чанарын стандарт шаардлагын хэмжээнд байна. Хүчилтөрөгчийн горимын үзүүлэлтийн нэг болох ууссан хүчилтөрөгчийн агууламж 6 сард хамгийн их буюу 12.912.44 мг/л, БХХ5 1.88- 2.45 мг/л- ийн хооронд байна. 2012 болон 2013 оны Орхон голын шинжилгээний дүнг харьцуулахад зарим үзүүлэлт үл ялиг ихэссэн байдал ажиглагдсан ч цаг агаарын нөхцөл байдал болон бусад хүчин зүйлийн нөлөөнөөс шалтгаалсан байх магадлалтай юм.       Хараа, Орхон голын усны нян судлалын шинжилгээний дүн:

Зураг 3-аас харахад хаврын улиралд авсан усны дээжийг зуны улиралтай харьцуулахад Орхонтуул сумын Орхон голын дунд  орчмын усны дээжинд нянгийн бохирдолт 

2 дахин их, ялангуяа  8-р сарын дээжинд нянгийн тоо бусад саруудаасаа хамгийн их нэмэгдсэн байна.

Хүснэгт 1-ээс голын усны нянгийн бохирлолтоос гэдэсний бүлгийн бактерийн тоо улирал, сараар үзэхэд 6 сард их бохирдолтой байгаа нь хаврын цагт гол мөрөн гэсэхэд шар усны үер болон бусад хүчин зүйлээс хамаарч бохирддогтой холбоотой байж болох юм.

Баруун хараагийн голын дунд хэсэгт 8 сард хийсэн шинжилгээгээр Proteus –ийн төрлийн бактери илэрч байгаа нь голын ус ахуйн болон үйлдвэрийн ялангуяа хог хаягдал, бохир ус, органик хаягдлаар бохирдож байгаагийн илрэл юм.  Нийт 5 цэгийн дээжүүдэд Proteus vulgaris, Citrobacter freundi, Enterobacter agglomerans-ууд илүүтэйгээр илэрсэн байна.

Хүснэгт 2-оос харахад Орхон голын дагуу бүх саруудад Proteus төрлийн бактериар бохирдсон, 10 –р сард Орхонтуул сумын Орхон голын дагуу, Орхон голын дунд хэсгийн дээжүүдэд Enterobacter –ийн төрлийн бактер илэрсэн нь хүн амьтны ялгадсаар ихээр бохирлогдсон холбоотой юм. 6, 8 саруудад  Citrobacter –ийн төрлийн бактерийн бохирдол хамгийн их байгаа нь хүхэрт устөрөгч ялгаруулдаг нянгуудаар бохирдсон байна.  

Зорилтот сумдын хүн амын гэдэсний халдварт өвчнийг судалсан дүн:

Судалгаанд хамрагдсан Сэлэнгэ аймгийн Баянгол, Мандал, Хушаат, Түнхэл, Орхон, Орхонтуул сумдын хүн амын дунд 2009-2013 онд бүртгэгдсэн гэдэсний халдварт өвчнүүдийн /цусан суулга, суулгалт халдвар, вируст гепатит А, салмонеллёз, балнад/ тохиолдлыг авч, дүн шинжилгээ хийлээ.

Вируст гепатит А-гийн өвчлөл: Судалгаанд сонгогдсон 6 сумдад ВГА-гийн өвчлөл сүүлийн 5 жилийн байдлаар 2011 онд хамгийн их бүртгэгдэж,  2013 онд буурсан үзүүлэлттэй байна.

Сэлэнгэ аймгийн хэмжээнд 2011 оны байдлаар 10000 хүн амд ногдох ВГА-гийн өвчлөл 36.84 байхад Орхон (74.46), Орхонтуул (48.86) суманд аймгийн дунджаас 1.3-2 дахин ихэссэн үзүүлэлттэй байна. Мандал, Баянгол, Хушаат зэрэг суманд ВГА-гийн өвчлөл сүүлийн 5 жилийн байдлаар аймгийн дунджаас доогуур байгаа бөгөөд өвчлөлийн ерөнхий зүй тогтол аймгийн түвшинтэй адилхан байна.

Зорилтот сумдын хүн амын дундах ВГА-гийн нийт өвчлөлийн 89.9%-ийг хүүхдүүд, 10.1%-ийг насанд хүрэгчид эзэлж байна. Хүүхдүүдийн хувьд гол төлөв 3- 4 насныханд өвчлөл хамгийн их бүртгэгдсэн бөгөөд тэдгээрийн 50% нь сургуульд, 32.7% нь цэцэрлэгт хүмүүждэг бол 17.2%-ийг гэртээ байдаг хүүхдүүд тус тус эзэлж байна. ВГА-гийн өвчлөлийг хүйсийн хувьд авч үзвэл нийт тохиолдлын 52.9% нь эрэгтэй, 47.1% эмэгтэй байна.

Цусан суулгын өвчлөл: Сэлэнгэ аймгийн хэмжээнд 2009-2013 онд цусан суулгын өвчлөл буурч байгаа нь ажиглагдсан. Тухайлбал 2009 онд Сэлэнгэ аймгийн хэмжээнд 10000 хүн амд ногдох цусан суулгын өвчлөл 11.27 байсан бол энэ үзүүлэлт жилээс жилд буурч 2013 оны байдлаар 0.76 болж эрс буурсан байна. Сэлэнгэ аймгийн хувьд сүүлийн 5 жилийн байдлаар цусан суулгын өвчлөл нь улсын дунджаас бага байна. Цусан суулгаар өвчлөгсдийн 67.4%-ийг 0-5 насны хүүхдүүд эзэлж байгаа бөгөөд гол төлөв 1-2 насныханд өвчлөл хамгийн их /17.9-27.5%/ бүртгэгдсэн байна. Хүйсийн хувьд 45.4% нь эрэгтэй, 54.6% нь эмэгтэй байна. Сэлэнгэ аймгийн хувьд Мандал сум болон аймгийн төвд  цусан суулгын өвчлөл зонхилон бүртгэгдсэн байгаа боловч сүүлийн 5 жилийн байдлаар Мандал сумын өвчлөлийн түвшин 10000 хүн  амд 2.82 буюу аймаг, улсын дунджаас бага байна. 2010 онд цусан суулгын тохиолдол Баянгол суманд 1, Орхон суманд 2, 2011 онд Орхон суманд 1 тус тус бүртгэгдсэн байна. 

 

Орхон, Хараа голын бохирдолт, хүн амын өвчлөлийн хоорондын хамаарлыг тодорхойлсон дүн: Хараа болон Орхон голын усны шим бохирдлын зарим үзүүлэлт нь ойролцоох сумдын хүн амын дундах гэдэсний халдварын өвчлөлтэй шууд хамааралтай байна. Тухайлбал голын усны нитритийн агууламж нь цусан суулга болон суулгалт халдварын өвчлөлтэй шууд бага зэргийн (r=0.38, p=0.022; r=0.291, p=0.005), вируст гепатит А-гийн өвчлөл нь голын усны нянгийн ерөнхий тоотой шууд дунд зэргийн (r=0.403, p=0.015) хамааралтай байна.

 

ХАРАА, ОРХОН ГОЛЫН УСНЫ БОХИРДОЛТЫН ТҮВШИН, СУМДЫН ХҮН АМЫН ДУНДАХ ГЭДЭСНИЙ ХАЛДВАРТ ӨВЧНИЙ ХООРОНДЫН ХАМААРЛЫГ ТОДОРХОЙЛСОН ДҮНГЭЭС