Онош, 2001, (012) 2001.No4(012)
Хүнсний харшил: оношлогоо, эмчилгээ
( Судалгааны өгүүлэл )
Өгүүллийн PDF-ийг татах
Абстракт
Лекцийи зорилго: Орчин үед хүнсний харшил нэмэгдэж байгаа, энэ үед ерөнхий ойлголтыг эмч нарт өгөх, оношлогоо, эмчилгээний хандлага ямар байгааг таниулахад оршино.
Хүнсний харшлаас үүсэж болзошгүй хүдрэлийн талаар дэлхий дахинаа анхаарч, буй асуудлын нэг юм. XX зуунд харшлын өвчин 3 -т, энэ зуунд бүх өвчлөлийн дотор I байранд орох төлөвтэйг ДЭМБ мэдээлжээ.
Бие махбодид хоол хүнс хэт мэдрэг урвал үүсгэж, улмаар харшлын өвчнн үүсгэдэг эмгэгийг хупсний харшил гэж орчин үед нэрлэж байна.
Хүнсний харшил /XX/ нь гастроэнтерологи, диетологи, аллергологи, дерматологи болон бусад мэргэжлийн эмч нараас өндөр мэдлэг, чадвар, оношлогоо, эмчилгээний явцад тухайн хүнээс тэсвэр, тэвчээр шаардсан ярвигтай эмгэгийн нэг.
Хоол хүнснээс шалтгаалсан харшил үүсгэгч (өдөөгч) нь тухайн хүний бие махбодид хэт мэдрэг байдалд хамгаалах (харшлын) урвал үүсгэдэг. Харшлын шалтгаант гастроэнтерколит, бүдүүн гэдэсний цочрол элбэг биш тохиолдох ба бусад эрхтэнд ч нөлөө үзүүлдэг. Зарим хүмүүс хоол хүнсэнд гүзээлзгэыэ ба өндөг хэрэглэхэд крапавниц, ангионевритическии отек, загас махан бүтээдэхүүн хэрэглэхэд нүүр бие хавдах, коныоктвит зэрэг олон шинжүүд илэрдэг.
Гурилнаас астм үүсэх ба Dermalophagoides farinal (хачиг) түүнд агуулагдсантнй холбоотой. (2). Хүнсний харшил (пишевая аллергия) гэдэг нэр томъёо нь яг оносон нэр биш. Жишээ нь: хоол боловсруулах замд уулгах ба клизм тавихад эмийг өргөн хэрэглэх ба түүнээс харшил үүсэх магадлалтай байдаг. Бага насны хүүхдэд үнээний сүүг хэрэглэхэд харшил урвал илрэх нь олонтой. Энэ нь хүүхдийп бие мах бодь хэт мэдрэг байдаггай холбоотой. Харшлаар өвчилсөн хүүхдийн 0.1-5% нь үнээний сүүнээс харшил илэрчээ. (2).
Сүүпий уургийн Р - лактоглобулнн, (7-12%), a - лактоглобулин (2-5%), түупип казеины р, a, ү нь ихэдвэл харшил төрүүлэгч чанартай байдаг Ratner (1958).
Эцэг эхийн аль нэгд нь харшил ылэрдэг байсан бол үнээний сүү хэрэглэсэн хүүхэд бүрт нь илрэх хандлага ажиглагджээ.
Сүүг буцалгаж хэрэглэхэд уураг денатурацид орж харшил төрүүлл ч чапар нь буурдл!. Өндөгний уураганд харшил өгөх нь хүүхдэд бол (ekzema infantum) экзем гардаг.
Алпм, улаан чаига, хар чанга, улаалш апаас харппш огох то.чполдол ажигл;иvuuii Энэ үед хоолой сөөх, гүйлгэх , бие сульдах шинжүүд илэрч болно. Хонопп 2800 ккл (уураг 150 г, өөх тос 150 г , нүүрс ус 200 г) илчлэг хоолонд хэрэглэх ёстой (2).
