И. Н. Гимер, Е. П. Загоровский

ЗХУ-ын элчин сайдын яамны дэргэдэх нэгдсэн больниц, Анагаах ухааны дээд сургууль

Работа пссвящена изучению роли висцеро-рефлекторных механизмов в развитии парацонтопатий. Описаны методы диагностики и лечения парадонтопатий патогенети-чески связгнных с висцеро-рефлектсрным псражением нсрзной системы.

В р^зулотате комплзксного обслздования 43 больных, страдающих парадонтопа-тиями, у 39-ти выявлены данные за вк с це р с-реф л екторное поражение вегетативной нервн ой сис.гемы.

На стороне висцерс-рефлзкторнэго синдрома отмечалссь увеличение индексов КПУ, РМА, и бслее вьражекная а рофия десны. После примеькнного комплексного лечения с учетом висцер>рефл?ктсрного патогенеза у 32-х бсльных настугила пол-ная стабилизация процесса, у 6-ти значительнсе улучшение и у 1-го эффекта нэ наб-людалось. На сснэвании наблюдений автсры приходят к выводу, что патогенез па-радонгога ий чаще всего висцеро-рефлекторный, с наличием очагов патологической импульсации в брюшной полости.

Амны хөндийн тэжээлийн хямралд мэдрэлийн систем нөлөөтэй болохыг 1898 онд И. П. Павлов анх удаа туршлагаар баталсан билээ.

И. П. Павлов амьтан дээр хийсэн удаа дараагийнхаа туршлага Дээр үндэслэн амны хөндий нь бусад эрхтнийг бодвол дотор эрхт-ний архаг цочролын үед рефлексийн замаар үүсэх мэдрэл шалтгаант тэжээлийн хямралд амархан өртдөг гэсэн дүгнэлтэд хүрчээ. Пара-донтоз өвчтэй хүмүүст дотор эрхтний өвчин хавсран тохиолддогийг олон эрдэмтэд бичжээ. (С. М. Волынский, 1953, 1956: Е. Е. Плата-нов, А. А. Пагис 1957; 3. А. Флис 1958; И. Н. Мучинк, В. Е. Ва-сильва 1968; С. П. Коломиец 1970; В. С. Иванов 1971). Хагалгаа хийлгэсний дараа парадонтозтой хүмүүс бүрэн эдгэрч байсныг И. О. Новик (1964) ажиглажээ.

Сүүлийн жилүүдэд висцеро-рефлексийн үүсэлтэй мэдрэл шалт-гаант тэжээл хямрах өвчнийг шинж тэмдгийн хувьд болон туршла-лагын замаар нилээд нарийн судалжээ. (Г. И. Маркелов 1948; В. Н. Маньковский, В. И. Слонимская 1956; Е. П. Загоровский 1969; В. А. Смирнов, 1972).

Парадонтопатийн эмгэг зүйд дээрх механизмямар үүрэгтэй болох талаар тун бага судлагджээ. Иймээс ч тийм өвчтэй хүмүүсийг эмч-лэх арга, оношлох асуудал гүйцэд боловсрогдоогүй байна.

