Халдварт Өвчин Судлалын Монголын Сэтгүүл, 2009, 4(29)

Монгол улсад 2003-2007 онд ялгасан хүний томуугийн вирүсийн зарим шинж төрх (Анагаах ухааны докторын зэрэг горилсон диссертацийн хураангуй)

( Судалгааны өгүүлэл )

Горилогч: Б.Дармаа

Халдварт өвчин судлалын үндэсний төв

 

   Өгүүллийн PDF-ийг татах

Абстракт

 

Supervisors:

• Prof. P.Nymadawa, MD, Ph.D, DSc(Med), NCCD, Mongolia
• Ass.Prof: S.Tsogtsaikhan,MD, Ph.D, HSUM

 

Influenza is a highly contagious acute respiratory disease of global importance which has caused epidemics and pandemics of human disease for centuries. Most influenza infections are self-limited; however, visits to clinics, physician’s officers, or hospital emergency rooms can increase greatly during epidemics. Since the re-emergence of the H1N1 subtype in 1977, influenza A H1N1 and H3N2 viruses have cocirculated with influenza B viruses in the human population. This provided the opportunity for genetic reassortment, as well as the accumulation of mutations, to contribute to antigenic drift, as recently demonstrated by the emergence of the A (H1N2) subtype and B viruses possessing HA and NA components derived from antigenically distinct cocirculating genetic lineages. The evolution of influenza viruses results in recurrent annual epidemics of disease that are caused by progressive antigenic drift of influenza A and B viruses due to the mutability of the RNA genome and infrequent but severe pandemics caused by the emergence of novel influenza A subtypes to which the population has little immunity. Constant monitoring of changes in the circulating viruses is important for maintaining the efficacy of influenza vaccines in combating disease.

Mongolia is one of the largest landlocked countries in the world with harsh continental climate and four distinctive seasons. The main public health priority is control and prevention from outbreaks and conducting infectious diseases surveillance based on laboratory confirmation. Especially the routine laboratory based surveillance of influenza should be improved and the antigenic characteristics and genetic evolution of viruses circulating among the Mongolian population should be studied.

Objective

The purpose of the research was to study antigenic and genetic variations, and amantadine resistance of circulating influenza viruses in Mongolia in the 2003- 2007.

Materials and methods

Respiratory specimens (nasal swabs, nasal and throat swabs) were collected from patients with clinical diagnosis of acute respiratory infection within the 3 days of onset of clinical symptoms. The clinical symptom of ILI includes sudden onset of fever over 37˚C, headache, sore throat, cough and coryza (considered WHO case definition). This study covered Ulaanbaatar city, 7 provinces which are represent diffferent regions of Mongolia and bordering area with neighbouring countries. Totally were 8950 clinical specimens collected. The swabs placed in to 2 ml Hanks(-) (pH 7.2) balanced salt solution with Bovine Serum Albumin (0.5 %), penicillin (500 u/ml), streptomycin (500μg/ml) and amphotericin B (Fungizone) (2.5μg/ml). The specimens were transported on ice pack to the Virology Laboratory, National Center for Communicable Diseases, Ulaanbaatar within 48 hours after collection. Specimen were inoculated into confluent 3-dayold MDCK cell monolayers and the presence of virus was tested by hemagglutination assay (HA) with guinea pig red blood cells (0, 75%) within 10 days after inoculation. Every HA positive culture was subtyped by RT-PCR using Qiagen OneStep RT-PCR kit (Qiagen,Valencia, CA) following the instruction with M, HA, NA gene specific primers. By following the termocycling program: RT step at 50˚C for 30 min, initial hot start activation for 15 min at 95 ˚C, followed by 40 amplification cycles of 94˚C for 30 s, 50˚C for 30s and 72˚C for 1 min. The reaction ended with a final extension cycle at 72˚C for 10 min. RT-PCR amplicons were visualized by ethidium bromide staining following electrophoresis on a 1% agarose gel under UV illumination. The antigenic variants analyzed by HAI and nucleotide sequence analysis of the HA1 region of some representave isolates and their phylogenetic three were constracted using MEGA-4 bioinformatics softwares, comparing with vaccine strains and world wide recently circulating strains. We selected 23 A (H1N1) and 26 A (H3N2) viruses (n=49) isolated between 1997 and 2007 which were examinated for antiviral resistance with pyrosequencing for analysing the M2 gene.

