсон үндсэн зарчмууд: эмнэлэгийн боловсролыгтөр улсаас зрхлэн олгох, тѳлѳвлѳгөѳтэй хөгжүүлэх, хөрөнгө чинээ яс угсаа, үндэсний хязгаарлалттүйгээр бүх хүн амд хүрэлцээтэй (нээлттгэй) байх, үнэ тѳлбѳргуй сургах, эмч нарыг хүнийг хайрлах энэрэнгүй үзэл эмнэлэлгийн деонтологид сургах, эмнэлгийнн сургууль тѳгссөний дараа ажилгүйдэлд хүргэхгүй нөхцөлийг хангах зэрэг зарчмууд нь аль ч хөрөнгөтөн оронд үгүй юм.

Дэлхийн социалист системийн том гэр бүлийн нэгэи гашүүн БНМАУ ардын хувьсгальщ түүхт 50 жилдээ эрүүлийг хамгааллх системийг хөгжүүлэх, эмнэлэгийн боловсон хүчин бэлттэх талаар томоохон амжилт. олж, эмнэлгийн боловсон хүчний хангамжийн хувьд ах дүү социалист орны дотор доогуур бус суурь эзлэх болж, дэлхийн тэргүуний хөгжилтэй зарим капиталист орныг гүйцэж түрүүлсэн байна.

Гэвч өнгөрсөн хугацаанд, хэрэв эмнэлэгийн боловсон хучний зарим хэсгийн ажиллагааны талаар бичигдсэн цөөн тооны илтгэл өгүүллийг** эс тоолбол, манай эрүүлийг хамгаалахын хөгжилд түүхэн үе шатуудад эмнэлэгини боловсон хүчний асуудал хэрхэн шийдвэрлэгдэж байсан болон одоогийн байдал, түүний ирээдүйн төлөвийн талаар тал бүрээс нь нухацтай судалсан шинжилгээний ажил үгүй байна.

Энэ байдлаас үндэслэн бид, тус улсын эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүхийн үндсэн үе шатуудын дагуу эмнэлгийн боловсон хүчний асуудал хэрхэн шийдвэрлэгдэж байсныг түүхчлэн судлах, анагаах ухааны боловсрол, боловсон хүчний одоогийн бүрэлдэхүүн, хангамжийи байдалд зарим судалгаа хийх оролдлого хийсэн юм.

Ганц өгүүлэлд судалгааны бүх материалыг хамрах боломжгүй тул энд бид зарим хэсгийи талаар өгүүлэх болно.

Судалж тогтоосон архив түүхийн материалаас^[1]'* үзэхэд, тус улсын эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн үндсэн үе шатуудад анагнаах ухааны боловсрол, эрүүлийг хамтаалахын боловсон хүчний хөгжиж ирсэн түүхийг дараах үндсэн 4 үе шатанд хувааж болох байна. Үүнд:

1. Хувьсгальш өмнөх үеийн Монгол орон дахь эмгэлгийн боловсрол,
   боловсон хүчин (XVII зууны дундаас 1921 ол хүртэл). Энэ үеийн онц-
   лог нь: Шарын шашны сүм хийд (дацан)-д эртний энэтхэг, түвдийн
   анагаах ухааны судар номыг гол тѳлѳв цээжлэн тогтоох схосластик <ар
   -гаар сурч эмнэлэгийн боловсролыг эзэмшин дорно дахины анагаах
   ухааны өвийг мовголын ард түмний ардын эмнэлэгтэй хослон хөгжүү-
   лэх дэвшилт эхлэлт байсан боловч эмнэлэгийн боловсрол, эмчлэх сувилах ажил лам нарын гарт тевлөрч энгийн ард олныг дарлах мунхруулах, ашиг хонжоо олох хэрэглүүр  болон ашиглагдсан байна.
2.  Монгол улс хөрөнгөтний бус хөгжлийн замаар хөгжих үеийн анагаах ухааны боловсрол, эмнэлэгийн 'боловсрол, эмнэлэгийн боловсон хүчин (1921—1940).
   Онцлог нь:

Шинжлэх ухааны (европ) эмнэлгийн мэдлэг бүхий дунд, дээд боловсролтой үндэсний боловсон хүчнийг бэлтгэн эхэлж, анагаах ухааны боловсролыг сургуулийн системээрр ззэмшүүлзх эхлэлт тавьсан байна. Үндэсний боловсон хүчин бэлтгэх үндсэн арга нь: ядуу ардын дотроос итгэл бүхий хүмүүсийг эмнэлгийн удирдах ажилд дэвшүүлэх (Пунцаг, Пунцагцэрэн, Шагдарцэрэн, Ширчин. Содном, Санжмятав) ЗХУ-д явуулан сургах (КУТВ, рабфак) буюу урьж ирсэн мэргэжилтнийг дагалдуулан сургах (Сэржмядаг— 1927), анхны бага эмч Лхамсүрэн, Дамид, Мөнхөө, Должинжав, Хишигтогтох, Батсүх, Долгоржав, Хандсүрэд, Хорлоо нарын 10 эмэгтэй их эмч Д. Жалцав Л. Дагзмаа, В. Ичинхорлоо, Т. Шагдарсүрэн, Б. Гонгоржав-1937—1942) ардын армийн цэрэг офицер дундаас сургууль курет явуулах (Ш. Шагдар, Л. Дэндэв, Ш. Сухэндамба, Дугар, Д. Тойвгоо, Заванов) 1934—1936 онд Ленинградын эмнэлгийи академи төгссөн, зрүүлийг хамгаалах яамны сайдаар ажиллаж байсан Д. Өлзийбат, Ч.Жүгдэрнамжил, орлогч сайд Д. Пунцаг зэрэг), урьд ѳмнѳ гадаад дотоодын курс сургууль төгссөн яам, эвлэлийн гишүүдийг шилжүүлэх (Жадамба, Г.Туваан, Э.Долтор, Ц. Долгор, В. Гаамал, Д. Дэвсмаа, Датайсүрэн зэрэг), дотооддоо эмнэлгийн дунд мэргэжплтэн бэлтгэх курс сургууль (техником) байгуулах, ажлын байраар сургах (1929 онд сувилагчийн курс байгуулж 1943 оноос техникум болгон өрлөтгөсөн. Техникумийг 3 жил сурч тѳгсѳгчдийн анхны төлөөллийг 1937 оны 5-р сарын 18-нд болж 8 хүн төгсжээ) замаар тус тус бэлтігэж байлаа.

III. БНМАУ-д социализмын үндсийг байгуулах үеийн анагаах ухаа-
ны боловсрол, эмнэлэгийн боловсон хүчин (1940—1960). Онцлог нь:

Анагаах ухааны боловсрол, эмнэлгийн боловсон хүчин бэлтгэх нэгдмэл систем бүрэлдэн тогтож, дээд боловсролтой болрвсон хүчнийг эх орондоо бэлтгэн гаргах болж эмнэлгийн боловсон хүчний мэргэжил дээшлүүлэх асуудал эхлэн тавигдсан байна. ЗХУ-ын тусламж,  МАХН-ыв Төв Хороо, БНМАУ-ыя Сайд нарын Зөвлөлийн шийдвэрээр 1942 оны 10-р сарын 5-нд Монгол улсын их сурлууль нээгдэж, түүний бурэлдэхүүнд анагаах ухааны салбар байгуулагдсан нь дээд боловсрол­той үндэсний эмч бэлтгэхэд шийдвэрлэх ач холбогдолтой болов. Уг салбарын  анхны тѳтсѳлт 1947 онд болж 14 их эмч төгсгөн гаргаснаас одоо 5 нь эрдмийн ззрэг хамгаалж, 1 нь гавъяат эмч болжээ.

IV. БНМАУ-д социализмын материал-техникийн баазыг өрнүүн байгуулах үеийн анагаах ухааны боловсрол, змнэлгийн боловсон хүчин (I960 оноос одоо хүртэл). Анагаах ухааны боловсрол эзэмшүүлэх, эмнэлгийн боловсон хүчин бэлтгэх нэгдсэн систем улам бүр бэхжин хөгжиж төрөлжсөн нарийн мэргэжисэн боловсон хүчнийг олноор бэлтгэн гаргаж, эмнэлгийн боловсон хүчний мэргэжил дээшлүүлэх нэгдмэл систем бүрэлдэн тогтож, анагаах ухааны эрдэм шинжилгээлий боловсон хүчнийг бэлтлэх эхлэлт сууірь тавигдсан байна.

