Ханиалга нь уушгины эмч болон өрхийн эмч нарыг зорьдог өвчтөнүүдийн хамгийн түгээмэл хэлдэг шинж тэмдгүүдийн нэг бөгөөд1 энэ нь магадгүй ханиалга өвчтөнүүдийн амьдралын чанарыг гүнзгий бөгөөд уршигтайгаар бууруулдагтай холбоотой байх.2 Энэхүү өгүүлэлд бид насанд хүрэгчдийн ханиалгыг оношлох, эмчлэх аргын талаар танилцуулах болно.
Бидний тодорхойлсон удирдамжин дээр суурилсан аргын тусламжтайгаар ханиалгын ихэнх тохиолдлыг амжилттай оношлож эмчлэх боломжтой.
Архаг ханиалгын нийт тохиолдлын 88-100%-ийн шалтгааныг тогтоох боломжтой бөгөөд зөв тодорхойлсон шалтгааны эсрэг өвөрмөц эмчилгээ 84-98%-ийн амжилттай байдаг.1 Ийм өндөр хувьтайгаар эмчилж чаддаг учир ханиалгын эсрэг өвөрмөц бус эмчилгээ тун бага үүрэгтэй юм.1
Ханиалгын хугацааг тодорхойлох нь боломжит оношийн жагсаалтыг багасгах эхний алхам юм. Архаг ханиалгыг хэрхэн тодорхойлох талаар олон зөрүүтэй санал бодол байдаг.1
Бид ханиалгыг гурван категорит хуваахыг санал болгож байна: цочмог буюу 3 долоо хоногоос бага хугацаанд үргэлжилсэн; цочмогдуу буюу 3-8 долоо хоног үргэлжилсэн; архаг буюу 8 долоо хоногоос дээш үргэлжилсэн. Нэгэнт бүх л төрлийн ханиалга илрэх үедээ цочмог байдаг тул анх үзүүлэх үе дэхь ханиалгын хугацаагаар байж болох шалтгааны хүрээг тогтооно.
Цочмог ханиалгын шалтгааныг оношлохын тулд эмпирик эмчилгээний туршилтууд дээр суурилсан эмнэлзүйн аргыг бид санал болгож байна. Эмч байж болох өвчний давтамжийг толгойдоо бодон өвчтөний асуумж болон бодит үзлэгийг хийх ёстой. Хэдийгээр цочмог ханиалгын шалтгааны давтамж болон хамрах хүрээг судалсан судалгаа байхгүй ч эмнэлзүйн туршлагаасаа харахад энгийн ханиад, цочмог нянгийн гаралтай синусын үрэвсэл, зарим газар хөхүүл ханиад зэрэг амьсгалын дээд замын халдварууд, уушгины архаг бөглөрөлтөт өвчний сэдрэл, харшлын ринит болон орчны өдөөгчдөөс үүсдэг ринит зэрэг шалтгаанууд нь хамгийн түгээмэл байна.1
Амьсгалын дээд замын вирүсийн халдвар нь цочмог ханиалгын хамгийн түгээмэл шалтгаан. Ямар ч эмчилгээ хийгээгүй байхад энгийн ханиадны үе дэхь ханиалга эхний 48 цагт 83%-д нь илэрч байхад 14 дэхь хоногт 26%-тай болдог.3 Хамрын араас салс шүүрэх, хоолойгоо засах, эсвэл энэ хоёр хоёулаа зэрэг үүсэх үед амьсгалын дээд зам дахь ханиалгын рефлекс сэдээгдэж ханиалга үүсдэг байна.3
Цээжний рентген зураг хэвийн байх үед голцуу хамрын агаар дамжуулалттай холбоотой шинж тэмдгүүд (жишээ нь, нус гоожих, найтаалгах, хамар битүүрэх болон хамрын араас салс шүүрэх), халууралттай эсвэл халууралтгүй, нулимс гоожих болон хоолой ирвэгнэх зэрэг шинжүүдээр илэрсэн амьсгалын замын цочмог эмгэгийн улмаас өвчтөнүүд үзүүлэх үед энгийн ханиад оношлогддог. Дээрх тохиолдлуудад оношлогооны зорилгоор шинжилгээ хийлгэх шаардлагагүй. Өөрөөр хэлбэл, дээрх шинж тэмдгүүд илэрсэн хэвийн дархлаатай өвчтөнүүдийн 97-оос дээш хувьд цээжний рентген зураг хэвийн байх болно.4
Энгийн ханиадны улмаас үүссэн цочмог ханиалгыг эмчлэхийн тулд тохиолдлын, санамсаргүй хяналтат, пласебо-хяналттай судалгаануудаар ханиалгыг бууруулдаг нь нотлогдсон эмнүүдийг (Хүснэгт 1) бид санал болгож байна. Үүнд дексбромфенирамин + псевдоэфедрин3 болон напроксен орно.5 Хэдий ханиалгад үзүүлэх нөлөө нь тухайлан судлагдаагүй хэдий ч хамрын ипратропиум нь энгийн ханиадны үе дэхь нус гоожих, найтаах зэргийг бууруулдаг нь нотлогдсон.6 Энэ нь магадгүй хуучивтар хистамины эсрэг бэлдмэлүүд болон напроксенийг хэрэглэж чадахгүй өвчтөнүүдэд тустай байж болно.