Results

Totally 650 viruses isolated in the study period. Of these, 317 (48%) were influenza B viruses, 180(28%) A (H3N2) and 153(24%) were influenza A (H1N1) viruses. During the 2003/2004, 2004/2005, 2005/2006 seasons A (H1N1) and A (H3N2) viruses have been isolated, in 2006/2007 season were co-circulated A (H1N1), A(H3N2) and B viruses whereas B/ Victoria viruses was predominant this season, which was different from previous seasons. Influenza virus activity was started in week 46 (October), reaching a peak in the 50-52nd and ended in week 5-6 (Feb) during 2003/2004, 2004/2005 and 2005/2006 seasons. The 2006/2007 influenza season was started in week 1, reaching a peak in the12 week and continued to 16th week. The A (H1N1) strains in 2004/05 and 2005/06 were closely related to the A/New Calidonia/20/99 which is vaccine strain 2000-2006. But in 2006/07, some isolates were related to the 2007/08 vaccine virus A/Solomon Islands/3/2006. The different antigenic variants of influenza A (H3N2) viruses detected in last four influenza seasons in Mongolia. In 2003/04 and 2004/05 season majority of the A(H3N2) viruses were antigenically similar to A/Moscow/10/99, A/Kumamoto/102/2002 and A/Wyoming/03/2003 viruses which are A (H3N2) vaccine component recommended for that period. The reactivity with antisera showed that some isolates, such as A/Ulaanbaatar/1Lamb et al., 1989,6/2005 and A/Choibalsan/2079/2005 have a reduced titer of HI compared with homologous reference antisera. During the 2006/07 epidemic season were isolated relatively few A (H3N2) viruses, most were antigenically similar to A/Wisconsin/67/2005 which is northern hemisphere vaccine comp onent in 2006/07. B virus caused mid and late epidemic outbreak in the end of February to beginning of April 2007 in Mongolia. HI test results shown that most were related antigenically to the B/Malaysia/2506/2004 (80, 4% of B isolates) B/Victoria lineage. During 2003/2007 influenza saeson А(H1N1), A(H3N2), B strains were cocirculated in Mongolia, 75-80% of A(H3N2), 100% of A(H1N1) and 93,3% of B viruses were similar to vaccine and recently circulated strains. HA1 gene sequence results of A(H3N2) shown that those strains more closely related to A/ Wisconsin/ 67/2005 which is WHO recommended vaccine strain 2006/2007 in Northern hemisphere. The number of amin acide differences in the HA1 region between A/Hiroshima/52/2005(H3N2) and Mongolian A (H3N2) strains was 6-14. Common amin acid differences were found Q156H, K165N, and K186G. K140Q, R142G, N145K (site A), Q156H, L157S, V186G and F193S (site B) were located in the antigenic regions of the HA1 protein domain. Our results demonstrated that antigenic drift variants occurred among A (H3N2) influenza strains in the last four influenza season. We have studeid the nucleotide sequences encoding HA1 of 8 influenza B viruses circulating in 2007. There were 2 genetically distinct clusters: Victoria-lineages (B/Malyasia/2506/2004) and Yamagata-lineage(B/ Shanghai/361/2002 and B/Florida/7/2004). Most of the Mongolian B isolates closely related to B/Malyasia/ 2506/2004 which is WHO recommended vaccine strain 2007/2008 in Northern hemisphere. There were not detected any amantadine resistance viruses between 1997 and 2004 years. All A(H3N2) strains of influenza 2005/2006 season were resistant while none A(H1N1) isolates shown no any mutation of resistance. There were an increased number of amantadine-resistant influenza A(H3N2) and A(H1N1) viruses(100%) in our country during the 2006/2007 influenza season. Both the A(H1N1) and A(H3N2) resistant viruses contained a change at amino acid 31 (serine to asparagine [S31N)) in M2 gene known to be correlated with adamantane resistance.

Conclusions

1. A(H1N1), A(H3N2),B viruses are co-circulated among the Mongolian population in the recent years
2. Antigenic drift variants of A(H3N2) are caused the seasonal influenza outbreaks during 2003-2007
3. The amantadine resistance of A viruses has been increased in Mongolia since 2005
4. Surveillance of drug resistant influenza viruses should be included as part of the ongoing virology surveillance system

Practical recommendations

• To expand the laboratory based surveillance of influenza during the cold season and conduct it troughout the whole territory of the country ;
• To exchange by the surveillance information with the neighbouring countries to control appearance of novel influenza strains capable of causing pandemics
• To do full genomic sequence analysis of the influenza viruses, circulating among the Mongolian population and deposit it into the GenBank;
• To introduce the surveillance system for antiviral drug resistance and appropriate usage of influenza antivirals