Парадонтопатийн үүсэхэд висцеро-рефлексийн механизм хэрхэн холбоотой болохыг нарийвчлан судлах зорилгоор бид парадонтозтой 43 өвтөнийг судалсан болно. Үүнд бүх хүмүүсийг шүдний байдал, эрүүл ахуйн индекс, КПУ ба РМА-гийн индекс, ренографи, буйлны цахилгаан мэдрэх чанар, капилляроскопийн үзүүлэлтээр шинжлэн үзсэн юм. Мөн клиник-физиологи₍йн аргаар мэдрэлийн системийг на-рийн шинжилж үзсэн юм (артерийн осциллограф, капиллороскопи), Вицсеро-рефлексийн үүсэлтэй мэдрэлийн системийн эмгэгт байдаг мэдрэлийн өвөрмөц хам шинж илэрч байгаа үед парадонтопатийг хэвлийн хөндийд байгаа эмгэг сэрлийн голомтоос шалтгаалсан гэх үндэстэй юм. Хэвлийн хөндийд байгаа эмгэг сэрлийн голомт нь мэд-рэлийн системийг эмгэг байдалд оруулж, дараа нь парадонтопатийг үүсгэх нөхцөл болж байна. Бидний судалсан өвчтөнөөс 27 нь халдварт өвчнэөр өвчилсний дараа дэлүү нь эмгэгээр өөрчлөгдсөн 5 нь архаг гепатохолециститэй, 4 нь савны дайврын архаг үрэвсэлтэй, 2 нь мухар олгойн архаг үрэвсэлтэй, 1 нь хагалгааны дараах сорвижилттой    ^ байв. Эдгээр өвчнүүдийн ихэнх (31)-ийн амны хөндийг шинжлэн үзэ-   ¹и хэд мэдрэлийн хам шинж илэрч байгаа талдаа КПУ, РМА-ийн индекс ихсэж харьцангуйгаар тэжээлийн хямралын процесс эсрэг талаасаа илүү тод илрэх нь ажиглагдлаа. Өвчтэй талдаа парадонтозын эхний үед шүаний буйлны цахилгаан мэдрэх чанар арааны орчимд ихэссэн байв. 0,8 — 1,3 м.а. гүйдэлд өвдөх урвал үүсэж (нормдоо 2 — 6 ма)   *' өвдөх мэдрэхүйн дасалтын хугацаа богино байлаа.  Парадонтозын тодорхой хэлбэрийн үед захын вегетативын тогтоцод цочрол дамжсан талдаа буйлны цахилгаан мэдрэх чанар буурсан нь харагдав. 18— 45-ын гүйдэлд өвдөлтийн урвал үүсэж энэ үед өвдөх мэдрэхүйн да-салтын хугацаа уртассан байв. Тэр үргэлж толгой нь өвдөх юм уу заримдаа гайморит коньюнктивит илэрч байлаа. Судалгаа хийсэн ихэнх (39) өвчтөнүүдэд парадонтопатын үүсэхэд висцеро-рефлексийн  №Ь шалтгаантай бол хэсэг газрын эмчилгээ (1 :5000-ын диоцидын уус-  ^ малаар зайлах, шүдэнд хуримталсан зүйлийг цэвэрлэх, бөглөрөлтийг  Ш засах, шүдний ломбыг солих, хүчилтөрөгчийн эмчилгээ хийх)-нээс • Д гадна висцеро-рефлексийн эмгэг зүйг харгалзан зохих эмчилгээ хийв. [йс; Энэ нь хэвлийн хөндий дэх эмгэг сэрлийг голомтыг арилгах) хини- и. 3 нээр эмчлэх, олгойг нь авах, үрэвслийн эсрэг эмчилгээ) болох сэрэл    А дамжуулах замыг саатуулах (зангилгаа хориглогч эмүүд, новокайны пик хориг) эмчилгээ байсан юм. Эмгэг зүйн эмчилгээ хийхэд 32 хүн бү- лаан рэн сайжирч 6-нь нилээд сайжирсан ба 1 хүнд үр дүн гараагүй. Урд ерий нь хийсэн хэсэг газрын эмчилгээ эдгээр өвчтөнүүдэд онцын сайжрал зүүл өгөөгүй болно. Өвчтөн ф-о ийн өвчний түүхийг авч үзье. Ш—

Өвчтэй ф-'о, 35 настай, жолооч (өвчтөний түүх № 13) 1970 онд Монголд ирсэн. 3-настайдаа улаан бурхнаар 5-тайдаа улаан эсэргэ- |ш нээр, 8 насандаа хумхайгаар өвдсөн. Насанд хүрсэн хойноо гүйлсэн }уу\ булчирхайн үрэвслээр байнга өвддөг байсан. Монголд ирснээс хойш яр, 2 сарын дараа үе үе толгой нь хүчтэй өвдөх, аюулхай орчим өвдөх,  щ хааяа зүрхээр хатгадаг болсон. Сүүлдээ нойр муудаж уцаар ууртай  I щ болсон. 1970 оны 8-р сарын 8-нд амбулаториар шүдний эмчид ам-  яйн наас эвгүй үнэр гарах, буйлнаас цус гарч өвддөг байсан учир үзүү- асны лэв. Өвчтөн зүүн нүд духан хэсгээр толгой өвдөх үед буйлнаас цус ).р_с, гарах өвдөх нь ихсэж байгааг ажиглажээ. Ашш хөндийг үзэхэд ам- ^ ны хөндийн эрүүл ахуйн байдал дүнд зэрэг, гажуу хөгжсөн зүйлгүй, ^ КПУ-ийн индекс зүүндээ-3 баруундаа-О, доод эрүүний буйл нь зүүн ^ талдаа зөөлөрсөн буйлны хөхөнцөр зузаарсан, хөх улаан өнгөтэй хү-рэхэд цус гарч байлаа. ,_{с г} ¹