Самар идсэний улмаас хүүхдэд биеэр нь тууралт гарч халуурах шинж илэрч байсан. (3). Моносахаридын шингэлт, ди ба полисахаридын гидролизын хурд буурснаас нүүрс усны солилцоонд өөрчлөлт ордог (Думеш М.И. 1968). Хүний бүдүүн ' гэдсэнд сүүний сахар задалдаг 2 төрлийн фермент олсон. Физиологийн хувьд чухал нь (5 - галактозидаз (лактаз) юм.
Энэ фермент нь лактазын гидролизыг түргэсгэдэг. р - галактозидазын дутмагшлыг төрлөхийн ба олдмол (ХБЗ-ын) гэж 2 хуваадаг (4).
Лактазын төрлөхийн дутмагшлыг удамшилтай холбоотой талаар Holzxel (1959) нар анх тэмдэглэсэн.
Насанд хүрсэн хүнд лактозын анхдагч дутмагшлын талаар Dahlgvist, Auricho (1963) нар бичсэн. 1актазын дутмагшил ихэвчлэн удамшлын байдаг. Хосрдогч дисахаридын дутмагшил маш өргөн тархсан ба гэдсэн дэх үрэвслийн улмаас энзимын идэвхижил 11 плзэд дa pan гу йл а гдда г.Бие махбодийн хүсэмд зориулагдсан олон төрлийн гаднын хольц нь түүнд эргэж хэт мэдрэг байдагтай холбоотой дархлалын урвалыг өвөрмөцөөр өөрчлөгдөн өвчлөлд хүргэдэг аж.
Удамшлып урьдалтай хүмүүст пхтчлчп харшлып урпал пь Тц Е- пйн продукц пхэсслгпй ба өвөрмөц бус урвалын өөрчлөлттэй холбоотой явагддаг. Лимфоцит Т хслпср-2 -ийы субпопуляц тухайн урвалд идэвхтэй оролцдог. Т2 интерлейкинийг ялгаруулдаг. 1L-4 - өөс буцаж торлог эсэд В лммфоцмт үүсэн, I g Е-ийн синтез ба Г;.Т харилцан үйлчлэлцэн, эозинофилийн хуваагдлаар IL - 5 үүснэ. Энэ бүхэн нөхиапдөхөд харшилт үрэвслийн I хэлбэр (атопи) үүсдэг. I хэлбэрт аллергодерматоз гоппческпй дерматпт, кранеиниц), аллергпчсский ринокоыонктивит, гуурсан хоолопн багграа, хүнсний харшил ордог. Ялангуяа хүүхдэд илүү ажиглагдцаг. Хүпспгк шалпаалсап олоп торлнйн харшил горүүлогчид пь арьсны харшлын үндсэн ш;имтаап ч болдог талтай.
Хүнсний бүтээгдэхүүний нөлөөгөөр иммуыы механизмын оролцоотой бие махбодид омгэг урвал үүсэж клиник шмнж тэмдэгээр илэрхийг хүнсний харшилд гооциж Gaiina. Хүүхдэд ортомтпш хүчип зүйлд jx иь жирэмсэн ба хөхүүл үедээ хүнснээр антиген авснаас үүдэлтэйг ургын хүйн цусанд Ig Е их тодорхойлогддогоор та йл ба рл а ж ба йнa.
Удамшилтай холбоотой хүчин зүйл чухал нөлөөтэй байдаг. Орчин үед 11 q, 5 q дахь хромосом дээр байрладаг атопический гентэй холбоотойг тоогтоогод байна. 11LA - гпстотохирооны гол иж бүрдэл нь үүпд идэвхтэй оролцдог. Эцэг эхийн нэг харшилтай бол өртөмтгий хүүхэд хоёр дахин, хоёулаа харшилтай бол 4 дахин пэмэгдцэг аж. Хавдрым үхжилийн -TNF-L болон 4,5,10 ангийнн интерлейкинүүд цитокмныг ялгаруулж харшлын үрэвслийг нөхцөлдүүлдэг. Салст бүрхүүлд эозинофил, базафмлийн тоо ихсэж, гамма интерферон, Т хелпер 1-ийн ялгаралт буурч, цусанд Ig Е ихэссэн бандаг.