Mongolian Journal of Infectious Diseases Research,
2009, №4 (29):47-53;
with 7 tables

 

Эрдэм шинжилгээний ажлын удирдагчид:

• Академич, доктор(Sc.D), профессор П.Нямдаваа, ХӨСҮТ
• Анагаах ухааны доктор(Ph.D), дэд профессор С.Цогтсайхан, ЭМШУИС

Томуу өвчин нь тархалтын хурд, халдварлалтын хүрээ ихтэй амьсгалын замын цочмог халдварт өвчин. Дэлхий нийтийг хамарсан томуугийн цартаxлын тухай 16 дугаар зуунаас эхлэн түүхийн сурвалжуудад тэмдэглэн үлдээсэн бөгөөд сүүлийн 400 жилийн туршид 31 удаагийн цар тахал гарсаны 3 нь 20 дугаар зууны 1918, 1957,1968 онуудад бүртгэгдсэн байна (Cox and Subbarao, 2001; Kathleen et al., 2002; Kelbuorne et al., 1987; Klimov et al., 1999; Wright et al., 2001). 1997 онд Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллаг (ДЭМБ)-аас дараагийн цар тахалд бэлэн байхыг сануулж, “зайлшгүй ирэх аюул” нэрээр уриалга гарган, томуугийн цар тахалд бэлтгэх, хохирол багатай даван туулах дэлхий нийтийн төлөвлөгөөг боловсруулсан билээ(WHO, 2008). Энэ төлөвлөгөөний хүрээнд, цар тахал үүсгэх чадавхитай томуугийн вирүсийг тандах үйл явцыг дэлхийн улс орнууд томуугийн тандалтын дэлхийн сүлжээнд оролцох замаар хэрэгжүүлж, тухайн улс оронд өвчлөл үүсгэж буй томуугийн вирүсийн омгуудыг шуурхай ялган дүйх, дүн шинжилгээ хийх, үндэсний болон олон улсын хэмжээнд мэдээлэл солилцох үйл ажиллагаа эрчимтэй явагдаж байна. Халдварт өвчний тандалтын одоогийн тогтолцоонд лабораторид суурилсан тандалтыг улам боловсронгуй болгох, өвчний үүсгэгчид түүний дотор томуугийн вирүсийн шинж төрх, хувьсамжийг судлах, томуугийн халдвараас сэргийлэх, дэгдэлтийн хариу арга хэмжээг нотолгоонд суурилан хийх нь манай системийн тулгамдсан асуудлуудын нэг болоод байна. Монгол улсад сүүлийн жилүүдэд ялгасан хүний томуугийн вирүсийн зарим шинжийг уламжлалт болон орчин үеийн өндөр мэдрэг аргаар тодорхойлж, ТТӨ-ий тандалт, урьдчилан сэргийлэлтэд чиглэсэн нийгмийн эрүүл мэндийн оновчтой арга хэмжээ авах үндэслэл боловсруулахад туслах зорилгоор энэ судалгааг хийв. Монгол улсын хүн амын дунд эргэлтэнд байгаа томуугийн вирүсийг эсийн өсгөвөрт ялгах, вирүсийн омгуудын хемагглютинины эсрэгтөрөгчийн болон удмын шинжийг тодорхойлох, А хэвшинжийн вирүсийн зарим эмийн бодист тэсвэржилт үүссэн байдлыг тогтоох зорилтуудыг дэвшүүлсэн.