Энэ үед эмнэлэгийн боловсон хүчин бэлтгэх, тэдний мэргэжлийг дээшлүүлэхэд ах дүү социалист орон, ДЭХБ-ын тусламжийг өргөн ашиглаж, 1961 онд Улсын анагаах ухааны дзэд сургууль, 1962 онд Шинжлэх ухааны академид Анагаах ухааны зрдэм шинжилгээний хүрээлэн байгуулагдах явдал онц чухал ач холбогдолтой болсон байна.

Тус улсьн эмнэлэгийн боловсон хүчин ийнхүү ардын хувьсгалын жилүүдэд манай орны ардьн сэхээтний  бүрдэл хэсгийн  нэг болон хѳгжихѳд манай анд нѳхѳр аугаа их ЗХУ-ын үзүүлсэн тусламж шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгзсэн байна. Иймээс магай оронд эмнэлэгийн боловсрол, боловсон хучин хѳгжсѳн түүхийг ЗХУ-ын үзүүлсэн ax дүүгийн өгөөмѳр тусламжаас салангид ойлгож үл болно.

Одоо судлагдаад байгаа бүрэн бус материалаар 1921,—1970 онд тус улсын эрүүлийг хамгаалах байтууллагад ЗХУ-аас 1000 орчим эмч, мэргэжилтэн уригдаж ажилласны 4,2%-ний нь анаігаах ухааны дунд, дээд сургуульд багшлуулахаар урьсан байна.

Тус оронд уригдан ажилласан зѳвлѳлтийн эмч, эрдэмтэд, мэргэжилтнүүд нь зѳвхѳін мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэж өгсөн төдийгүй, манай оронд социалист шинэ соёлыг түгээх, эмч эмнэлгийн ажилчдыг эзэмшсэн мэргэжил, ард түмний үйл хэрэгт үнэнч шударга, хамгийн нинжин энэрэнгүй сэтгэлтэй байх-социализмын үеийн эмч хүний ёс суртахууны бүхэл бүтэн өв уламжлал үлдээснийг зорнуд тэмдэглэх нь чухал юм.

Манай оронд анагаах ухааны боловсрол, эмнэлгийн боловсон хүчний хѳгжиж ирсэн түухийн үе шатууд үндсэндээ ийм байна.

Тус улсыя их эмч нарын одоогийн бүрэлдэхүүнд хнйсэи судалгааны зарим хэсгийг авч үзье.

а) Эмч өсөлт, насны ба ажилласан хугацааны байдалд хийсэн судалгааны дүнгээс үзэхэд манай эмч нар насны хувьд ч, ажилласан хугацааны хувьд ч залуу байгаа нь үндэсний их эмч нарыг 1940-өөд оны сүүлээс бэлтгэн эхэлсэн манай анагаах ухааны боловсролын түүхэн хөгжилтэй холбоотой байна.

Хүснэгтээс үзэхэд, эрүүлийг хамгаалахын нийт ажилчдын дунд их эмч нарын эзлэх хувийн жин үндсэндээ ннг түвшинд (11—13.5%) байгаа нь ямар нэгэн объектив тогтолцоотой уялдаа бүхий сонирхолтой асуудал байж болох юм.

Зарим социалист орны эрүүлийг хамгаалахын ажилчдын дунд эрүүлийг хамгаалах

5-р х ү с н э г т Зарим социалист орны дээд боловсролтой  сэхээтлнй дотор эмч нарын эзлэх хувийн жин

б) Их эмч нарын Хангамжийн байдалд хийсэн зарим судалгаатай танилцъя.

Манай улс их эмчийя ерөнхий хангамжаар (10,000 хүн амд 17,9 их эмч, 1 их эмчад 560 хүн ногдох) дэлхийн бусад оронтой харьцууллхад доогуур бус суурь эзэлж байгааг дээр өгүүлсэн билээ. Гэтэл энэ баидлыг аймаг хотоор авч үзвэл анхаарал татахуйц байдал харагдаж байна.

