Ж.Моондой, С.Цэрэндулам

Х¿ний цусны эргэлтэнд байх цусíы эзэлхүүнийг тодорхойлîх нь аливаа мэс хагалбарын үед алдагдах цусны хэмжээг олох, эргэлтэнд áайгаа цус эмгэгийн нөөцлөгдөх, шок болох зэрэг олон хүндрэлèéí шалтгаан эмíэл зүйг мэдэхэд үлэмж ач холбогдолтой болно. Аливаа мэс засал,  бэртэл гэмтэл зэрэг бие махбодод нөлººëºõ îíöãîé хүчин зүйлийн улмаас биеэс алдагдах цусны хэмжээ àñàð èõ биш боловч захын судасны эргэлт хямарч тогтонгошин үлэмж хэмжээниé цус эргэлтээс гарч захын судасны өргөссөн хэсэгт хуримтлан тунадаг байна. Зарим хүнд шокийн ийм янзаар эргэлтэнд байх цусны 30 хүртэлх хувь нь нөөцлөгдөн тогтонгишдог ажээ. Мэс хагалбар, шок, бэртэл гэмтлийн үед биеэс алдагдаж буй цусны хэмжээгээр баримтлан эргэлтэнд буй цусны эзэлхүүнийг тодорхойлолгүé цус сэлбэдýг. Хагалгаа, бэртэл гэмтлийн эмчилгээг явуулахад биеэс алдсан цусны хэмжээг тодорхойлохын зэрэгцээ өвчтөний эргэлтэнд баéгаа цусны хэмжээг тооцоолон гаргасны үндсэн дээр íөхөõ цус шингэний хэмжээг тогтоодог зарим аргууд сүүлийн үед өргөн хэрэглэгдэж байна. Иймд цус, шингэний алдагдлыг тодорхойлохын зэрэгцээ уул өвчтөний эргэлтэнд буй цусны эзэлхүүнийг мэдэх нь практикт ач холбогдол ихтэй юм. Өнөө үед эмнэлэг клиникийн практèкт эргэлтэнд буй цусны эзэлхүүнийг тодорхойлоход шууд ба шууд бус хоёр арга хэрэглэж байгаа юм. Минутанд эргэх цусны хэмжээг фикийн аргаар тодорхойлох нь нэлээд сайн арга бөгөөд энэ íь артери венийн цусны хүчилтөрөгчийн ялгаа, тухайн үед 1 минутанд шингээсэí хүчилтөрөгчийн хэмжээ энэ хоёр үзүүлэлтийг үндэслэн тооцоолж эргэлтэнд байгаа цусны хэмжээг тодорхойлоход зайлшгүй шаардлагатай цусны хүчилтөрөгчийн хангамжийг тогтоохын тул артери ба венийн судсыг хангах буюу зүрхний з¿¿н ба баруун талыг сэтгүүрдэж шууд цус авах буюу шинжлэх шаардлагатай байдаг. Ийнхүү зүрхнèй хөндийнүүдийг сэтгүүрдэх буюу артери венээс цус авах нь газар бүр өргөн нэвтрүүлэх боломжгүй нарийн арга учир ºргөн хэрэглэдэггүй, зөвхөн зүрх судасны мэс заслын тасгуудад хэрэглэгдэж байна. Эргэж байх цусны эзэлхүүнийг тодорхойлох өөр нэг арга нь Гроссман, Гамилтоны арга юм. Энэ нь вена судсанд будагч бодис буюу радио идэвхт бодис хийж түүний хэмжээг лабораторид тодорхойлох үндэслэлтэй арай хялбар арга боловч мөн лабораторийн нарийн төхөөрөмж шаардлагатай түвэгтэй арга учир өдөр тутмын практик ажиллагаанд өргөн нэвтрээгүй боловч эрдэм шинжилгээний ажилд íэлээд хэрэглэгдэж байгаа юм. Дурдсан хоёр арга нь тоног төхөөрөмж, холбогдох мэргэжлийн лаборатори бүхий техникжсэн газар хэрэглэгдэж байна. Манай орны төв хөдөөгийн эмнэлгийн нөхцөлд дурдсан хоёр аргын аль нь ч хэрэглэхэд тэр бүхий боломж бүрдэхгүй учир нарийн багаж төхөөрөмж эс шаардах бөгөөд энгийн хүртээмжтэй аргыг эзэмших нь ач холбогдлоор их болох нь илэрхий. Хагалгааны үед ямар нэг хэмжээгээр цус алдах явдал заавал байдаг. Алдагдсан цусны хэмжээг гаргах, цус алдсаны улмаас бие махбодод гарах өөрчлөлтийг тухай бүрд нь тодорхойлох нь бэрхшээлтэй байдаг. Иймд артерийн даралт, судасны цохилт зэрэг ямар ч нөхцөëд õýäèéä ÷ тодорхойлж болох бодит үзүүлэлтийг ашиглан эргэлтэнд байгаа цусны эзэлхүүнийг тооцоолж болох ìàø хялбар аргыг эмчилгээ судалгааны үеийн хяналтыí хэрэглүүр болгон ашиглах хэрэгтэй. Эргэлтэнд байгаа цусны эзэлхүүнийг тодорхойлох энэхүү хялбар аргаар техник тºхөөрºмж нэвтэрсэн клиникүүд хүртэл эргэлтэнд áайгаа цусны эзэлхүүнийг тодорхойлж нийтлүүлснээс үзэхэд цусны эргэлтэнд байх цусны хэмжээг тодорхойлох, өвчтөний гемодинамикийн тухаéн үеийн байдлыг үнэлэх бололцоотой ажээ.