Материал, арга зүй

2003-2007 онд 10 дугаар сарын 1-нээс дараа оны 6 дугаар сарын 1 хүртэл томуугийн нэг улирал гэж тооцон, энэ хугацаанд Монгол орны газарзүйн 5 бүсийн 7 аймаг, Улаанбаатар хотын оршин суугч нийт 8950 хүнийг хамруулан хамар залгиурын арчдас сорьц цуглуулав. Бүх сорьцийг нохойн бөөрний анхдагч эсийн өсгөвөр (Madin-Darby Canine Kidney cells-MDCK)-т халдааж томуугийн вирүс өсгөвөрлөх шинжилгээ хийв. Томуугийн вирүсийн хэвшинж, дэд хэвшинжийг А хэвшинжийн вирүсийн М уургийн генийн, В хэвшинжийн вирүсийн НА генийн, А хэвшинжийн вирүсийн дэд хэвшинжийг НА, NA генийн өвөрмөц дараалал бүхий праймерууд, QIAGEN пүүсийн OneStep RT-PCR (Cat#210210) цомог ашиглан нэг шатлалт урвуу транскрипцийн полимеразийн гинжин урвал(УТ-ПГУ)-ын шинжилгээгээр (CDC, 2003; Podder, 2002; GIAGEN, 1999), эсрэгтөрөгчийн хэвшинжийг цус наалдахыг саатуулах урвал (ЦНСУ)-аар тус тус тодорхойлов. 2003-2007 онд ялгасан A(H1N1) дэд хэвшинжийн 10, A(H3N2) дэд хэвшинжийн 17, B хэвшинжийн вирүсийн 8 омгийн НА1 генийн нүклеотидийн дарааллын удмын холбоог тогтоох шинжилгээг Agencourt BioScience Beckman Coulter пүүсийн Agencourt® AMPure® PCR purification цомог болон BigDye Terminator v3.1 CycleSequencing цомог урвалж ашиглан, ABI 3130 бүрэн автомат төхөөрөмж дээр хийж гүйцэтгэв. Нүклеотидийн дараалалыг BioEdit программ ашиглан эрэмбэлж, MEGA 4 биомэдээлэл зүйн программ хангамж ашиглан, дэлхийн бусад улс оронд тархалттай байгаа омгууд, вакцины омгийн вирүсүүдтэй харьцуулан филогенетикийн мод зурав.1997-2007 оны хүйтний улиралд ялгасан томуугийн А хэвшинжийн вирүсийн 355 омгоос санамсаргүй түүврийн аргаар 23 А(H1N1), 26A(H3N2) нийт 49 омгийг сонгон М2 уургийн саатуулуур болох амантадинд тэсвэржилтийг M2F-5’-CAGATGCAGCGATTCAGTG праймер ашиглан М2 уургийн 25-38 дахь аминхүчлийг кодлосон М генийн нүклеотидийн 784-827 байрлалд 44 хос нүклеотидийн дарааллыг хэсэгчлэн тогтоох (pyrosequensing) шинжилгээг PSA MA сиквенсинг машин ашиглан хийж, нүклеотидийн дараалалд DNA Star биомэдээлэл зүйн программ ашиглан боловсруулалт хийж, дүгнэв.

Үр дүн, хэлцэмж

MDCK эсийн өсгөвөрт 3 сэлгүүлэлтээр вирүс ялгах шинжилгээний дүнд ЦНУ-ын 1:8-аас 1:128- ын хооронд таньцтай томуугийн вирүсийн 650 омог ялгав. ТТӨ-ий өвчлөл хамгийн их бүртгэгддэг 0-15 насны хүүхдэд томуугийн вирүс илрэлтийн хувь илүү, 65-аас дээш насанд томуугийн вирүс илрэлт бага (0.8%) байлаа. Насанд хүрэгчид ТТӨ-ий хурц үедээ эмнэлгийн анхан шатны нэгжид хандах нь ховор байгаа нь судалгааны явцад ажиглагдсан бөгөөд энэ нь тухайн насны бүлгээс цуглуулсан сорьцийн тоо, вирүс илрэлтийн хувь бага байхад нөлөөлсөн байх талтай юм. Вирүс илрэлтийн хувь 7.3% байгааг бусад судлаачидынхтай харьцуулахад 2004/2005 онд Тайванд хийсэн ижил судалгаагаар вирүс ялгалтын хувь 13.5%, харин 2003/2004 оны томуугийн улиралд БНХАУ-д 6.6 % байсан судалгаа байна (Xu Hong , 2004; Jih-Hui Lina et al., 2007). Судалгааны явцад сорьцийг орон нутгаас авахад тээврийн зардал ихтэйгээс гадна хадгалах, тээвэрлэх горим алдагдах зэрэг бэрхшээлүүд гарч байсан нь алслагдсан аймаг, хотуудад вирүс судлалын лаборатори байгуулж халдварт өвчний дэгдэлтийн үед үүсгэгчийн тандалтыг орон нутагт хийх нөхцөл бүрдүүлэх шаардлагатай байгааг харууллаа. УТ-ПГУ-ын шинжилгээгээр 2003-2007 оны томуугийн улиралд ялгасан томуугийн вирүсийн 650 омгийн 333(51.2%) нь томуугийн А, 317(48.8%) нь В хэвшинжийн вирүс байв.Томуугийн А хэвшинжийн вирүсийн 333 омгийн НА ба NA генийн дэд хэвшинжийг тодорхойлоход 153 (45.9%) нь A (H1N1), 180 (54.1%) нь A (H3N2) дэд хэвшинжид хамаарч байв. Вирүсийн омгуудын хемагглютинины эсрэгтөрөгчийн шинжийг ЦНСУ-аар тодорхойлсон дүнг Хүснэгт 1-д харуулав.