Хүснэгтээс үзэхэд, 1970 оны байдлаар Улаанбаатар, Дархан хотод 1 их эмчид ногдох хүний тоо аймгуудынхаас 4,4—2,2 дахин цөөн байна. Улаамбаатар, Дархан хотод, хүн ам, үйлдвэр, нарийн мэргэжлийн эмнэлгийн байгууллагууд төвлөрч, хотын хангам зарим талаар хѳдѳѳнийнхѳѳс илүү байх шаардлагатай боловч хүн амын маань 54,4% нь хөдѳѳ нутагт суудаг, эмнэлгийн байгууллагуудын маань 57,9% хѳдѳө орон нутагт 'байрлаж байгаа манай нөхцөлд хот хөдөөгийн их эмчийн хангамжийн дээрх ялгдаг хэвийн байдал гэж үзэж болохгүй байна.

Энэ байдлыг арилгахын тулд Эрүүлийг хамгаалах яам сүүлийн 3 жилд(1967—1969) Амагаах ухааны дээд сургууль төгсөгчдийн 80—85% дээд сургууль төгсөгчдийи 90—95%-ийг хѳдѳѳ орон нутагт хуваарилсны дун тоогоор авч үэвэл хөдөөгийн эмнэлгийн байгууллагуудын батлалдсан орон тооноос давж 'байгаа юм. Гэвч энэ ялгавар тѳдийлан багайгаагүй байгаагийн шалтгааныг судалж үзвэл: Анагаах ухааны сургуулиуд, ялангуяа дээд сургуулийін элсэлтийн хуваарь төлѳвлѳгөѳ аймгуудьн боловсон хүчний бодит хэрэгцээнд тохирохгүй, аймгуудыг ѳѳрийн нутгийн нь боловсон хүчнээр хамгах хэтиин төлөвлөгөөгүй байгаагаас эмч нарын шилжилт  хөдѳлгѳѳн жил бүр өндар байгаа явдал нѳлөѳлж байна. Бидний судалгаагаар, жилд дунджаар (ЭХ Яамны систем) их'эмчийн 10—14%-д шилжилт хөдөлгѳөн хийгдэж байгаа нь харьцангуй ѳндѳр байна.

1966—1969 онд шилжсэн 225 эмчид хийсэн зориудын судалгааны материалаас авч үзье.

Шилжилт хѳдөлгѳѳн хийсэн эмч нарын бараг 2/3 нь аймгаас Улаанбаатар хотод шилжсэн байна. Шилжилтийн шалтгаанаар үзэхэд, 5,3% нь ѳвчний учир, 84,9 нь гэр бүл төрөл тѳрѳгсдийн гачигдал, зайлшгүй ажлын шаардлагын улмаас, 9,8% нь бусад Шалтгааны учир шилжсэн байна (эмчийн хүсэлт, яамны томилолт, курс, сургууль зэрэг).

Бид эмч нарын шилжилтийн шалтгааныг тодотгохын тулд түүнийг орон нутгийн эмч нарын бүрэлдэхүүнтэй харьцуулсан зориудын судалгаа 6 аймагт явуулсаи юм.

Хүснэгтээс үзэхэд, ажиллаж байгаа их эмч нарын 78,9—93,8 %-ийг өөрийн нь нутгийн эмч нар эзэлж байгаа Сүхбаатар, Увс, Баян-Ѳлгий аймігуудад эмч нарын шилжилт харьцангуй бага (6,9—9,8%), ажиллаж байгаа их эмч нарын 35,6—80,5%-ийг ѳѳр аймаг нутгийи хүмүүс эзэлж байгаа Дорноговь, Говь-Алтай зэрэг аймгуудад эмч нарьн шилжилт их (15,2—18,1%), тогтвор суурьшил муу байна.