Хамрын болон системийн кортикостероид7,8, цайрын шахмалын эдгээх чадварыг нотолсон9-11 итгэлтэй баримт байхгүй байгаа бөгөөд мөн харьцангуй нойр хүргэдэггүй хистамины Н1 антагонистуудыг (жишээ нь, лоратадин) дангаар нь болон хамрын битүү арилгагчтай хавсран хэрэглэхэд үр дүнгүй байна.1,12 Эдгээр H1 антагонистууд энгийн ханиадтай өвчтөнүүдийн ханиалгыг намдааж чадахгүй байгаа нь магадгүй тэд маш бага эсвэл огт антихолинерг үйлчилгээ байхгүйтэй холбоотой бөгөөд энгийн ханиад нь хистаминаар өдөөгддөггүйтэй холбоотой буй за. Нөгөө талаар, харшлын ринит зэрэг хистаминаар өдөөгддөг өвчнүүдийн үе дэхь ханиалга (Хүснэгт 1) нойр хүргэдэггүй хистамины эсрэг бэлдмэлүүдэд мэдэгдэхүйц сайжирдаг.13 Бид эмийн эмчилгээг харшил төрүүлэгчдээс зайлсхийх орлогч хэрэгсэл байдлаар хэрэглэхийг санал болгохгүй.
Энгийн ханиад нь нянгийн гаралтай синуситээс15 голцуу эмнэлзүйн хувьд ялгагдаж чаддаггүй вирүсийн гаралтай риносинусит14 юм. Вирүсийн риносинусит нь илүү түгээмэл тохиолддог учир хэрвээ хистамины эсрэг бэлдмэл болон хамрын битүү арилгагчаар эмчлэх үед шинж тэмдгийн сайжрал өгөхгүй байгаа болон дараах шинжүүдээс дор хаяж хоёр нь илэрч байгаа цочмог синуситийг сэжиглэж болохуйц өвчтөнүүдэд антибиотик хэрэглэхийг зөвлөж байна: дээд эрүүний шүд өвдөх, хамрын идээрхэг шүүрэл, синусуудын трансиллюминац дахь хэвийн бус илрэл болон хамраас өнгөгүй ялгадас гарсан өгүүлэмжтэй (Хүснэгт 1). Антибиотик эмчилгээ эхлэхийн тулд синусуудын зураг авах нь ихэнх тохиолдолд шаардлагагүй байдаг.16
Энгийн ханиад төрөл бүрийн риносинусын эмгэгүүдээс урган гарсан хамрын араас салс шүүрэх архаг хамшинжтэй адилаар ханиалга болон цэрний хамшинжээр илэрч болно гэдгийг ихэвчлэн мэддэггүй.17,18 Үүний улмаас эмч нар иймэрхүү хамшинжийг нянгийн гаралтай гуурсан хоолойн үрэвсэл хэмээн оношилж антибиотик бичиж өгөх хандлагатай байдаг.19 Амьсгалын дээд замын шинжүүдтэй хавсран илэрч буй ханиалга болон цэрний хамшинжтэй өвчтөнүүдэд гуурсан хоолойн үрэвсэл оношлохгүй бөгөөд цөөхөн тохиолдлыг эс тооцвол эдгээрийн үед бид эхэлж антибиотик бичиж өгөхгүй. Уушгины архаг бөглөрөлтөт өвчний сэдрэлийн үед хэрвээ цочмог ханиалга нь амьсгал тасалдах, исгэрсэн амьсгал, эсвэл хоёулантай нь хавсарч хүндэрсэн өвчтөн байвал антибиотик бичиж өгнө (Хүснэгт 1).20 Мөн бид хөхүүл ханиадтай өвчтөнтэй ойр контакттай байсан амьсгалын дээд замын цочмог шинжүүдтэй өвчтөнүүд болон Bordetella pertussis-ийн халдварыг санагдуулахуйц ханиалга, бөөлжилт бүхий өвчтөнүүдэд антибиотик бичдэг.1 Уушгины архаг бөглөрөлтөт өвчин байхгүй үед гуурсан хоолойн үрэвслийг оношлож чадахгүй байх нь магадгүй өвчтөнд сөргөөр нөлөөлөхгүй байж болно, учир нь ихэнх амьсгалын цочмог халдварууд вирүсийн гаралтай байдаг.21
Пневмони, зүүн ховдлын дутагдал, багтраа эсвэл гадны биетийн аспирац болоход нөлөөлдөг эмгэгүүдийн үед цочмог ханиалга илэрч болно.1,22 Ялангуяа ахимаг настай өвчтөнүүдэд сонгодог шинжүүд маш бага эсвэл байхгүй байж болдог учир тэдгээрт онцгой анхаарал хандуулах хэрэгтэй.