Үүнийг Старрын томьёог баримтлан бодож гаргах нь бусдаасаа илүү хялбар багарах үзүүлэлтийн хэлбэлзэл их биш (±20-25%) учир бид уул томъёог авч хэрэглэхийг зөвлөж байна. Эргэлтэнд байгаа цусны эзэлхүүн тодорхойлох Старрыí томьёо:

Энэ томьёог ашиглаí гемодинамикийн үзүүлэлтийг гаргахдаа доорхи нөхцөлийг хангавал зохèно. Үүнд:

1. Шаардагдах   үзүүлэлтийг   өвчтөн тайваí байх өглөөнèé цагт өлөн байхад.
2. Артерûí даралтыг нèйтээр хэрэглэдэг аргаар 3 удаа хэмжинэ, дунджийг авна.
3. Судасны лугшилтыí тоог 30 секундээñ доошгүй хугацаанд 6 удаà тоолж дуíджаар авна.

Жишээ íь: Тайван байдалд байгаа хүнèй, их эргэлтэíд áàéгаа цусны эзэлхүүí Старрыí томьёогоор хэрхэí тооцоолон гаргахыг бодож үзүүлбэл: 30 íастай хүíий АД 110/70 м.у.б. 1 мèнутанд судасны лугших тоо 75 гэвэл:

СЭ=100 + 0,5(110-70)-0,6õ70-0,6õ30=60 мл/мин болно.

ЗМЭ = 60õ75=4,5 л/миí болно.

Эрүүл хүний 1 минутанд их эргэлтэíд байх цуснû эзэлхүүн тайван байдалд 3,2-5,5 л, систолийн агшилтын эзэлхүүн 65-70 мл тус тус байдаг ажээ. Зүрхíий минутыí эзэлхүүн биеийн хөдөлмөрийн ба хөдөлгөөнтэй ¿ед 30-40 л/мин хүртэл ихэсдэг. Энэхүү томьёог ашиглан гемадинамикийн зарим үзүүлэлтийг дор дурдсан үед юуны өмнө хэрэглэх нь зүйтэй.