Ер нь дээд сургуулиар бэлтгэн гаргасан их эмч нарьн дотор Архангай, Булган, 3авхан, Ховд, Ѳвѳрхангай, Хѳвсгѳл аймаг, Улаанбаатар хотын харьяат нар зонхилж, одоо суралцаж байтаа оюутны дотор Улаанбаатар хот, 3авхан, Ховд, Архангай аймгийн харьяатаар илүү байгаагийн дотор Улаанбаатар хотын харъяат нар суралцаж байгаа оюутны 34,2%-ийг эзэлж байгааг хэтийн төлөвлөгөө, боловсон хүчний элсэлт хуваарилалтад цааш харгалзвал зохих тоо гэж үзэж байна-

Бидний судалсан материалаас үзэхэд, орон нутгийг эмнэлгийн боловсон хүчнээр хангахад анагаах ухааны дээд, дунд сургуульд элсэгчдийн хүйсний харьцааг зөв тогтоох явдал чухал ач холбогдолтой хүчин зүйл болох нь нотлогдож байна .

Дашрамд манай эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүх, эмнэлэг үйлчилгээнд эмэгтэй боловсон хүчин онц чухал үүрэг гүйцэтгэсээр ирсэн, одоо ч гүйцэтгэж байгаа, цаашид ч гүйцэтгэнэ гэдгийг онцгойлон тэмдэглэхийг хүсэж байна.

Манай эрүүлийг хамгаалахын хөгжлийн түүхээс үзвэл, тус улсын анхны сувилагч, үйлчлэгч, ЭХЯамны анхны сайд, анагаах ухааны анхны доктор, анхны их эмч цөм эмэгтэйчүүдийн дундаас төрөн гарсан сайхан улажлалтай байна.

Манайд эмч нар насны хувьд залуу, 35- аас доош насны залуу эмч нарын дунд эмэгтэйчүүд  давамгайлж, түүнээс дээш насны ахмад эмч нарын дунд эрэгтэйчүүд давамгайлж байна.

Энэ бүгд бол зөвхөи социалист нийгммйн үед эмэгтэйчүүд улс төрийн бүрэн эрхээ эдэлж, нийгмийн тэгш эрхт тишүүи байдгийг нотлон харуулж байгаа чухал тоо баримт юм.

Хот хөдөөгийн эмнэлгийн салбаруудад ажиллаж байгаа эмэгтэй эмч нарын хувийн жин (1969)

Үүнээс үзэхэд, амьдралын болон ажил тѳрлийн ѳвѳрмѳц шаардлагаар эмэгтэй эмч нарын ихэнх нь Улаанбаатар хот, аймгийн төвүүдэд суурилан сууж, сум дундын эмнэлэг, их эмчийн салбаруудад бага ажиллаж орон нутгийг их эмчээр жигд хангах асуудлыг хүндрүүлж байгааг боловсон хүчин бэлтгэх хэтийн төлөвлөгөөнд харгалзвал зохих хүчин зүйл гэж үзэж байна.

в) Орчин үеийн анагаах ухааны хөгжил болон эмнэлгийн нарийн мэргэжлийн тусламжийн талаар хѳдѳлмѳрчдийи байнга өсөж байгаа эрэлт шаардлагын дагуу эмч нарт нарийн мэргэжил эзэмшүүлэх, тэдний мэргэжил мэдлэгийг байнга дээшлүүлэх явдал аль ч орны эрүүлийг хамгаалахын онцлог чухал асуудал болон тавигдаж байна.

Үүнээс гадна улс бүрд тагтоогдсон нэмэгдэл нарийн мэргэжил 6—38 байна.

Нарийн мэргэжлийн эмч нарыг олноор бэлпгэх шаардлагатай хол богдон мэргэжлийн эмч, ерѳнхий үйлчилгээний эмч хоёрьин хоорондын харыдаэг зөв судлан тогтоох явдал чухал асуудал болан тавигдаж бай-на- Энэ нь газар «утгайін онцлогоос шалтгаалан их эмч-ийн салбарыг олноор байгуулж байгаа манай орны нөхцөлд улам ч онцгой ач холбог-долтой байна

Зарим социалист орны их эмч нарын дотор иарийн мэргэжлийн   эмч нарын эзлэх хувийн жин (1963 он)

Үүнээс үзэхэд, нарийн мэргнжлийн эмч нарын эзлэх хувийн жингийн хувьд манай улс социалист орны дунд дундаж байрыг эзэлж байна. Нарийн мэргэжлийн эмч нарын бүрэлдэхүүн[2] (1969)

Үүнээс үзэхэд, мэргэжил эзэмшсэн эмч нарын 62,9% нь 8 хүртэл жил ажилласан залуу мэргэжилтнүүд байна.