Цочмогдуу ханиалгын шалтгааныг оношлохын тулд эмпирик эмчилгээний туршилтууд дээр суурилсан эмнэлзүйн арга ба хязгаарлагдмал лабораторийн шинжилгээг бид санал болгож байна. Ханиалга нь цочмогдуу бөгөөд тодорхой нэгэн амьсгалын халдвартай холбогдоогүй байгаа үед бид өвчтөнийг архаг ханиалгатай өвчтөнтэй ижил замаар үнэлнэ. Харин амьсгалын дээд замын халдвараар эхэлсэн, 3-8 долоо хоног үргэлжилж буй ханиалгын хамгийн түгээмэл шалтгаанууд нь халдварын дараа ханиалга, нянгийн синусит, багтраа байдаг. Хүснэгт 1
.jpg)
Халдварын дараах ханиалга гэдэг нь уушгины хатгалгаагаар хүндрээгүй (ө.х. цээжний рентген зураг хэвийн) цочмог амьсгалын замын халдвараар эхэлсэн, эмчилгээгүйгээр эцсийн эцэст тогтдог ханиалга хэмээн тодорхойлогддог.1 Энэ нь гуурсан хоолойн түр зуурын хэт мэдрэмжтэй, мэдрэмжгүй ринит, трахеобронхит, эсвэл хоёулангийнх нь улмаас үүссэн хамрын араас салс шүүрсний эсвэл хоолойгоо зассаны улмаас үүсч болно. Хэрвээ өвчтөн хамрын араас салс шүүрч буй эсвэл байнга хоолойгоо засдаг эсвэл ам-залгиуртаа цэртэй байгаа бол энгийн ханиадтай төстэй эмчилгээний эхний хэсгийг санал болгож байна (Хүснэгт 2). Хэрвээ энэхүү эмчилгээг эхлээд долоо хоногийн дараа ханиалга арилахгүй байгаа бол нянгийн синусит байгаа эсэхийг шалгах зорилгоор синусуудыг зургийг авна. Хэрвээ эдгээр шинжилгээгээр 5 мм-ээс илүү салсын зузаарал, агаар-шингэний түвшин, эсвэл сүүдэржилт23 илэрвэл 5 өдрийн турш хамрын битүү арилгагч, 3 долоо хоногийн турш антибиотик өгөөд (Хүснэгт 2) дараа нь өвчтөний байдлыг дахин үнэлнэ.
Бодит үзлэгээр өвчтөнд исгэрсэн амьсгал, хэржигнүүр, шажигнуур илэрвэл цээжний рентген зураг авах шаардлагатай. Хэрвээ хэвийн байвал амьсгалын гуурсан хоолой өргөсгөгч бэлдмэлүүд болон кортикостероидууд бичих бөгөөд зөвхөн ойрын хугацаанд B.pertussis- ийн халдвар авсан сэжигтэй байвал антибиотик өгнө. Эдгээр тохиолдлуудад өвчтөний сайжрал нь багтрааг оношлоход хүргэхгүй бөгөөд учир нь дээрх эмүүд мукоцилиар цэвэрлэгээг ихэсгэж, салсын ялгарлыг бууруулж эсвэл гуурсан хоолойн түр зуурын хэт мэдрэмжийг бууруулснаараа вирүсийн халдварын дараах ханиалгыг багасгасан байж болно. Хэдийгээр ханиалга нь астмын цорын ганц илрэх шинж (ханиалгат хэлбэрийн багтраа шиг) байж болох хэдий ч энэхүү оношийг гуурсан хоолойн хэт мэдрэмж (жишээ нь. метахолины сорилд эерэг байх) илтгэж болох бөгөөд багтрааны эмчилгээний (Хүснэгт 2) үед ханиалга буурах болон давтан үзлэгээр өвчний архаг шинж чанарыг илтгэх зэргээр л бүрэн батлагддаг.1
Хэрвээ тухайн хэсэг газарт B.pertussis-ийн халдвар саяхан тэмдэглэгдсэн, өвчтэй нь нотлогдсон хүнтэй харьцсан, эсвэл өвчтөн тогтмол бус хөхүүлэн ханиалгаж, бөөлжиж байгаа бол халдварын эсрэг эмпирик эмчилгээг хийх ёстой (Хүснэгт 1 ба 2).1 Антибиотикийг хожуу хэрэглэх тутам тэдгээрийн үр дүн төдий чинээ бага байна. Хөхүүл ханиадыг лабораториор оношлох нь төвөгтэй, учир нь ханиалгын эхлэл болон өвчнийг сэжиглэх хооронд ихэвчлэн удаашрал байдаг, мөн одоогоор B.pertussis-т зориулсан бэлэн, найдвартай ийлдэс судлалын шинжилгээ байхгүйтэй холбоотой.24,25 Хамар-залгиурын шүүрлийн өсгөвөр 2 долоо хоногийн дараа голцуу сөрөг байдаг бөгөөд ойрын хугацаан дахь B.pertussis-ийн халдварын найдвартай, ийлдэс судлалын баталгаа нь нянгийн янз бүрийн хоруу хүчин зүйлийн аль нэгний эсрэг үүссэн эсрэг биеийн түвшин ихэссэн байхыг шаарддаг. Архаг ханиалга 8 долоо хоногоос илүү хугацаанд Хүснэгт 2