Агаарт дизслимн түлшнээс дутуу шаталтаар үүссэн аэрозол /дмоксид азот/ л<зоаллерг'емууд амьсгалын замын хучуур эснйн нэвчимтгий чанар ихэсгэж, сормууст хучуурын идвэхжил бууруулж, харшлын үрэвслийн /гистамин/ медиаторялгаралтыг ихэсдэг.
Ялаигуяа зам дагсан ТҮЦ-үүдэд худалдаалагдцаг хүнсний бүтээгдэхүүн ч харшмл үүсгэгч яиз бүрийи пян, внрус, харшнл торүүлэгчээр бохирлодсои байгааг yryiicrjx аргагүйг эрдэмтэд үгүйсгэхгүй байма. Тмймээс сав баглаа боодолтой хүнспий зүйлээс бусдыг худалдаалахыг хориглодог учиртай.
Ьарууны жшмг:л)р амьдрагч хүмүүс ш. ялаигуяа д'_юд боловсролтой, орлого nxT3i"i, хөдөлгөөи багатай, гэрийн тэжээмэл амьтантай, гэртээ хивстэй, чихэрлэг бүтээгдэхүүн их хэрэглэдэг, хүүхдийг 4 сартайгаас нь эхлэн зохиомол хүнсээр тэжээдэг, хоол хүнсэндээ консерволсон бүтээгдэхүүн, натрийн нэгдэл агуулсан янз бүрпйм зуушыг пхээхэн хэрэглэдэг байна. Энэ бүхэн нь дархлалын урвалыг гэмтээж, харшлыг нэмэгдүүлж байдаг.
Идвэхгүй тамхи татагчид нь нэгээхэн хэсэг нь болж мэмэгдцэг. / гэр байран дахь тамхины утаа/.
Ялангуяа бага насны хүүхдэд гэрийн тоосонцор, хотын тоос нөлөөлнө. Авто машииы хөдөлгүүрт псфтимн бүтээгдэхүүппй хүхрпйн ангндрид, нүүрстөрөгчийн исэл, азотын дугуу исэл нь хотын агаарыг бохирдуулж агаарт хортой нөлөө үзүүлж, озоныг гэмтээхэд ихээхэн нөлөөтэй.
Харшлын өвчлөлийг хот, хөдөөтэй харьцуулахад ■ Швейцарт 7:1, Эстонд 8:1, Алматыд 10:1 байна. Соёл иргэншил, хүн амын бөөгнөрөл хотжилт нь ийм л сөрөг нөлөөтэй юм. Хүнсиий харшил торүүлэгчийн ангилал
Ннроп ба Америкийн клиник иммунологм, харшил судлалын академийн санал болгосиоор хоол хүнснийг хүлээж авах чадвар' өөрчлөгдөхийг 2 бүлэгт хувааж үздэг.
1 .Тэсвэрт чанаргүй нь:. Ig Е-ийн механмзмтай холбоогүй эмгэг урвалын шинж. Х(юл боловсруулах замын янз бүрийн өвчми ба энзимопатитай холбоотой тэсвэрт чанаргүй байдал юм. жишээ нь: лактозыц дутагдал. Заримдаа хүнсий нэмэлтийг их хэмжээтэй хэрэглэхэд хордлого харшил үүсдэг. /Хавч, жимс, вщо/..
2.Хоол хүнсийг хүлээж авах чадвар өөрчлөгдөх нь: энэ нь жинхэнэ хүнсний харшил юм. , Ig Е-ийн механизмтай хамааралтай урвалаар дархлалын гоместаз өерчлөгдсөнтэй холбоотой үүсдэг эмгэг.
Адо: хүиешш харишлыг хүнсний, алиментариы, /хоол унд идэж, ууснаас/ ба хоол боЛовсруулах замын гэж 3 ангилсан.