Их эмч нарт нарийн мэргэжил эзэмшүүлсэн үндсэн хэлбэр, хувиар (1957—1969 он)

Үүнээс үзэхэд, 1957 оноос хойш дотооддоо эмч нарын мэргэжлл дээшлүүлэх курс байгуулж, цаашид эмч нарын мэргэжил дээшлүүлэ.х нэгдмэл систем тогтоосон явдал нарийн мэргэжлийн эмч flap бэлтгэхэд шийдвэрлэх ач холбогдолтой болсон байна.

Эмч нарын  мэргэжил эзэмшсэн байдал, хувиар (зориуд судлагдсан 6 аймгийн дунджаар) (1969 он

Үүнээс үзэхэд (судлагдсан 6 аймгийн материалаар), аймгийн төвийн эмч нарын 73,8%, сум дундын эмнэлгийн эмч нарын 61,3%, их эмчийн салбарт ажиллаж байгаа эмч нарын 3% нь ямар нэг хэлбэрээр төрөлжсөн нарийн мэргэжил эзэмшсэн хүмүүс байна.

Нарийн мзргэжлийн эмч нарыг эзэмшсэн мэргэжлээр нь ялгавал (1969 он), дотрын эмч (10,9%), хүүхдийн эмч (14,4%), эх барих эмэгтэйчүүд, мэс заслын эмч (тус бүр 6%), ариун цэврийн эмч (5%) нар зонхилох хэсгийг эзэлж байгаа нь эмнэлгийн үндсэи мэргэжлийн тусламжийн шаардлага, эрүүлийг хамгаалах байгууллагын салбарьн бүрэлдэхүүнтэй үндсэндээ тохирч байна.

Гэвч судлагдсан материалаас үзэхэд, нарийн мэргэжил эзэмщсэн эмч нарыг мэргэжлийи бус ажил хийлгэх, зарим мэргэжлийн эмч нарын дунд элдэв шалттаанаар мэргэжлээ солих явдал багагүй байгаа hi дадлага туршлататай мэргэжлийн боловсон хүчин бэлтгэхэд муугаар нөлөөлж байна. Бидний материалаар, нарийн мэргэжил эзэмшсэн боловч уг мэргэжлээрээ ажиллаагүй ѳѳр ажил хийж байгаа эмч нарын 90,9% (1969) хѳдѳѳгийн эмнэлгийн салбаруудад байгаа нь ороя нутгийн эмнэлгийг ерөнхий үнлчилгээний эмч нараар хангаж чадаагүйтэй холбоотой байна. Мэн гзрлийн ба задлан шинжилтээ, мэс заслын (тодорхой тооны) эмч напын мэргэжил дээрээ ажиллаж байгаа байдлыг 1959—1968 оны туршид) судлан үзэхэд 22,4—39,5% нь дурдсан хугацаанд мэргэжлээ сольсон байна.

г) Эмнэлгийн боловсон хүчнийг төлөвлөх, бэлтгэхэд чухал ач холбогдолтой статистик судалгааны хэсэг бол сѵралцаж байгаа оюутан болон ажиллаж байгаа их эмч нарын хорогдлыг тооцоолон гаргах явдал байдаг. Энэ талаар нийтлэгдсэн материал ховор бөгөөд тооцоолох аргын хувьд улс орон бүрт харилцан адилгүй байгаа боловч бидний тогтоохоор оролдож бапгаа зарим тоо баримтыг толилуулъя

Зарим социалист орчы эчнэдгийч дээд сургуулийн оюутн ii хорогдол хувиар)

Манай улсын Анагаах Ухааны дээд сургуулийн оюутны хоцрогдол дундаж байрыг эзлэж байна.