.jpg)
үргэлжилсэн ханиалга хэдийгээр олон өөр шалтгаанаар үүсгэгдэж болох боловч26 ихэнх тохиолдолд хэдхэн оношид хамаатуулж болдог. Ийм учир бид эмпирик эмчилгээний туршилтууд болон чиглэсэн лабораторийн шинжилгээ (жишээ нь, цээжний рентген зураг эсвэл метахолины сорил) бүхий эм болон өдөөгчдөөс зайлсхийсэн туршилтуудад үндэслэн хамгийн түгээмэл шалтгаануудыг эхэнд нь үнэлэх дэс дараатай үнэлгээг санал болгож байна. Хэрвээ шаардлагатай нэмэлт шинжилгээ хийж, нарийн мэргэжлийн эмчтэй зөвлөнө. Ингээд улмаар архаг ханиалгын эргэлзээгүй онош нь аль өвөрмөц эмчилгээ нь ханиалгыг зогсоож байгааг ажигласны үндсэн дээр тавигдана. Учир нь архаг ханиалга нэгэн зэрэг нэгээс илүү эмгэгийн улмаас үүсч болдог (18-93%-ийн тохиолдолд)1,2 бөгөөд хэсэгчилсэн үр дүн үзүүлж буй эмчилгээг зогсоохгүйгээр дараагийн эмчилгээг эхлэх ёстой.
Олон тооны судалгаагаар1,17,18,27-32 хэвийн дархлаатай өвчтөнүүдийн 95%-д хамар болон синусуудын эмгэг, багтраа, ходоод-улаан хоолойн сөргөө, тамхи болон бусад өдөөгчдөөр үүсгэгдсэн архаг бронхит, гуурсан хоолой тэлэх өвчин, эозинофилийн бронхит, эсвэл ангиотензин-хувиргагч-энзимийг хориглогчийн хэрэглээ зэргээс үүдсэн хамрын араас салс шүүрэх хамшинжийн үр дүнд архаг ханиалга үүсдэг байна. Үлдсэн 5%-д нь гуурсан хоолойн гаралтай карцинома, хорт хавдрын үсэрхийлэл, саркоидоз, зүүн ховдлын дутагдал болон залгиурын үйл ажиллагааны алдагдлын улмаас үүссэн аспирац зэрэг бусад олон төрлийн өвчний үед архаг ханиалга үүсдэг. Бидний туршлагаас харахад сэтгэцийн гаралтай “дадал” ханиалгыг бусад өвчнийг үгүйсгэх замаар хамгийн сайн оношлодог.1,26 Жишээ нь, зогсолтгүй хоолойгоо засах шинж бүхий хамрын араас салс шүүрэх хамшинжийг “дадал” ханиалгатай эндүүрэн оношлох нь бий.1
Эмч өвчтөний түүх, бодит үзлэгийг нягталж, архаг ханиалгын хамгийн түгээмэл шалтгаануудад (ө.х. хамрын араас салс шүүрэх хамшинж, багтраа, ходоод-улаан хоолойн сөргөө) анхаарлаа хандуулан, цээжний рентген зураг авч, шинж тэмдгүүд нь хамрын араас салс шүүрэх хамшинж, багтраа, ходоод-улаан хоолойн сөргөө, эсвэл эозинофилийн бронхит зэрэг өвчнүүдийн оноштой (дангаараа эсвэл хавсран) ихэвчлэн холбогддог эмнэлзүйн төрхтэй таарч байгаа эсэхийг тодорхойлсноороо боломжит оношийн жагсаалтыг багасгаж чадна. Хэрвээ өвчтөний ханиалга цустай байвал хемоптизисийн удирдамжийн дагуу өвчтөнийг үнэлэх ёстой.33
Хэрвээ өвчтөн тамхи таталтын эсвэл бусад хүрээлэн буй орчны цочруулд өртдөг асуумжтай, эсвэл ойрын хугацаанд ангиотензин-хувиргагч-энзимийг хориглогчоор эмчлэгдэж байсан бол юуны түрүүнд 4 долоо хоногийн турш цочруулыг арилгаж, эмийг зогсоосон нөхцөлд байлгах хэрэгтэй бөгөөд ингэснээр ханиалга архаг бронхит эсвэл ангиотензин-хувиргагч-энзимийг хориглогчоос бүхэлдээ эсвэл хэсэгчлэн хамаарч байсан эсэхийг илрүүлэх болно. Энэхүү хугацаанд эдгээр хүчин зүйлээс болсон ханиалга нэлээд хэмжээгээр эсвэл бүрэн арилах ёстой (Хүснэгт 3).1 Цочруулын нөлөөнд өртөөгүй байхад ханиалга нь цэртэй байсан ч архаг бронхит хэмээн оношлож болохгүй. Ханиалганы шинж чанар (жишээ нь, гэнэт эхлэдэг, задгай, хөхүүл, цэртэй эсвэл хуурай), дууны онцлог (жишээ нь, хуцуулах, гуаглах, чанга) болон ханиалгын хугацаа (жишээ нь, шөнө эсвэл хоол идэх үед) зэрэг нь оношийн ач холбогдолтой нь батлагдаагүй.18