 

Хүснэгт 1. Монгол оронд 2003-2007 онд томуугийн дэгдэлт үүсгэсэн омгуудын эсрэгтөрөгчийн хувилбар, тухайн жилүүдийн вакцины омгууд (томуугийн улирлаар)

Тайлбар: * 2007 оны 4 дүгээр сарын 1 хүртэл

2004-2007 онд Монгол орны хүн амын дунд эргэлтэнд байсан томуугийн вирүсийн A(H1N1) омгууд нь ДЭМБ-аас тухайн жилүүдэд хэрэглэх вакцины найрлаганд зөвлөмж болгосон омгуудтай эсрэгтөрөх шинжээрээ төстэй байгаа нь энэ дэд хэвшинжийн вирүсийн эсрэгтөрөгчийн ялгаатай хувилбарын тархалт манай хүн амын дунд харьцангуй бага байгааг харуулж байна (Хүснэгт 1). Монголд 2003/2004 онд ялгасан A(H3N2) омгийн 25%, 2005/2006 оны A(H3N2) омгийн 11.3% нь тухайн жилийн вакцины омгоос ялгаатай дүйгдсэн байна.

 

Монгол оронд томуугийн вирүсийн тандалт хийж эхэлсэн 1974 оноос хойш 2007 он хүртэл В хэвшинжийн вирүс ялгаагүй (Нямдаваа, 1988; Мэндсайхан нар, 1994). Харин 1990-ээд оны сүүлчээр В хэвшинжийн вирүс эргэлтэнд Монгол орны хүн амын дунд эргэлтэнд байсныг ийлдэс судлалын шинжилгээгээр тодорхойлсон судалгаа байдаг (Нямдаваа, 2007).2007 оноос томуугийн В хэвшинжийн вирүсийн эргэлт манай хүн амын дунд идэвхижиж 2006/2007 хүйтний улиралд томуугийн дэгдэлтийн зонхилох шалтгаан болсон ба (Хүснэгт 1) эсрэгтөрөх шинжээрээ В вирүсийн дийлэнхи нь 2004-2007 оны вакцины омгийн бүрэлдэхүүнд орсон омгуудтай төстэй байгаа нь дэлхийн бусад оронд тархалттай байгаа омгууд улс хоорондын шинжтэй тархаж байгааг харуулж байна. Монголд ялгасан A(H1N1) омгуудыг HA1 уургийн аминхүчлийн дарааллыг A/Solomon Islands/ 03/2006(H1N1) омогтой харьцуулахад A/Mongolia/ 327/2004(H1N1), A/Ulaanbaatar/1429/2005(H1N1) омгууд 9 аминхүчлээр, 2007 оны A(H1N1) омгууд 6-7 аминхүчлээр тус тус ялгаатай байгаагийн дотор S36N, R73K, E141K, R189M(S), A190T өөрчлөлтүүд илүү тохиолджээ (Хүснэгт 2).

Хүснэгт 2.

Тайлбар: S- серин, N- аспарагин, R- арганин, K-лизин, T-треонин, H-гистидин, E- глютамины хүчил, Aаланин, D-аспартикийн хүчил, M- метионин, Y-тирозин

Эдгээр өөрчлөлт бүхий амин хүчлүүд нь HA1 уургийн эсрэгтөрөх хэсгийн идэвхитэй домейний байрлалаас өөр байрлалд байгаа нь A(H1N1) вирүсийн эсрэгтөрөх чанарт төдийлөн нөлөөлөөгүй байна.