Зөвхөн байгалийн хорогдол тооцогдсон. \ Зеремина \

Манай оронд эмч нарын нийт хорогдол бусад социалист орныхоос үлэмж бага байгаа нь тус оронд их эмч бэлтгэгдсээр төдий л удаагүй байгаа туүхэн хөгжлийн хугацаа болон эмч нарын насны бүрэлдэхүүн залуу байгаагаар тайлбарлагдана.

Тус улсын эмнэлгийн боловсон хүчний хөгжлийн түүх болон их эмч нарын одоогийн бүрэлдэхүүнд хийсэн судалгааны зарим хэсгээс өгүүлэхэд товчдоо ийм байна.

1. Эмнэлэгийн боловсон хүчнийг бэлтгэх, хуваарилах, ашиглах, тэднийг мэргэжүүлэх, мэргэжлийг нь дээшлүүлэх асуудал аль ч орны эрүүлийг хамгаалахад түгээмэл шинж чанартай гол гогцоо асуудал боловч улс орны нийгэм, эдийн засаг соёлын түвшин, ангийн бүрэлдэхүүн, улс төрийн бодлогоос шалтгаалан дэлхийн социалист ба хѳрѳнгѳтѳн орнуудад зарчмын ялгаатай шийдвэрлэгдэж байна.
2. БНМАУ-д анагаах ухааны боловсрол, эмнэлгийн боловсон хүчин бэлтгэх асуудал тус улсын түүхэн хөгжлийн үе шатуудад өвөрмөц онцлогтойгоор шийдвэрлэгдэж иржээ. Хоцрогдсон феодализмын орноос хегжлийн капиталист шатыг алгасал социализмыг байгуулсан манай орны нөхцөлд анагаах ухааны боловсролыг хөгжүүлж, эмнэлгийн боловсон хүчний асуудлыг амжилттай шийдвэрлэж чадсан түүхэн туршлага нь социалист системийн давуу талыг аотлон харуулахыг хамт Ази, Африк, Латин Америкийн хөгжиж байгаа орнуудад онол практикийн ач холбоглолтой байж болох юм.
3. Манай орны эрүүлийг хамгаалахын хѳгжлийн одоогийн үе шатанд их эмч насны бүрэлдэхүүний хувьд ч, мэргэжлийн хувьд ч залуу байгаа 0нцлогийг цаашдын төлөвлөлт, боловсон хүчинтэй ажиллах ажиллагаанд тусгаж, ахмад болон залуу боловсон хүчнийг зөв хослуулан ажиллуулах зарчмыг чанд баримтлах хэрэгтэй юм.
4. Тус улсын эрүүлийг хамгаалахын түүхэнд эмч-эмэгтэйчүүд чухал үүрэг гүйцэтгэж ирсэн бөгөөд цаашид ч зонхилох суурийг эзлэх төлөвтэй байна
5. Хот хөдөөгийн эмнэлгийн байгууллагуудыг эмчээр жигд хангах, боловсон хүчнийг тогтвор суурьшилтай ажиллуулахад анагаах ухааны дээд, дунд сургуулийн элсэлтийн төлөвлөгөөг аймгуудын боловсон хүчний хэрэгцээний хэтийн төлөвтэй нягт уялдуулан зохиож уг аймгийн үндсэн харьяат нараас эмч нарыг бэлтгэн хангах явдал шийдвэрлэх ач холбогдолтой байна.
6. Эмч нарт төрөлжсөн нарийн мэргэжил эзэмшүүлэх явдал тооны хувьд бусад социалист орнуудын дундаж хэмжээнд байгаа боловч мэргэжлийн тусламжийн чанар, эмч нарын дадлага туршлагаар тэдгээр орнуудын хэмжээнд хүрээгүй байна.

Хүн ам сийрэг суурьшиж, эмнэлгийн байтууллагууд тархай байгаа манай орны өвөрмөц нөхцөлд ерөнхий үйлчилгээний болон төрөлжсөн нарийн мэргэжлийн эмч нарын хооронд зөв харьцаа уялдаа тогтоон бэлтгэх, боловсон хүчний хэрэгцээний норматив тогтоох асуудал эрдэм шинжилгээний тусгайлан судалгаа шаардаж байгаа гол гогцоо асуудлын нэг болж байна.