1. Эрүүл мэндийн үзлэгийн үед.
2. Биеийн тамирчдыí дасгалыí үед зүрх судасны ажиллагааг үнэлэхэд.
3. Өндөр нам газрын пөхцөлд ажнллахаар шплжип суугчдын цусны эргэлт, хийн солнлцооны үзүүлэлтийг гаргап судлахад
4. Зарим эмийн бодис зүрхний үйл ажпллагааíд хэрхэн íºлөөлж байгааг тодорхойлох тохèолдолд
5. Мөн янз бүрийí хагалгаа, гэмтлийн үед эргэлдэж байгаа цусны хэмжээг шууд бус аргаар тодорхойлоход.
6. Удаан жилээр цус ºгч байгаа доноруудын цусны эргэлтэнд гарч буй өөрчлөлтүүдèйг тогтоохыí тулд өргөн ашиглах боломжтой байна. Бид нар энэ хялбар аргыг ашèглаж клèнèкийн íэгдсэн III эмнэлгийн мэс заслыí I тасагт эргэлтэнд байгаа цусны эзэлхүүн, хагалгааны үед xэpxэí өөрчлөгдөж байгааг дурдсан аргаар 3-53 насны эрэгтэй 22, эмэгтэй 28 бүгд 50 өвчтөнд шаардагдах үзүүлэлтийг хэмжиж гемодинамèкèéí үзүүлэлтийг тооцоолоí гаргасны дээр гемодинамик хагалгааны төрөл нөхцөлөөс хамаарч буй эсэхийг гаргах зорилт тавьсан юм. Бидний ажèглалтанäаа авсан ºвчтөний 35-д зүрхíий, 11-д хэвлийн хөндèéí хагалгааг хийсэн болно. Гемодèíамикийн үзүүлэлтийг хагалгааíы өмнө, хагалгаапы өмнөхөн эмийн бэлтгэл ба мөгөөрсөн хоолойн интубаци хийсний дараа, хàгалгаа эхлэх үед цус сэлбэхээс өмнө ба дараа, хагалгааны төгсгөлд тус тус үзэж тооцоолсон болíо. Ажиглалтаíд авсан өâчтөнд хагалгааíы явцад цус сэлбэсэн, сэлбээгүй хоёр бүлэг болгон харьцуулан үзэж энý аргаар гаргасан гемодинамикийн үзүүлэлт нь цусны алдагдал, сэлбэлт зэрэг өөрчлөлтèйг тусгаж чадах эсэхийг тодорхойлов. 1-р хүснэгтээр зүрхний минутын эзэлхүүíèé дуíдаж дурдсан 2 бүлэг өвчтөнд өºрчлөгдсөн байдлыг харуулав.

1-р хүснэгтээс үзэхэд Старрыí томьёог ашиглан гаргасан зүрхний минутын эзэлхүүн цусны алдагдал, сэлбэгäлийн байдлыг тусгаж чадсан байгаа нь харàãдаж байна. Ихэíх өвчтөнд цээжний хºндийн эрхòний томоохон хагалгаа хийлгэсэн учир цус алдах бàйдлаар эргэлтэнд байгаа цусны эзэлхүүн нь ихээхэн өөрчлөгдөх ёстой гэтэл, манай ºвчтөнүүд дээр хагалгаа эхлэхээс дуустал цус ба цус орлîх шингэнүүдийг алдагдлын хэмжээгээр сэлбэж байсàн учир эргэлтэнд байгаа цусны эзэлхүүнд онцын өºрчлөлт гаргахгүй байна. Харин хагалгааны явцад цус сэлбээгүй өâчтөний зүрхíий мèнутын эзэлхүүн аажим буурсан байдал харагдаж бàйна. Энэ бүхнээс үíдэслэн Старрын томьёаг ашиглàí гемодинамикийн байдлыг хянах боломжтой болон хагалгàа, бэртэл гэмтэл зэрэг зүрхний минутын эзэлхүүнд илэрхий нөлөºлж бîлох тохиолдолд хэрэглэх áîëîмжтойг харуулж байна.