Хэдийгээр хамрын араас салс шүүрэх эсвэл хоолой засах асуумжтай, үзлэгээр цэр гарсан, ам-залгиурын салст бүрхүүл чулуун замын харагдацтай байх зэрэг нь хамрын араас салс шүүрэх хамшинжийг санал болгох боловч эдгээр шинж тэмдгүүд энэхүү оношинд өвөрмөц бус,32 энэхүү эмгэг ханиалгын шалтгаан болж байсан ч үргэлж үзэгддэггүй шинжүүд юм. Өвчтөнүүдийн багахан хэсэгт амьсгалын дээд замын ямар нэгэн шинж тэмдэг хараахан илрээгүй байхад 1-р үеийн Н1 антагонист болон хамрын битүү арилгагчдын хослолд зохистой үр дүн үзүүлж болно (эдгээр өвчтөнүүд “чимээгүй” хамрын араас салс шүүрэх хамшинжтэй).31 Хэдийгээр байнга цээж хорсох, гулгих зэрэг нь ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчин ханиалгын шалтгаан болж байгааг нотлох боловч нийт тохиолдлын 75 хувьд эдгээр шинж илэрдэггүй (ө.х. “чимээгүй” ходоод-улаан хоолойн сөргөөтэй өвчтөнүүдэд).34
Багтрааны нийт тохиолдлын 57 хүртэлх хувьд35 цорын ганц илрэл нь ханиалга байж болдог (ө.х. ханиалга хэлбэрт багтраа эсвэл “чимээгүй” багтраа). Тийм учраас исгэрсэн амьсгалын түүхтэй, одоогоор исгэрсэн амьсгалтай байлаа ч36 багтрааны эмнэлзүйн онош найдваргүй тул зөвхөн эмнэлзүйн суурин дээр багтрааг оношлох нь зохисгүй юм. Хэдийгээр шажигнуур, хэржигнүүр зэрэг бусад хэвийн бус авиа нь амьсгалын доод замын өвчнийг шинжлэхийг илтгэж болох ч эдгээр өгөгдлүүд баталхуйц лабораторийн шинжилгээтэй (жишээ нь, архаг завсрын эдийн пневмониг харуулсан цээжний рентген зураг) байсан ч, байгаагүй ч ханиалгын эцсийн шалтгааныг тодорхойлоход зөвхөн үүнд найдах ёсгүй. Ханиалга тухайлсан өвөрмөц эмчилгээнд хариу үйлдэл үзүүлж байгаа үед л баттай оношийг тавьж болно.
Цээжний рентген зураг нь боломжит оношийг эхний удаа зэрэглэхэд болон эмпирик эмчилгээ, лабораторийн тестийн туршилтуудыг чиглүүлэхэд хэрэгцээтэй байдаг.1 Хэвийн дархлаатай өвчтөний хэвийн рентген зураг, эсвэл хуучин, хамааралгүй тогтвортой процессоос өөр хэвийн бус зүйлгүй рентген зураг нь хамрын араас салс шүүрэх хамшинж, багтраа, ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчин, архаг бронхит болон эозинофилийн бронхитийг магадтай болгох бөгөөд харин гуурсан хоолойн гаралтай карцинома, саркоидоз, сүрьеэ, гуурсан хоолой тэлэгдэх өвчнийг үгүйсгэхэд хүрнэ. Хэрвээ цээжний рентген зураг хэвийн бус байвал эмч дараа нь рентген зурагт илэрч байгаа өөрчлөлтүүдийн илтгэх боломжит өвчнүүдийг үнэлэх ёстой.
Хамрын араас салс шүүрэх хамшинж, багтраа, ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчин, эозинофилийн бронхит, эсвэл эдгээрийн хавсарсан тохиолдолтой холбоотой эмнэлзүйн төрх нь хэвийн эсвэл бараг хэвийн, тогтвортой цээжний рентген зурагтай, архаг ханиалга бүхий ангиотензин-хувиргагч-энзим хориглогч хэрэглэдэггүй, тамхи татдаггүй өвчтөн байдаг.