 

Хүснэгт 3

Тайлбар: A* HA1 уургын эсрэг төрөх хэсгийн А домейны байрлал, B* HA1 уургын эсрэг төрөх хэсгийн B домейны байрлал, S- серин, N- аспарагин, R- арганин, K-лизин, T-треонин, H-гистидин, E- глютамины хүчил, A-аланин, D-аспартикийн хүчил, M- метионин, Y-тирозин, Q-глютамин, L-лейцин, G-глицин, Fфенилаланин, V-валин, I-изолейкин

Монголд ялгасан A(H3N2) омгуудын HA1 генийн нүклеотидийн дарааллыг эрэмбэлж, ДЭМБаас 2006/2007 онд вакцины найрлаганд зөвлөмж болгосон A/Hiroshima/52/2005(H3N2) омогтой харьцуулахад( Хүснэгт 3) A домейний N145K, B домейний Q156H, V186G, F193S өөрчлөлтүүд нь эсрэгтөрөгчийн дрейф өөрчлөлтийг бий болгож энэ хувьсал нь A (H3N2) дэд хэвшинжийн вирүс Монгол улсын хүн амын дунд жил бүр томуугийн дэгдэлтийн шалтгаан болох генетик үндсийг бүрдүүлсэн байна. A(H3N2) вирүсийн HA1 уургийн эсрэгтөрөх хэсгийн А домейний 133,137, 140-146, В домейний 155-160, 185-197, С домейний 51-54, 276-280 дугаар байрлалд амин хүчил нь өөрчлөгдсөн тохиолдолд түрүүчийн үүссэн дархлаагаар уг вирүс саармагжихгүй болдогийг судлаачид тогтоосон (Shin-Ru et al., 2005; Yacine Abed, 2002; Wiley et al., 1981). Судлаач Вилсон, Кокс (1990) бөгөөд Gerald et al., 1989, Wilson an Cox, 1999 нарын судалгаагаар томуугийн вирүсийн гадаргуугийн HA уургийн эсрэгтөрөх хэсгийн наад зах нь 2 домейний 4-өөс дээш амин хүчил солигдсон мутаци нь түрүүчийн үүссэн дархлаанаас дайжин тархах чадварыг нөхцөлдүүлдэг гэж үзжээ. Бидний судалгаагаар ЦНСУ-аар эсрэгтөрөх шинжээрээ вакцины омгуудаас ялгаатай дүйгдсэн A/Ulaanbaatar/1106/ 2007(H3N2) омогт илэрсэн HA-ы эсрэгтөрөх хэсгийн А домейний аминхүчлийн R142G, K156H, L157S, V186G өөрчлөлтүүд нь дараагийн томуугийн улиралд тархаж томуугийн дэгдэлтийн шалтгаан болох магадлалтай эсрэгтөрөгчийн шинэ хувилбарыг нөхцөлдүүлж байгааг судалгааны дүн харууллаа(Хүснэгт 2). 2007 онд Монголд ялгасан В вирүсийн омгуудаас 8 омгийг сонгож удмын холбоог HA генийн нүклеотидийн дарааллаар тогтоож, лавлагаа омгуудтай харьцуулж удмын мод зурахад 2 өөр багцад хамаарч байв. Үүнд: B/Ulaanbaatar/2202/2007, B/Ulaanbaatar/2263, B/Ulaanbaatar/1924/2007, B/ Sukhbaatar/2488/2007, B/Ulaanbaatar/2232 омгууд нь ДЭМБ-аас 2007/2008 оны томуугийн улиралд хэрэглэх вакцины найрлаганд зөвлөмж болгосон B/Malyasia/2506/2004-төст(B/Vic) омогтой ойр, харин B/Orkhon/2505/2007, B/Arvaikheer/2476/2007, B/Ulaanbaatar/2373/2007 омгууд нь ДЭМБ-аас 2004/2005, 2005/2006 оны вакцины найрлаганд орсон B/Shanghai/361/2002 (B Yam) болон 2006/2007 онд дэлхийн улс орнуудад тархалттай байсан B/Florida/ 7/2004 омгуудтай нэг багцад байв.В хэвшинжийн вирүсийн HA1 генийн нүклеотидийн дарааллыг аминхүчилд хөрвүүлэн B/Vic хувилбарт хамаарч байгаа омгуудыг B/Malyasia/2506/2004 вирүстэй, B/ Yam хувилбарын омгуудыг B/Florida/7/2004 вирүстэй харьцуулж Хүснэгт 4; 5- д харууллаа. 2001-2004 оны томуугийн улиралд Итали, Норвеги, Франц улсад B/ Yam, 2003/2004, 2004/2005 онд Тайванд В вирүсийн B/Vic хувилбар (B/Hong Kong/330/01-төст; B/Brisbane/ 32/2002-төст) давамгайлж АНУ-д 2005/2006 онд ялгасан В вирүсийн 78.1%, 2006/2007 онд 67% нь B/Vic хувилбарийн омог байжээ (Shin-Ru et al., 2005; Jih-Hui L et al., 2007; CDC, 2007). Ази, Европ, Өмнөд Америк, Өмнөд Африкийн орнуудад 2001/2002 онд ялгасан В вирүсийн 400 гаруй омгуудад хийсэн судалгаагаар Европийн ихэнхи орнуудад B/Yam, Ази, Америкийн орнуудад B/Vic давамгайлж байгааг тогтоожээ (Paget et al., 2002). 2001 оноос эхлэн Европийн орнуудад тархаж эхэлсэн В хэвшинжийнвирүсийн B/Vic хувилбар нь 2003 оноос Азийн орнуудад дэлгэрч улмаар Монгол оронд 2006/2007 оны хүйтний улиралд В вирүсийн B/Vic хувилбар зонхилсон томуугийн дэгдэлт болсон бидний судалгаа харууллаа.