Буйлны уутнууд нь 2—3-ны ихэссэн дарахад цэхэр идээтэй шин- •. гэн гарч байв. Шилерийн сорил доод эрүүний зүүн талд тод илэрч ^ ^г байснаас гадна РМА-гийн индекс зүүндээ —37 10, 12, А—15) ба-  | руундаа РМА-гийн индекс=20 Р=5, М=6 А=9) шүд нь бага зэрэг ₈ ^ш хөдөлгөөнтэй, доод эрүүний түүшин ясны зурагт өвчлөл байгаа га-  ^ зарт шүдний таславчийн орой,  эвдэрсэн, оройны бүрхүүл давхарга ^

нь үгүй болсон, шүдний завсар нь угныхаа ^ хэмжээтэй    өргөссөн %

шүдний завсрын таславчийн гол  хэсэгт остеопороз үүсжээ. Капил-лярскопи хийхэд харах талбайн өнгө нь бүдэг хангасан судасны хэл- ^^а бэр нь дүрсээ алдаж өргөссөн, хялгасан судасны  тоо цөөрсөн (6-

7) цусны урсгал зогсолтын  байдалд орсон байв. Шүдний арааны орчмын буйлыг цахилгаан гүйдлээр цочрооход зүүн талдаа өвдөл- Р тийн урвал багасаж (баруундаа 7—11 ма, зүүндээ 17—24 ма) өвдөх

мэдрэхүйн дасал 2 талдаа харилцан адилгүй илэрч (баруундаа 10— 12 сек зүүн 16—18 сек) байв. Онош-парадонтозын үрэвсэлт тэжээл хямрах хэлбэр (И. О. Новокайн ангиллаар) өвчтөний буйлан хэсэг газрын эмчилгээ (шүдний чулууг авах, 1:5000-ын диомидолын уус-малаар амыг зайлах хүчилтөрөгчийн эмчилгээ) хийлээ. Нилээд хуга-цаанд шүдний өвдөлт намдаж буйлны уутнаас идээт ялгадас арилж⁴ буйлнаас цус гарах нь зогсов. Хэсэг газрын курс эмчилгээ дуусса-наас хойш 2 долоо хоногийн дараа урьдах өвдсөнийхөө адил дахилт өгөв. Өвчтөнийг дахин шинжилж үзэхэд дотор эрхтнээс өөрчлөлтгүй. Харин дэлүүний орчим дарахад нилээд хөндүүр байв. Судасны луг-шилт 1 минутад 70 удаа жигд дүүрэлт хүчдэл сайн,артерийн даралт баруундаа 150/70 мм зүүндээ 130/90 мм. Мэдрэлийн талаас: эвэрлэ-гийн рефлекс зүүндээ суларсан, дээшээ харахад хүүхэн харааны хэл-бэр ижил биш, гурвалсан мэдрэлийн дээд цэг дагзны цэгт дарахад зүүн талдаа өвчтэй мөн тэр талдаа дух ба толгойн үстэй хэсгийн арьсны өвдөлт мэдрэх чанар буурсан. Одон зангилаа, хүзүүний дээд зангилаа, наран сүлжээний хагас саран зангилгаа, Зиттогийн цэгт да-рахад зүүн талдаа өвчтэй. Нурууны хажуугийн цэгүүдээр зүүн тал-даа Д₅—Д₉ түвшинд харахад өвчтэй Д₆—Д₁₀ орчимд өвдөх мэдрэ-хүй суларч өвдөх мэдрэхүйн дасалтын хугацаа 13 сек хүртэл уртас-сан. Зүүн гарын шөрмөсний рефлекс ихэссэн, хэвлийн рефлекс хэвийн.

