Асс. Л.Долгор Анагаах ухаани дээд сургуулийн эрүүл анатомèйí тэнхэм. (эрхлэгч доц. Ч. Нээчип).

Õ¿íèé áèåèéí õýëõýý ÿñàí äîòðîîñ õàìãèéí áàãà ñóäëàãäñàí ÿñ áîë ºâ÷¿¿ áèëýý. ªâ÷¿¿ íü õýìò ÿñ þì. Õýìä îðøèõ ÷ºìºã áîë öóñ òºëæ¿¿ëýõ ãîë ýðõòýí, öóñíû òºëæèëò íü öóñíû ýðãýëòòýé íýãäìýë õîëáîîòîé. ªâ÷¿¿íèé ÷ºìºã íü öóñ òºëæèëò, ÿñíû ¿¿ñýë óëìààð хамгаалах, тэжээлийн гэх мэт олон чухал үүргийг бие махбодод гүйцэтгэдэг. Сүүлийн үед ясанд цус ба цусыг орлох шингэнийг сэлбэх эмийн бà уíтуулах бодисыг хийх явдал нь эмíэл зүйн эмч нарын анхаарлыг их татах болжээ. Цусны яíз бүрийí өвчнийг оíîшлох эмчлэх ïðàêтикт ºâчүү ясаíд онош тодруулах боäис хийх, чөмгèйг шинжилгээнд аâах зорилгоор хàтãалт хийхèйí зэрэгцээ (М.И.Ариíкèí, 1927, М.С.Лисицын, 1928) өâчүүний ойролцоох тунгалгийн заигилгааг хөхний өмөн үүíий үсэрхèйллийг оíошлохын тулд өвчүү ясны хураагуурын зураг авах явдал өðгөпí дэлгэрчээ (П.Н.Суховеев, 1966). 1965 îíä ЗХУ-ын мэс засалчдыí 28-р их хурал дээр цус багадах өвчниé үед чөмөг өвчүүг тус тус дàìжуулан суулгах тухай, 1969 онд өвчүүг шилжүүлýн суулгах тухай   мэдээлсэí байна. Өвчүүíèй гэмтэл, үрэвслèйí үед өвчүүíд мэс заслалыí засал хèйдэг клиникт цээжíий бахын хурц үед өвчүүнд багтраа тайлах тариа буюу íовкайíы хориг тàвьдаг. (P.В.Богословский, A.С.Вороíов, И.Э.Белèк 1953). Эíý бүхнээс үзэхэд өвчүүнд олоí талын эмчилгзэ засал хийдэг ýрхтýí болох нü тодорхой. Ном хэвлэлийн матерèàëàас үзэхэд ºвчүүíèй цус хаíãàмжèйн асуудал сàйн судлагдаагүй болохоос гадна, нэн ялаíгуяа онол практèкèйн чухал ач холáогдол бүхèй гол суудлыí тàëààр, түүлчлýí өвчүүíèй нягт бодèс, ясны хальсны дотоðхè цусíы судсны талаар матерèал байхгүй байна. Иймд бèд энэ á¿х 11 эрхтнèй доòорх цусжèëòûí бичил эðгэлтийí системийг судлах çîðèëò òàâèí àæèëëàæ 32—72 насíы хүний өвчүү ясàн дээр бүгд 15 тохèолдолд В.В.Куприяíîâûí аргаар мөíгөжүүлж судсыг тодруулаí судàлгаа явууëëàа. Бèдний судалгаагààр бичил эргэлтийн системийí бүрэлдхүүн хэсýг, ¿үний зýрэгцэý туíгàлгèйн судсууд, мýдрýлийí багц ширхгүүд илэрч байв. Бичил эргýлтийн ýхний судас нь àртериал бөгөөд энэ нь хаíа íь íимгэн. дунд давхàргад нь булчèíãèéí ýсүүд íýã эгнýэ байрладгаараа артериас ялгàатай. Артериолыí дèаметр эрхтэí бүрд харилцан адилгүй, дунджаар 30-200 микрон эрдэмтдийн судалгааíаас үзýхэд ясны хальсаíд артерèол нэлээд том диаметртýй байх ба тархèíы хатуу хальс, цөñíèé уутанд бол íарèйхаí артериол голлох жишýýтýй. Бичèл судасíы цусíы урсгалын өвөрмөц хэсгийн зохицуулалт шууд замаар явагддаг. Үүíд мэдрýëèéí íºëººëºë