* Хүисиий харшил нь хагас боловсруулсам бүтээгдэхүүн, удааи хадгалсан хүнсний бүтээгдэхүүнээс шалтгаалдаг.
* Алиметариыхад будагч, консервант, үнэр оруулагч хоол хүнсний бүтээгдэхүүнтэй аллерген хамт амаар орсмоос үүссэн эмгэг.
* Пишеварительны: Парентеральны замаар /утах, тариа хийх/ нэвтэрсэнтэй холбоотойгоор гздэсний өвчний харшпл үүсдэгийг пншеварительны_харшил гэдэг.
Хүнсний харшилыг похцалоор нь:
1 Хоол боловсруулах замын эмгэггүй
2 Бусад эрхтэний эмгэгтэй /арьсны, амьсгал, зүрх судасны/
Урвалын байдлаар нь хоёр хуваадаг.
1. Харшлын хэт мэдрэг байдал Ig Е-хамааралтай хүнсний харшил. 3 Хоол хүнсийг хүлээж авах чадвар өөрчлөгдөх/дархлалын систем идвэхгүй/ Шалтгааи:
• Амьтны гаралтай уураг
• Хүнсний бусад төрлүүд
Практнкт олон төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнүүд харшил үүсгэ/ог. залаат ургамлууд сүү самар өндөг нммбэгэ хавч зөгийн бал тахиа какоа загас шокалад улаан лоольгүзээлзгэнэ бусадлууван
• Үнээний сүү нь хүүхдэд харшил өгөх нь олонтой байдаг. Сүүний найрлаганд альфа - лактоглобулин, бета - лактоглобулин, казеин, липопроотеид, аьбумоз пептоны холимог багтдаг. Харшил төрүүлэгч бета - лактоглобулин нь хүний сүүнд байдаггүй ба малын сүүнд агуулагддаг.
• Өндөгөнд: овальбумин, кональбумин, овомукоид, овомуцин агуулагдцаг. Шар уураг нь харшил сэдээгч болдог.
• Хүүхдэд сүү, өндөг харшшт үүсгэх нь олонтой бол насанд хүрэгчдэд самар, загас, жимс, ногоо, 10-аас дээш насны хүүхдэд жимс, ногоо харшил үүсгэх нь илүү. Сүү болаль ч насныханд харшил үүсгэмтгий.
• Цаг агаар, газар нутаг, үндэстний онцлогтой холбоотой үүсэх нь элбэг тохиолдцог. АНУ-д самар, Японд загас. Францад жимсний харшил түлхүү илэрдэг аж.
• Зарим харшил үүсгэгчид удаан халаахад уг чанар нь буурдаг. Сүүг удаан буцалгах ба шингэлэхэд түүний эзимийн нөлөөгөөр харшламтгай чанар нь буурдаг. Энэ үед бета - лактоглобулин задардаг. Хувийн жин ихтэй пептидыг /уургыг/ багасгахын тулд сүүг шүүж хэрллэдэг.
• Хүнсний бүтээгдэхүүийг радио идэвхит ба хэт ягаан туяагаар шархад харшламтгай чанар нь нэмэгдцэг.
• Хүнсний нэмэлтүүд нь харшил үүсгэх нэг шалтгаан болдог. Үүнд: будагч бодис, үнэр, амт оруулагч консервантууд
• Тартразин шаргал өнгө үүсгэгч нэмсэн хүнсний бүтээгдэхүүнүүд: торт, напитик, комфет нь мөн харшил үүсгэдэг.
• Аспирин ба сульфит нэмж хугацааг уртасгасан нөөшилсөн бүтээгдэхүүнүүд
• Амт оруулах зорилгоор хэрэглэдэг ванил, халуун амттан, башир цэцэгүүд нь харшлыг их төрүүлэгчид юм.