Ашнерын сорил зүүндээ 76—70=6, баруундаа 78—71=7, Ортос-татик сорил 82—72=10. Клиностатик сорил 78—70=8 Дермографизм улаан 2 секундийн дараа үүсэж 47 минутын турш илэрч байв. Ар-терийн осциллографад баруун гарынхаас зүүн гарын осциллограммын үзүүлэлт 2 мм-ээр багассан. Баруун ОП=5 Мх—150, Мп—70 зүүн ОП—3 Мх—130 МП—90/; цусны шинжилгээ: гемоглобин 82 УЦТУ-8 мм/цаг, цагаан цогцос 7900—2 э—1 С—43, М—7 л—47: шээсний шинжилгээ өөрчлөлтгүй. Капиллярекопи хийж зүүн гарын ядам ху-рууны хумсны суурийн хэсгийг хафахад харах талбайн өнгө шарав-тар, хөхөнцөрт давхарга тод харагдахгүй, хялгасан судас 1 мм-т 8—9 харагдана. Зарим нь тахирласан артерийн хэсэг нь нарийссан, судас нь цүлхийсэн (аневризма). Баруун гарын ядам хурууны хумсны суу-рийн хэсгийг харахад харах талбайн өнгө цайвар, ягаан хялгасан су-дасны нарийсал бараг илрээгүй. Аневризм үүсээгүй. Өвчтөнд 1970 оны 10-р сарын 21 -нээс 11 -р сарын 9 хүртэл хавсарсан эмчилгээ хийв. Үүнд хи-нин схемээр, пахикарпил димедролтой дотуур уулгаж 5% новокайнтай ио-нофорезхүзүүний симпатик зангилгаанд 20удаа, дарсановализаци20 удаа, алоэгийн ханд 2%-ийн новокайны хамт буйланд тарьсан. Эмчилгээ-ний дараа удалгүй нойронд сайжирч толгой өвдөх нь намдан буйлнаас цус гарах нь зогсов. Эмгэг зүйн эмчилгээг хийсний дараа амны салст нь улаан ягаан болж, шүдний завсрын хөхөнцрийн өнгө нь хэвийн болон хэмжээ нь хуучин хэвдээ орлоо. Буйлны уутны хэмжээ бага-саж шүүрэл гарахаа болив. Шилерийн сорил сөрөг болж РМА-ийн индекс баруун зүүндээ адилхан О болов. Түүний ясны зурагт шүд-ний завсрын таславчийн орой болсон оройн бүрхэх ялтас нь төлж-сөн. Остеопороз бүрэн арилсан байлаа. Капиллярскопи хийхэд харах талбайн өнгө нь ягаан, хялгасан судсуудын тоо (10—11) олширчээ. Мэдрэлийн талаас: вегетативын цэгүүдийн өвчлөл, мэдрэхүйн өөрч-лөлт арилж рефлексүүд нь сайжран, зүүн нүдний эвэрлэгийн реф-лекс хэвийн болов. Осциллограммд осциллографийн үзүүлэлт нь тэнцүү биш нь арилсан байв.

Баруун ПО-4 мх—130 МП—70 зүүн: ОП—4 мх—135 Мп-70. Хумсны суурийн хэсэгт капиллярскопи хийхэд хялгасан судсуудын торлог хэвийн байдалтай байв. Хааяа хуучин цус харвалт харагдаж байв. Цусны урсгалын өнгө жигд. 6, 12, 16 сарын дараа үзэхэд да-хилт ажиглагдаагүй. Висцеро-рефлексийн механизмыг үндэслэн хий-сэн эмгэг зүйн эмчилгээний үр дүн, парадонтопатин өвчтэй хүмүү-сийг шинжилсэн, хавсарсан шинжилгээ нь энэ өвчний эмгэг зүйг хэвлийн хөндийд байгаа эмгэг сэрлийн голомтоос висцер-рефлексийн замаар үүсэж байна гэж урьдчилан үзэх боломжийг өгч байна.