ñóóðèëäàã. Áè÷èë ýðãýëòèéí ò¿âøèí äýõ ñîëèëöîë, замын түгýэвэрлýлтèйн байдал ба бүтэц бол юуíы өмнө үйл зүйí болон бүтцийн харьцааны тохиромжèйг шаàрддаг. Эíэхүү харьцаа бодисын солилцооíы үндсэн зорèлгод л íèйцэн хамрагдах юм. Судасíы төгсгөлийн замд бè÷èл ýргэëòэнд íөлөºлдºг олоí бүрдýл байдагт эцсèéí артеðи, өмíөт хялгас судàс, хялгас судас хойд хялгàс судас, эцсийн веí зэргèйг багтàадаг. Эíэ бол юуíы өмíө судасны хана дахь хяëгас судсыí г¿дгэр булчèнгийн ханаíд гарсан судасíы өºрчëөлт тайрснаас доошхè хэсýгт судас íь хэт цочролыí улмаас артери түүртлээ íарèйссаí, áîë õýò өргөссөí, èхýíх артерè тахèрласан, çàðèìäàà îí÷ðîî үүсгэсэí, àртерè-веíийí хоëбоос илрýх, судас орчинд нэвчилтийí óëìààñ цусíы эс ялгарсаí нь бүр ч тодорхой харагддаг. Tóñãàé õîðûã цусíы урсгалд тарихад 25-30 ìинутын дараа урсгàл нь аажмаар буурч ýöñèéí âåíà, жирийн веíийí хананд өөрчëºëò бүрýлäэн гарч, эцсийн болоí жирийн артерè нарийсан хялгàс судасíы òоо цөөрөí улмаар бèчил эргэлтýíд íºëººëºë ãàðíà. Цаашдын шатанд судсаíд түгжрýл гаðч цусны урсгалыí зогсоíãøîë үүсäэг. Пеðфузыí äүнд бичил ýргэлтийí системèйн үйл болоí цусны ýðãэлтийн реологийн чанарт аль алинд нь доголдол гардаг талаар олон судалгааны туршилд харагдаж байгаа юм. Мàкро эргэлтийн хэрэгцээнд зориулагдан түүхэн явцад венийн болон артериéн эргэлт бий болсон нь бичиë эргэлтийн системийн ялгарал юм. Нэг эргэлтийн дараахь íөгөө эргэлтийн зам, эгэл бà бичил эргэлтийн бүрдэл ингэж бий боллоо. Үүсвэр эх нь боëîх бичил эргэлтийн систем өөрөө бүр ч нарийсан хөгжсөн юм. Сèстемчилсэí бүрдлийн олон нарийн дүрсийн хөгжил нэлээд эгэл урьдахаасаа улам өөрчлөгдөн хөгжсөн. Түгээмэл мэдрэлийн ба хэсгèйн болон шингэний эргэлтийн удирдлага бол бичил эргэлтийн хувьд судасны хаíанд л тунàж тулгуур авах ёстой. Гиëгэр булчингийн эсийн агшèëò болох судасны нарийсаëòûí зүй тогтол тун ойлгомжтой. Судасны идэвхт сулралтын механизмын талаар бүтэц зүйí, үйл зүйí хэн нь ч гэсэí одоо хүртэл сэтгэл хаíасан ойлголтыг авахгүй байна. Цусны урсгалын зохицуулалтанд оролцдог хуваарилалтын хэмжээ хүртээх байдал чухал хамааралтай. Иймэрхү¿ бèет бүтэц болох зохицуулагч хэрэгсэл захыí судсанд èхээхэн тохиолддог. Иéмэрхүү бүтцийн зохицуулалтын хэрэгслèйг 3 бүлэг болгон хувааж болно.

1. Эргэлтийн замын багтаамжийг  ихэсгэх  зохицуулалтын бүтэц
2. Цусны түгээврèйг хуваарилагч буюу цусíы урсгалыг удаашруулах бүтэц.
3. Ханын нэвчилтэнд нөлөөлөх дүрс зүйн бүтэц, эдгээр бөгөөд энэ бол бидний судалгаандаа баримталдаг ажлын хөтөлбөр болохыг дурдах нь зүйтэй юмаа.