Хамрын араас салс шүүрэх хамшинжийг оношлох тест байхгүй болон энэ нь архаг ханиалгын хамгийн түгээмэл шалтгаан болдогтой холбоотой өвчтөнд хамгийн түрүүнд энэхүү эмгэгийг сэжиглэн үзэх ёстой. Өвөрмөц эмчилгээний үр дүн ханиалгын шалтгааныг зөв тогтоосон болон өвөрмөц эмчилгээг зөв сонгосон эсэхээс хамаарна (Хүснэгт 3).1 Хамрын араас салс шүүрэх хамшинжийн ялган оношлогоонд синусит болон дараах хэлбэрийн ринитүүд дангаар болон хавсарсан байдлаар илрэх нь багтана: харшлын бус, харшлын, халдварын дараах, вазомотор, эмээр өдөөгдсөн, хүрээлэн буй орчны цочруулаар өдөөгдсөн. Хэрвээ өвөрмөц эмчилгээ үр дүн өгөхгүй байвал энэ нь хамрын араас салс шүүрэх хамшинж биш гэдгийг хангалттай илэрхийлэхгүй бөгөөд магадгүй буруу антихистамин өгсний улмаас ханиалга дээрдээгүй байж болно.1 Хистаминаар дамжаагүй хамрын араас салс шүүрэхээр өдөөгдсөн ханиалгын үед шинэ үеийн H1 антагонистууд үр дүн үзүүлэхгүй.1
Нэг удаагийн метахолины сорилын сөрөг үр дүн нь багтрааг архаг ханиалгын шалтгаанаас хасах (толуен диизоцианатад өртсөний дараахан сорилыг хийхээс бусад тохиолдолд)1 шалтаг болохгүй бөгөөд сорилын эерэг урьдчилсан үнэлгээ 60%-88%,17,32,34,37 сөрөг урьдчилсан үнэлгээ нь 100%17,32,34,37 хэдий ч сорилыг тогтмол хийхийг бид санал болгож байна. Ханиалгын хэлбэрт багтраа ерөнхийдөө багтраатай ижилхэн замаар эмчлэгдэх ёстой.1 Хэрвээ багтрааны эмчилгээнд (Хүснэгт 3) ханиалга сайжрахгүй бол метахолины сорилын үр дүнг хуурамч эерэг хэмээн тооцно. Нөгөө талаар, метахолины сорил хийгээгүй байхад системийн кортикостероидуудыг хэрэглэсний дараагаас ханиалга алга болох нь өвчтөнийг багтраатай хэмээхэд хүргэх ёсгүй бөгөөд учир нь кортикостероидод эерэг урвал үзүүлдэг бусад үрэвслийн өвчнүүд (жишээ нь, эозинофилийн бронхит ба харшлын ринит) байдаг.1
Бид “чимээгүй” ходоод-улаан хоолойн сөргөөг оношлохын тулд өвчтөнийг үнэлэхдээ оношлогооны тест тогтмол хийхийг дараах шалтгаанаар санал болгодоггүй: улаан хоолойн pH-ийн 24 цагийн хяналт нь хэдийгээр цорын ганц, хамгийн мэдрэг бөгөөд өвөрмөц тест мөн боловч энэ нь 100-аас бага хувийн сөрөг урьдчилсан үнэлгээ болон 89%-ийн17,32,34 эерэг урьдчилсан үнэлгээтэй байдаг. Мөн улаан хоолойн pH-ийн 24 цагийн хяналт нь өвчтөнд тохь тухгүй, түгээмэл байдаггүй болон сөргөө өвчний улмаас үүссэн ханиалгыг оношлоход энэхүү хяналтаар цуглуулсан үр дүнг хэрхэн тайлбарлах талаар нэгдсэн ойлголт байдаггүй болно.1,33,34 Эмчилгээнүүд нь бүгд (амьдралын хэв маягийн өөрчлөлт, хүчил дарангуйлал, прокинетик эмүүд) ханиалгыг сайжруулахгүй байлаа ч гэсэн ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчнийг шалтгаанаас хасаж болохгүй. Магадгүй эмчилгээ нь эрчимтэй бус, эсвэл хангалттай удаан хугацаагаар хэрэглээгүй, эсвэл хамгийн эрчимтэй эмчилгээнд ч хариу үйлдэл үзүүлэхгүй байгаа зарим тохиолдолд антирефлюкс мэс засал амжилттай болж болно.1,38 Эмчилгээний дэглэмийн зохицол болон антирефлюкс мэс заслын заалтыг эмийн эмчилгээ үргэлжилж байх хооронд улаан хоолойн pH-ийн хяналтаар үнэлнэ.
Нийт тохиолдлын 13 хүртэлх хувьд эозинофилийн бронхит архаг ханиалгын шалтгаан болдог.30-32,35 Хэдийгээр цэрний шинжилгээнд багтраатай төстэй эозинофилүүд болон метахроматик эсүүд харагддаг боловч багтраанаас гуурсан хоолойн хэт мэдрэг байдалтай холбогддоггүйгээрээ ялгаатай.39 Эозинофилийн бронхит амьсгалын, ялангуяа системийн кортикостероидуудад сайн үр дүн үзүүлдэг (Хүснэгт 3).30 Хэрвээ өдөөсөн-цэрний сорьцонд стандарт аргуудыг30,39 зөв хэрэглэн үзэхэд хучуур бус эсүүдийн 3-аас бага хувийг эозинофил бүрдүүлж байвал, эсвэл ханиалга эмпирик кортикостероид эмчилгээнд сайжрахгүй байвал эозинофилийн бронхитийг үгүйсгэж болно.