• Крем, майоноз
• Гэрийн хачиг, жоом
• Хүүхдэд харшлын урвал 2 дахин илүү тааралдцаг. Энэ нь гэдэсний ферментийн үйл ажиллагааны ба IgA дутмагшил, гэдэс-элэгний хоригийн нэвчимтгий чанар ихэссэнтэй холбоотой байдаг.
-Хүнсний харшил нь нийт харшилаар өвчлөгчдийн 30%, түүнээс хоол боловсруулах эрхтэний өвчинтэй өвчтөнүүдийн 15%-г эзэлж байна(В.С.Мошксвич, А.В.Шнайдср 2000).
Эмгэг жам: Тодорхой хүнсний бүтээгдэхүүнүүдэд хэт мэдрэг байдал буй болж, дархлалын системд антител үүсдэг. Гэдсэнд ямар нэг хоол хүнсний зүйл шимэгдэхэдхүнсний харшил үүсэх антиген /эсрэг төрөгч/ гол үүрэгтэй. Эргэлдэх цусапд антигси харилцан үйлчлэлцэж, эдэд антител зөөгддөг:
• Харшлын үрэвслийн хэлбэр (IgE- хамааралгүй) Оношлогоо:
• Асуулга: Ьхүнсний сорил: Клиник шинж арилтал өлсөөнө. Зөвхөн эрдэслэг ус, буцалсан ус 1,5 л уулгаж байна. Өлсөхөд эсрэг заалт: хорт хавдар, идэвхтэй сүрьеэ,цу«5ны өвчин, цусан үжил, жирэмсэн ба хөхүүл үе
2.Харшил үүсгэж байгаа гэж сэжиглэсэн хүнсийг хориглох• Арьсмы сорил
• IgE- ба базфил мөн эозинофил, ү глобулин цусанд ихсэнэ.
• Клиник лабораторын шинжилгээ: өтгөнд: лейкоцит, салс их гарна.
• Гастродуодиноскопид: салст улайж хавагнасан байна. Эмнэл зүйн шинж:
• 50% -д нь крапивниц гарна.
• Отек Квинке
• Арьс загатах
• Амны хөндийд харшлын үрэвсэл Эмчилгээ:
Өвчтөн ба эмчээс асар их тэвчээр шаарддаг.
• Иммунологийн үед:
Харшил үл үүсгэгч хоол, хүнс хэрэглэх
• Патохимийн үед: Антигистамин
-Глюкокортикоид -Спазмолитик -нейровегатативны эмүүд
хоёрдогчоор илэрвэл: шинж тэмдэгийн ба витамин эмчилгээг хийх ёстой.
1. Гипоаллергенная днста: уураг-90 гр. өөх тос-80 гр /ургамлын 50 гр/, нүүрс ус -400, илчлэг 2800 к.кал. Хурц шөл, архи, шарсан, давсалсан утсан ба нөөшилсөн бүтээгдэхүүнийг 6 cap - жил хүртэл хориглоно.
2. Хүсний харшлын үед ходоодыг бүлээн усаар угаана.
3. Анафилаксын шоктой бол эфидрин 3%-1 мл-г, адерналин 0.1% 1мл, антигмстамиы бэлдмэл 1-2 мл, предиизолон 60-90 мг булчипд тарина.
4. С.Р,Л, В бүлгпйн внтампп
5. Рашаан эмчилгээ үр дүнтэй. Аварга тосоп, Хужнрт, Гурван нуурыи рашаап ууна. 200 мл-ээр өдөрт 3 удаа 14 хоног. /рашаанаар клизм тавина/.
6. Антигистмины /2 дугаар үеийн/ бэлдмэл HI рецсптор хориглогч кларитин, зиртек 10 хоног хэрэглэнэ. Promethazini (Прометазин) 25 мг-р өдөрт 2 удаа ууа. 12,5-25 мг-г булчид 6 цагар тарина. Clemastini (Клемастин) 1.34 -г өдөрт 1 удаа ууна. Hismanal, Astemizole 10 мг- өдөрт 1 удаа ууна.
7. Загатнааг дарахын тулд: Деперзолон, оксикорт, целестдерм, элоком тосуудыг түрхэнэ.