 

Хүснэгт 4

Тайлбар: S- серин, N- аспарагин, R- арганин, Kлизин, T-треонин, A-аланин, D-аспартикийн хүчил, M- метионин, Y-тирозин, G-глицин, I-изолейкин, Pпролин

 

Хүснэгт 5

Тайлбар: S- серин, N- аспарагин, R- арганин, Kлизин, T-треонин, A-аланин, D-аспартикийн хүчил, M- метионин, Y-тирозин, G-глицин, I-изолейкин, Pпролин

В хэвшинжийн вирүсийн HA уургийн эсрэгтөрөх идэвхитэй домейны 78,125, 126,141, 143,156, 192, 196, 217 байрлалд аминхүчил солигдвол түрүүчийн үүссэн дархлаагаар уг вирүс саармагжихгүй болдогийг судлаачид тогтоосон (Caton et al., 1982; Kilbourne et al., 2002; Jih-Hui L et al., 2007). Монголд ялгасан В вирүсийн омгуудад дээрх онцолсон байрлалуудад аминхүчил өөрчлөгдөөгүй байгаа нь эсрэгтөрөгчийн дрейф өөрчлөлт манай хүн амын дунд эргэлтэнд байгаа В вирүсийн хувьд бага байгааг харуулж байна (Хүснэгт 4; 5). Харин БНХАУ-д 2005/2006 оны томуугийн улиралд ялгасан B/Tianjin/144/2005, B/Fujianxinlou/ 54/2006 омгуудад (B/Shanghai/361/2002 (B Yam) омогтой харьцуулахад) HA1 уургийн аминхүчлийн 48 дахь байрлалд арганин лизинээр (R48K), 108 дахь байрлалд пролин аспарагинаар (P108A), 251 дэхь байрлалд метионин изолейкинээр (M251I) солигдсон өөрчлөлт илэрсэн (Zhang, 2007; Jih-Hui et al., 2007) нь B/Ulaanbaatar/2373/2007, B/ Arvaikheer/2476/2007, B/Orkhon2505/2007 омгуудтай адилхан байгаа нь манай оронд 2007 оны хавар дэгдэлт үүсгэсэн В хэвшинжийн вирүс нь өмнөд хөршөөс дамжин тархсан байж болохыг молекул генетикийн судалгааны дүн харууллаа. Сүүлийн жилүүдэд Монгол улсад тархаж эхлээд байгаа В хэвшинжийн вирүсийн хувилбаруудын эсрэг дархлал тогтоцыг хүн амын дунд насны бүлгээр судалж, цаашид тархах чиг хандлагыг тодорхойлох шаардлага байгаа нь бидний судалгааны дүнгээс харагдаж байна. Судалгааны явцад сиквенс хийж ген банканд байрлуулж дэлхийн судлаачдын хүртээл болгосон Монгол омгуудын жагсаалт:

 

НА ба NA генийн нүклеотидийн дараалал тогтоох шинжилгээ хийсэн омгийн жагсаалт Gene bank дугаар (ACCESSION NUMBER ) http://www.ncbi.nlm.nih.gov

А хэвшинжийн вирүсийн 49 омгийн амантадиндмэдрэг чанарыг тодорхойлоход 32(65.3%)–д нь тэсвэржилт илэрсний 9(28.1%) нь A(H1N1), 23(71.9%) нь A(H3N2) дэд хэв шинжийн вирүс байв (Хүснэгт6). Судалгаанд авсан A(H1N1) вирүсийн 23 омгийн 9(39.1%)-д нь, A(H3N2) вирүсийн 26 омгийн 23(88.5%)-д нь адамантинд тэсвэржсэн мутаци илэрлээ.