Хамрын араас салс шүүрэх хамшинж, багтраа болон ходоод-улаан хоолойн сөргөө өвчин зэрэг нь архаг ханиалгын хамгийн түгээмэл шалтгаанууд тул тэсвэртэй, хэцүү архаг ханиалгыг эмчлэх эхний алхам нь хамгийн түгээмэл алдаануудыг (Хүснэгт 4) тооцох юм. Бидний туршлагад,35 энэхүү түгээмэл төөрөгдлүүдээс зайлсхийж чадахгүй байх нь архаг ханиалгыг хэцүү болгох шалтгаан болдог. Нэгэнтээ эмчилгээнд гарсан боломжит алдааг тодруулсны дараа цээжний рентген зурагт мэдэгдээгүй цээжний хөндийн эмгэгүүдийг (жишээ нь, гуурсан хоолой тэлэх өвчин,44 бронхиолит,44 зүүн ховдлын дутагдал35) үнэлэх зорилгоор нэмэлт лабораторийн шинжилгээнүүд1 (жишээ нь, цэрний шинжилгээ, барийн тодосгогч бүхий эзофагографи, улаан хоолойн pH-ийн 24 цагийн хяналт, эзофагоскопи, ходоод суллах шинжилгээ, цээжний өндөр нягтшилт компьютер томографи, бронхоскопи,43 инвазив бус зүрхний шинжилгээ) болон нарийн мэргэжлийн эмч рүү илгээх ёстой.
2. French CL, Irwin RS, Curley FJ, Krikorian CJ. The impact of chronic cough on quality of life. Arch Intern Med 1998;158:1657-61.
3. Curley FJ, Irwin RS, Pratter MR, et al. Cough and the common cold. Am Rev Respir Dis 1988;138:305-11.
4. Diehr P, Wood RW, Bushyhead JB, Krueger L, Wolcott B, Tompkins RK. Prediction of pneumonia in outpatients with acute cough — a statistical
approach. J Chronic Dis 1984;37:215-25.
5. Sperber SJ, Hendley JO, Hayden FG, Riker DK, Sorrentino JV, Gwaltney JM Jr. Effects of naproxen on experimental rhinovirus colds: a randomized,
double-blind, controlled trial. Ann Intern Med 1992;117:37-41.
6. Hayden FG, Diamond L, Wood PB, Korts DC, Wecker MT. Effectiveness and safety of intranasal ipratropium bromide in common colds: a randomized,
double-blind, placebo-controlled trial. Ann Intern Med 1996; 125:89-97.
7. Gustafson LM, Proud D, Hendley JO, Hayden FG, Gwaltney JM Jr. Oral prednisone therapy in experimental rhinovirus infections. J Allergy Clin Immunol 1996;97:1009-14.
8. Puhakka T, Makela MJ, Malmstrom K, et al. The common cold: effects of intranasal fluticasone propionate treatment. J Allergy Clin Immunol
1998;101:726-31.
9. Jackson JL, Peterson C, Lesho E. A meta-analysis of zinc salts lozenges and the common cold. Arch Intern Med 1997;157:2373-6.
10. Macknin ML, Piedmonte M, Calendine C, Janosky J, Wald E. Zinc gluconate lozenges for treating the common cold in children: a randomized
controlled trial. JAMA 1998;279:1962-7.
11. Prasad AS, Fitzgerald JT, Bao B, Beck FW, Chandrasekar PH. Duration of symptoms and plasma cytokine levels in patients with the common
cold treated with zinc acetate. Ann Intern Med 2000;133:245-52.
12. Irwin RS, Curley FJ, Bennett FM. Appropriate use of antitussives and protussives: a practical review. Drugs 1993;46:80-91.
13. Ciprandi G, Buscaglia S, Catrullo A, Marchesi E, Bianchi B, Canonica GW. Loratadine in the treatment of cough associated with allergic rhinoconjunctivitis. Ann Allergy Asthma Immunol 1995;75:115-20.
14. Gwaltney JM Jr, Phillips CD, Miller RD, Riker DK. Computed tomographic study of the common cold. N Engl J Med 1994;330:25-30.
15. van Buchem FL, Knottnerus JA, Schrijnemaekers VJJ, Peeters MF. Primary-care-based randomised placebo-controlled trial of antibiotic treatment
in acute maxillary sinusitis. Lancet 1997;349:683-7.
16. Williams JW Jr, Simel DL, Roberts L, Samsa GP. Clinical evaluation for sinusitis: making the diagnosis by history and physical examination. Ann Intern Med 1992;117:705-10.
17. Smyrnios NA, Irwin RS, Curley FJ. Chronic cough with a history of excessive sputum production: the spectrum and frequency of causes, key
components of the diagnostic evaluation, and outcome of specific therapy. Chest 1995;108:991-7.
18. Mello CJ, Irwin RS, Curley FJ. Predictive values of the character, timing, and complications of chronic cough in diagnosing its cause. Arch Intern Med 1996;156:997-1003.
19. Gonzales R, Steiner JF, Sande MA. Antibiotic prescribing for adults with colds, upper respiratory tract infections, and bronchitis by ambulatory care physicians. JAMA 1997;278:901-4.