8. Холинолитик: Стугерон 0.025, 0,075 г өдөрт 1-3 удаа уулгана.
9. Хилак 70, 100 мл-тэй савлагдана. 20-40 дуслаар өдөрт 3 удаа ууна.
10. Зиксорин 0,1-р өдөрт 3 удаа эсвэл 0,4-0,6 г -р долоо хоногт 1 удаа холлох ба хоолны үед уулгана. Ээлж эмчилгээ 14 хоног.
11. Антисеротинины үйлчилгээтэй гтеритол хэрэглэнэ.
12. Тиосульфат натри 30%-н 5- 10 мл физиологийн уусмалтай судсанд дуслаар тарина. №8
13. Сайжирсан үсд пь гпстоглбулин 0.1,0.2-1.0 mji -jyp арьсан дор
14. Иммуноглбулин 1-2 мл-г долоо хоногт 2 удаа булчид тарина. №5.
15. Халдварын шалтгаантай бол антибиотик зөв сонгоно.
16. Н2 рецептор хориглогч ранитидин хэрэглэнэ.
17. Арьс загатнахад кортикостериод мазь: деперзолон, оксикорт, целестодерм, элоком
18. Өвөрмөц иммунотерапи: аллерген-г арьсан дор, арьсан дотор тарьдаг. Курс нь 2-3 cap
Ном зүй
1. Белезероп. Е.С. Мошкевич B.C. Шортамбасп А.А. Клшшчсская иммуиолопш и аллсргология. Ллма-Ата 1992. С-284-300.
2. Адо.А.Д. Общая аллергология . Москва. 1978. с-114-126
3. Андрейчук И.Е. Об избирательной чувствутельности организма к пищевым аллергином. Вестик дермагологии и Венерлогии. Москва. 1984. С-53-54.
4. Беюл.Е.А., Григорьян.О.Н., В..Михиалова.В.Н. к клиичсской оценке епсреомости молока. Клиическая медиципа. 1980. №9. С-84-85.
5. Шакиров М.Т., Есенжаова.Г.М. Пищевая аллергия и аллергодерматозы. Алматм. 2Ш1). с. 1-6
6. Кац. П.Д., Эюбова.А.А. Пищевая аллергия у детей. Баку.12&&. х-56-70
7. Багхуяг.П. Клиник эм судлалым үндэс. Улаанбаатар. 2000. х-170-172.
8. Задионченко B.C., Кольцов П.А. Поликлиническая гастроэнтерлогия. Москва. 1998. с-198-200
9. Чүлтэмсүрэн М, Ерөөлт Ч, Хүрэлбаатар Л. Эмийн лавлах. Улаанбаатар. 2000. Х-139
2. Адо.А.Д. Общая аллергология . Москва. 1978. с-114-126
3. Андрейчук И.Е. Об избирательной чувствутельности организма к пищевым аллергином. Вестик дермагологии и Венерлогии. Москва. 1984. С-53-54.
4. Беюл.Е.А., Григорьян.О.Н., В..Михиалова.В.Н. к клиичсской оценке епсреомости молока. Клиическая медиципа. 1980. №9. С-84-85.
5. Шакиров М.Т., Есенжаова.Г.М. Пищевая аллергия и аллергодерматозы. Алматм. 2Ш1). с. 1-6
6. Кац. П.Д., Эюбова.А.А. Пищевая аллергия у детей. Баку.12&&. х-56-70
7. Багхуяг.П. Клиник эм судлалым үндэс. Улаанбаатар. 2000. х-170-172.
8. Задионченко B.C., Кольцов П.А. Поликлиническая гастроэнтерлогия. Москва. 1998. с-198-200
9. Чүлтэмсүрэн М, Ерөөлт Ч, Хүрэлбаатар Л. Эмийн лавлах. Улаанбаатар. 2000. Х-139
Нийтлэлийн нээгдсэн тоо: 1251
Судлаачдын бусад өгүүлэл
Сүүлд хийгдсэн