 

Хүснэгт 7

806 дахь дараалал AGT кодон AAT болсноор М2 уургийн 31 дэхь аминхүчил серин нь аспарагинаар солигдсон мутаци (S31N) илэрлээ. 1995-2004 онд Ази, Европ, Хойд Америк, Өмнөд Америкийн улс орнуудад ялгасан амантадинд тэсвэржсэн 392 A(H3N2) омгийн М2 уургийн аминхүчлийн өөрчлөлтийг авч үзэхэд 385(98.2%)-д нь S31N, 3(0.8%)-д нь V27A, 3(0.8%)-д нь L26F, 1(0.2%)-д нь A30T хэлбэрийн мутаци илэрчээ (Bright et al., 2006) . Харин дэлхийн бусад улс оронд тархаж эхлээд байгаа М2 уургийн 26, 27, 30, 34 дүгээр байрлал дахь аминхүчил солигдож үүссэн мутаци манай оронд ялгасан омгуудад тодорхойлогдсонгүй. Томуугийн вирүсийн эсрэг эмийг төдийлөн хэрэглэдэггүй манай орны хүн амын дунд 2005 оноос хойш амантадинд тэсвэржсэн омгийн тархалт эрс нэмэгдсэн нь хэрэглээнээс үл хамааран, бусад улс оронд эргэлтэнд байгаа эмийн бодист тэсвэржсэн омгууд дамжин тархаж байгааг харуулж байна. Bright R.A (2004) нарын судалгаагаар тэсвэртэй омог ялгасан 92 өвчтний дөнгөж 2% нь амантадин хэрэглэсэн өгүүлэмжтэй байжээ. Томуугийн вирүс М2 уургийн саатуулуурын төрлийн эмийн бодист дасал үүсгэх шалтгааныг зарим судлаачид эмийн хэрэглээнд мөрдөх журамтай холбон тайлбарлаж байхад нөгөө талаасаа томуугийн вирүсийн М2 уургийн эмийн бодист тэсвэржсэн мутаци нь HA-ы эсрэгтөрөгчийн дрейф өөрчлөлттэй хавсарч явагддаг байж болохыг судлаачид таамаглаж, М2 уургийн мутаци илэрсэн А(H3N2) омгуудын НА1 генд нэгэн зэрэг өөрчлөлт үүсч ингэснээрээ тэсвэржсэн омгийн тархах, халдварлах чадвар өндөр байгаагаар тайлбарлажээ (Bright et al., 2005; Reiko Saito. 2007; Arnold, 2006). Томуугийн вирүсийн эсрэг эмийн бодисыг хэрэглэхдээ эмийн бодист тэсвэржилтийг тогтмол хянаж эмийн бодлого зохицуулагчдад зөвлөмж өгөх систем бий болгох шаардлагатай байна.

Дүгнэлт

1. Монгол орны хүн амын дунд томуугийн A хэвшинжийн H3N2, H1N1 дэд хэвшинж, B хэвшинжийн вирүс идэвхитэй эргэлтэнд байна.
2. А хэвшинжийн H3N2 дэд хэвшинжийн вирүсийн эсрэгтөрөгчийн дрейф өөрчлөлт бүхий хувилбарууд жил бүр эргэлтэнд орж, дахин давтагдах томуугийн дэгдэлтийн шалтгаан болсоор байна.
3. М2 уургийн саатуулуурын төрлийн эмэнд тэсвэржсэн томуугийн А хэвшинжийн вирүсийн тархалт 2005 оноос хойш Монгол оронд эрчимтэй нэмэгджээ.

Практик зөвлөмж

1. Монгол улсын хүн амын дунд жил бүрийн хүйтний улиралд явуулдаг лабораторид суурилсан тандалтын системийг өргөжүүлж, нийт нутаг дэвсгэрийг хамруулах;
2. Томуугийн дэгдэлт, цартаxлын үүсгэгчийг эрт илрүүлэх, хяналтанд авах зорилгоор хөрш орнууд болон бусад улс оронтой мэдээлэл солилцож ажиллах;
3. Монгол улсын хүн амын дунд эргэлтэнд байгаа томуугийн вирүсийн омгуудын геномын нүклеотидийн дарааллыг бүрэн тогтоох шинжилгээг хийж, GENE BANK-д байрлуулан олон улсын судлаачдад мэдээлэл хүргэх;
4. Томуугийн вирүсийн, вирүсийн эсрэг эмэнд тэсвэржилтийг тандах системийг нэвтрүүлж, томуугийн эсрэг өвөрмөц бэлдмэлийн зохистой хэрэглээг нэвтрүүлэх

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 992