20. Madison JM, Irwin RS. Chronic obstructive pulmonary disease. Lancet 1998;352:467-73.
21. Gonzales R, Steiner JF, Lum A, Barrett PH Jr. Decreasing antibiotic use in ambulatory practice: impact of a multidimensional intervention on the treatment of uncomplicated acute bronchitis in adults. JAMA 1999; 281:1512-9.
22. Teramoto S, Matsuse T, Ouchi Y. Clinical significance of cough as a defense mechanism or a symptom in elderly patients with aspiration and diffuse aspiration bronchiolitis. Chest 1999;115:602-3.
23. Hamory BH, Sande MA, Sydnor A Jr, Seale DL, Gwaltney JM Jr. Etiology and antimicrobial therapy of acute maxillary sinusitis. J Infect Dis 1979;139:197-202.
24. Wright SW, Edwards KM, Decker MD, Zeldin MH. Pertussis infection in adults with persistent cough. JAMA 1995;273:1044-6.
25. Yaari E, Yafe-Zimerman Y, Schwartz SB, et al. Clinical manifestations of Bordetella pertussis infection in immunized children and young adults.
Chest 1999;115:1254-8.
26. Irwin RS. Cough. In: Irwin RS, Curley FJ, Grossman RF, eds. Diagnosis and treatment of symptoms of the respiratory tract. Armonk, N.Y.:
Futura Publishing, 1997:1-54.
27. Palombini BC, Villanova AC, Araujo E, et al. A pathogenic triad in chronic cough: asthma, postnasal drip syndrome, and gastroesophageal reflux disease. Chest 1999;116:279-84.
28. Marchesani F, Cecarini L, Pela R, Sanguinetti CM. Causes of chronic persistent cough in adult patients: the results of a systematic management
protocol. Monaldi Arch Chest Dis 1998;53:510-4.
29. Hoffstein V. Persistent cough in nonsmokers. Can Respir J 1994;1:40-7.
30. Brightling CE, Ward R, Goh KL, Wardlaw AJ, Pavord ID. Eosinophilic bronchitis is an important cause of chronic cough. Am J Respir Crit Care Med 1999;160:406-10.
31. Pratter MR, Bartter T, Akers S, DuBois J. An algorithmic approach to chronic cough. Ann Intern Med 1993;119:977-83.
32. Irwin RS, Curley FJ, French CL. Chronic cough: the spectrum and frequency of causes, key components of the diagnostic evaluation, and outcome of specific therapy. Am Rev Respir Dis 1990;141:640-7.
33. Balter MS. Hemoptysis. In: Irwin RS, Curley FJ, Grossman RF, eds. Diagnosis and treatment of symptoms of the respiratory tract. Armonk, N.Y.: Futura Publishing, 1997:155-97.
34. Irwin RS, French CL, Curley FJ, Zawacki JK, Bennett FM. Chronic cough due to gastroesophageal reflux: clinical, diagnostic, and pathogenetic aspects. Chest 1993;104:1511-7.
35. Irwin RS, Corrao WM, Pratter MR. Chronic persistent cough in the adult: the spectrum and frequency of causes and successful outcome of specific therapy. Am Rev Respir Dis 1981;123:413-7.
36. Pratter MR, Hingston DM, Irwin RS. Diagnosis of bronchial asthma by clinical evaluation: an unreliable method. Chest 1983;84:42-7.
37. McGarvey LPA, Heaney LG, Lawson JT, et al. Evaluation and outcome of patients with chronic non-productive cough using a comprehensive
diagnostic protocol. Thorax 1998;53:738-43.
38. Irwin RS, Zawacki JK. Accurately diagnosing and successfully treating chronic cough due to gastroesophageal reflux disease can be difficult. AmJ Gastroenterol 1999;94:3095-8.
39. Gibson PG, Dolovich J, Denburg J, Ramsdale EH, Hargreave FE. Chronic cough: eosinophilic bronchitis without asthma. Lancet 1989;1:
1346-8.
40. Irwin RS, French CL, Smyrnios NA, Curley FJ. Interpretation of positive results of a methacholine inhalation challenge and 1 week of inhaled bronchodilator use in diagnosing and treating cough-variant asthma. Arch Intern Med 1997;157:1981-7.
41. Kerr P, Shoenut JP, Millar T, Buckle P, Kryger MH. Nasal CPAP reduces gastroesophageal reflux in obstructive sleep apnea syndrome. Chest
1992;101:1539-44.
42. Shoenut JP, Kerr P, Micflikier AB, Yamashiro Y, Kryger MH. The effect of nasal CPAP on nocturnal reflux in patients with aperistaltic esophagus.
Chest 1994;106:738-41.
43. Markowitz DH, Irwin RS. Is bronchoscopy overused in the evaluation of chronic cough? Bronchoscopy is overused. J Bronchol 1997;4:332-6.
44. Schaefer OP, Irwin RS. Chronic cough due to clinically “silent” suppurative disease of te airways: a new clinical entity. Am J Respir Crit Care Med 1999;159:Suppl:A830. abstract.
